Những vấn đề định hình thế giới năm 2025

3 giờ trướcBài gốc

Năm 2025, thế giới chứng kiến tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, lạm phát hạ nhiệt, thị trường chứng khoán lập kỷ lục, hàng triệu việc làm mới nhờ công nghệ, cùng các nỗ lực ngoại giao giúp ngăn chặn một số xung đột leo thang. Châu Phi và châu Á cũng đạt được những thỏa thuận hòa bình quan trọng, làm thay đổi cục diện khu vực. Tuy nhiên, cùng trong 12 tháng ấy là các vụ cháy rừng và lũ lụt gây thiệt hại ở mức lịch sử; bạo lực liên quan bầu cử gây thương vong; các cuộc chiến tranh thương mại tốn kém; đợt đóng cửa chính phủ Mỹ dài nhất từ trước đến nay; những cắt giảm lớn đối với viện trợ nước ngoài khiến các quốc gia dễ tổn thương chịu tác động nặng nề; và một cuộc chiến ngắn nhưng dữ dội giữa Israel và Iran kéo theo Mỹ can dự, ban đầu với vai trò trung gian hòa giải song sau đó là các cuộc không kích nhằm vào những cơ sở hạt nhân then chốt của Tehran.

Ảnh minh họa: Reuters

Dưới đây là các vấn đề định hình năm 2025 và những tác động mà chúng để lại đối với thế giới.

Chính trị: Nhiều quốc gia đối mặt bất ổn và rối ren

2025 là một năm khó khăn với nhiều quốc gia, đặc biệt tại châu Phi. Đồng thời, những thay đổi trong chính sách của Mỹ, như cắt giảm viện trợ nước ngoài và gia tăng sức ép đối với các đối tác toàn cầu, cũng làm rung chuyển trật tự quốc tế.

Quân đội nắm quyền tại một số quốc gia. Vào tháng 10/2025, quân đội lật đổ tổng thống Madagascar sau nhiều tuần biểu tình phản đối nghèo đói và tham nhũng. Ngay sau đó, trong tháng 11, quân đội Guinea-Bissau bắt giữ tổng thống và đóng cửa quốc hội. Thị trường lắng lại, các gia đình hoang mang khi ký ức về những cuộc đảo chính trong quá khứ trỗi dậy. Tới tháng 12, một nhóm binh sĩ tại Benin có kế hoạch chiếm chính quyền nhưng bị chặn đứng trong chưa đầy một giờ. Những sự kiện này cho thấy mức độ mong manh của một số chính phủ khi người dân phẫn nộ trước tình trạng kinh tế khó khăn.

Tại Mỹ, việc Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng mang theo những thay đổi lớn. Ngày 20/1, ông ký các sắc lệnh rà soát và cắt giảm viện trợ nước ngoài. Điều này dẫn tới việc đình chỉ phần lớn nguồn tài trợ của Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) với khoảng 44 tỷ USD bị đóng băng. Đến tháng 7, USAID gần như bị giải thể và sáp nhập vào Bộ Ngoại giao. Các chương trình y tế tại những nơi như Cộng hòa Dân chủ Congo chịu tác động nặng nề, khi các nỗ lực chống Ebola và hỗ trợ phòng chống sốt rét đột ngột dừng lại. Ở Nigeria, các bệnh viện mất nguồn tài chính cho vaccine, khiến hàng nghìn trẻ em lỡ cơ hội điều trị. Tháng 3, một thẩm phán Mỹ phán quyết các biện pháp cắt giảm là trái luật, cho rằng chúng vi phạm các quy định do Quốc hội đặt ra. Một số nhà phân tích cho rằng điều này làm suy giảm hình ảnh của Mỹ, trong khi ông Trump gọi đó là cách khắc phục “sự lãng phí”.

Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Ảnh: Reuters

Kinh tế: Những kỷ lục tài chính và nỗi lo chi phí sinh hoạt của nhiều gia đình

Những người giàu và các tập đoàn thu về lợi nhuận lớn trong năm 2025, song nhiều gia đình bình thường vẫn chật vật trước giá cả tăng cao. Các quy định thương mại mới của Mỹ càng làm tình hình thêm căng thẳng.

Giá vàng lập kỷ lục mới khi nhà đầu tư tìm nơi trú ẩn an toàn trong bối cảnh bất định. Bitcoin có thời điểm vượt 124.000 USD, tạo làn sóng hứng khởi trong giới đầu tư trẻ, trước khi điều chỉnh về quanh 100.000 USD. Thị trường chứng khoán tại Mỹ, Nhật Bản và Anh đồng loạt chạm đỉnh lịch sử - S&P 500 vượt 6.800 điểm, Nikkei trên 50.000 điểm, FTSE vượt 9.400 điểm với các doanh nghiệp công nghệ và quốc phòng dẫn dắt đà tăng trưởng.

Lạm phát giảm tại các nền kinh tế phát triển, quanh mức 2 - 3%, khiến tốc độ tăng giá chậm lại. Tuy nhiên, giá lương thực và nhiên liệu vẫn ở mức rất cao tại châu Phi và Mỹ Latin, tác động nặng nề nhất tới các hộ gia đình nghèo.

Câu chuyện kinh tế lớn nhất là cuộc chiến tranh thương mại của Mỹ. Bắt đầu từ tháng 2, Tổng thống Trump áp thuế 25% đối với hàng hóa từ Canada, Mexico và Trung Quốc. Đến tháng 4, chính sách này mở rộng với loạt “thuế đối ứng” áp lên hơn 90 quốc gia, được gọi là “Ngày Giải phóng”. Giá ô tô, thép và hàng điện tử tăng, khiến mỗi gia đình Mỹ phải chi thêm khoảng 1.100 USD.

Ảnh minh họa: Reuters

Thương mại toàn cầu chững lại, các nhà máy tại Mexico và Canada mất việc làm. Trung Quốc đáp trả bằng các mức thuế của riêng mình, đẩy giá điện thoại và quần áo tăng trên toàn thế giới. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo tăng trưởng toàn cầu có thể giảm 1%. Công nhân tại các nhà máy ô tô từ Detroit đến Guadalajara lo ngại bị sa thải, trong khi người tiêu dùng đối mặt với cảnh nhiều kệ hàng trống. Một số thỏa thuận, như với Nhật Bản vào tháng 7, đã giúp hạ nhiệt thuế quan phần nào, nhưng căng thẳng thương mại vẫn kéo dài suốt năm.

Xung đột cũ kéo dài, giao tranh mới bùng phát - tâm điểm là Trung Đông

Năm 2025 không chứng kiến cuộc xung đột lớn nào kết thúc, trong khi một cuộc chiến mới đã bùng nổ tại Trung Đông.

Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine bước sang năm thứ tư. Hàng triệu người Ukraine vẫn sống lưu vong, nền kinh tế tiếp tục suy giảm khoảng 6%. Các gia đình tại Kiev và Kharkov đối mặt với mất điện và thiếu hụt hàng hóa, trong bối cảnh các tổ chức viện trợ gặp khó sau các đợt cắt giảm của Mỹ.

Tháng 4, một vụ tấn công khủng bố tại Kashmir khiến 26 du khách thiệt mạng. Ấn Độ và Pakistan bắn tên lửa qua lại trong nhiều ngày. Thế giới lo ngại nguy cơ hạt nhân, nhưng giao tranh chấm dứt sau một tuần nhờ các cuộc đàm phán khẩn cấp.

Tại Tây Phi, các nhóm vũ trang tiếp tục tấn công vào cáclàng mạc khiến hàng nghìn người thiệt mạng, hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa và nạn đói thêm trầm trọng.

Cú sốc lớn nhất là cuộc chiến kéo dài 12 ngày giữa Israel và Iran, bắt đầu từ ngày 13/6. Xung đột là hệ quả của nhiều năm đối đầu âm thầm và vụ tấn công của Hamas nhằm vào Israel năm 2023. Iran bị cáo buộc hỗ trợ các nhóm như Hamas ở Gaza, Hezbollah tại Lebanon và lực lượng Houthi ở Yemen, được gọi là “Trục Kháng chiến”. Đến năm 2025, Iran rơi vào thế yếu hơn nhưng tiến gần ngưỡng sở hữu vũ khí hạt nhân, với lượng urani đủ cho 9 đầu đạn, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) tiết lộ.

Israel đã hành động trước khi vào ngày 13/6, nước này không kích các căn cứ quân sự của Iran, khiến nhiều tướng lĩnh và nhà khoa học hạt nhân hàng đầu thiệt mạng. Iran phóng hàng trăm tên lửa đáp trả Israel, song phần lớn bị hệ thống phòng thủ đánh chặn. Tổng thống Trump ban đầu tìm cách hòa giải, cho Iran 2 tháng để đạt thỏa thuận hạt nhân vào tháng 4, nhưng đàm phán thất bại. Khi chiến sự leo thang, Mỹ tham gia hỗ trợ Israel. Ngày 22/6, sau các cảnh báo, máy bay Mỹ không kích ba cơ sở hạt nhân then chốt của Iran là Fordow (nằm sâu trong núi), Natanz và Isfahan. Các máy bay ném bom tàng hình B-2 sử dụng bom xuyên boong-ke cỡ lớn đánh dấu lần đầu tiên Mỹ sử dụng loại vũ khí này nhằm vào Iran. Ông Trump tuyên bố các mục tiêu đã bị “xóa sổ”, khiến chương trình hạt nhân Iran bị chậm lại hàng tháng, thậm chí hàng năm. Iran đáp trả bằng việc tấn công một căn cứ Mỹ tại Qatar, song không có thương vong phía Mỹ.

Mỹ không kích các cơ sở hạt nhân then chốt của Iran. Ảnh: Reuters

Cuộc chiến khiến hơn 450 người thiệt mạng tại Iran và 29 người thiệt mạng tại Israel. Các nhóm vũ trang như Houthi tiếp tục tấn công tàu thuyền ở Biển Đỏ, làm gián đoạn thương mại. Lệnh ngừng bắn đã đạt được ngày 24/6 dưới sức ép của Tổng thống Trump, song căng thẳng vẫn ở mức cao. Lãnh đạo Liên Hợp Quốc gọi đây là một “bước ngoặt nguy hiểm”, lo ngại xung đột tái bùng phát. Tại Tehran, các gia đình trú ẩn trong hầm, còn ở Tel Aviv, còi báo động vang lên mỗi đêm. Cuộc chiến này đã làm thay đổi Trung Đông, khiến Iran đoàn kết hơn nhưng năng lực đã suy yếu phần nào, đồng thời kéo Mỹ can dự sâu hơn, bất chấp cam kết tránh sa lầy của Tổng thống Trump.

Ngoại giao: Con đường đối thoại đôi khi tìm được giải pháp

Dù xung đột diễn ra trên nhiều mặt trận, một số quốc gia vẫn duy trì đối thoại và đạt được các thỏa thuận. Tuy nhiên, cuộc chiến Israel - Iran đã đặt ngoại giao toàn cầu trước phép thử lớn.

Ethiopia, Eritrea, Djibouti và Somalia mở lại một số cửa khẩu biên giới, đồng thời nhất trí hợp tác chống cướp biển. Động thái này thúc đẩy thương mại tăng thêm hàng tỷ USD, tạo điều kiện để ngư dân và nông dân vận chuyển hàng hóa an toàn. Trung Quốc và Liên minh châu Âu ký một thỏa thuận thương mại mới vào cuối năm nhằm tránh các mức thuế cao hơn, qua đó xoa dịu phần nào căng thẳng do chiến tranh thương mại.

Một số thỏa thuận hòa bình quy mô nhỏ được ký tại Congo và Trung Đông, song phần lớn vẫn rất mong manh, có nguy cơ đổ vỡ. Sau chiến tranh Israel - Iran, Tổng thống Trump đứng ra trung gian cho lệnh ngừng bắn; Nga cũng đề nghị hỗ trợ nhưng bị ông từ chối. Liên Hợp Quốc thúc đẩy đối thoại về chương trình hạt nhân của Iran, song Tehran tuyên bố chỉ đàm phán nếu các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ.

Thời điểm cuối năm cũng ghi nhận một số hoạt động ngoại giao liên tục giữa các bên trong cuộc xung đột ở Ukraine. Ngày 15/12, các quan chức cấp cao Mỹ cho biết Mỹ, Ukraine và các nước châu Âu chủ chốt đã đạt được đồng thuận về khoảng 90% các điều khoản của một thỏa thuận nhằm chấm dứt cuộc xung đột Nga - Ukraine song vấn đề kiểm soát lãnh thổ vẫn chưa được giải quyết.

Thiên tai: Thời tiết khắc nghiệt và tồi tệ nhất trong lịch sử

Năm 2025 là năm thiệt hại do thiên tai cao nhất từng được ghi nhận, với hơn 200 tỷ USD tổn thất. Biến đổi khí hậu làm gia tăng cường độ các cơn bão và nắng nóng.

Các đợt nắng nóng đã cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người tại Ấn Độ và Pakistan, riêng Ấn Độ có hơn 19.000 ca tử vong, khi người dân ngất xỉu trên đồng ruộng và các thành phố mất điện. Châu Âu mất hàng tỷ euro vì hạn hán, sông ngòi cạn kiệt.

Mưa gió dữ dội gây lũ lụt, buộc hơn 11 triệu người tại Ấn Độ, Bangladesh và Nepal phải rời bỏ nơi sinh sống. Nhà cửa bị cuốn trôi, sách vở của trẻ em vùi trong bùn lầy. 4 cơn bão lớn quét qua Ấn Độ Dương, tàn phá nhiều ngôi làng ở Yemen và Ấn Độ.

Cháy rừng thiêu rụi gần 10 triệu ha đất tại Mỹ và Canada, diện tích lớn nhất từng được ghi nhận. Khói bụi bao trùm các thành phố như Los Angeles khiến hàng nghìn người phải nhập viện.

Kinh doanh và công nghệ: Luật mới cho AI, các nhà máy dịch chuyển sang địa bàn mới

Hơn 50 quốc gia ban hành các quy định mới nhằm kiểm soát trí tuệ nhân tạo, ngăn chặn việc lạm dụng công nghệ như tạo video giả trong bầu cử. Các doanh nghiệp chi hơn 120 tỷ USD để tuân thủ các quy định này, qua đó tạo thêm việc làm trong lĩnh vực kiểm tra và bảo đảm an toàn.

Do tác động của chiến tranh thương mại, nhiều nhà máy rời Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, Ấn Độ và Mexico. Xu hướng này mang về 84 tỷ USD cho Đông Nam Á và 37 tỷ USD cho Ấn Độ, mở ra cơ hội mới cho người lao động nhưng cũng làm gia tăng cạnh tranh.

Giới đầu tư rót 410 tỷ USD vào các doanh nghiệp mới, đặc biệt trong các lĩnh vực AI, năng lượng sạch và y tế. Dòng vốn này góp phần giải quyết các thách thức khí hậu, như phát triển pin hiệu quả hơn cho năng lượng mặt trời.

Mỹ đóng cửa chính phủ dài nhất trong lịch sử

Diễn biến chính trị gây chấn động nhất trong nội bộ nước Mỹ là đợt đóng cửa chính phủ bắt đầu ngày 20/9/2025 và kéo dài 38 ngày, đánh dấu đợt đóng cửa dài nhất trong lịch sử nước này.

Ảnh minh họa: Reuters

Nguyên nhân là Quốc hội và Tổng thống Trump không đạt được thỏa thuận về ngân sách mới. Đảng Cộng hòa yêu cầu cắt giảm mạnh viện trợ nước ngoài, các chương trình khí hậu và dịch vụ y tế, trong khi đảng Dân chủ phản đối. Khi đến hạn chót, gần như toàn bộ các cơ quan chính phủ không thiết yếu buộc phải đóng cửa.

Những khoảnh khắc tích cực

Giải vô địch bóng đá nữ thế giới (FIFA) tại Australia và New Zealand thu hút gần 2 tỷ lượt khán giả, đánh dấu kỷ lục mới tôn vinh các nữ vận động viên đến từ 32 quốc gia và truyền cảm hứng cho hàng triệu bé gái trên toàn cầu.

Ngoài ra, nhiều tàu vũ trụ và doanh nghiệp tư nhân hạ cánh an toàn xuống Mặt Trăng, thử nghiệm công nghệ cho các sứ mệnh tương lai.

Du lịch quốc tế phục hồi hoàn toàn với 1,6 tỷ lượt chuyến đi, vượt mức trước đại dịch Covid-19. Các gia đình đoàn tụ, du khách góp phần hồi sinh các thị trấn nhỏ.

Những bài học từ năm 2025

Bài học của năm 2025 chính là thế giới gắn kết ngày càng chặt chẽ với nhau. Một cuộc bầu cử gây tranh cãi ở quốc gia này, một vụ cháy rừng ở nơi khác, hay chính sách thuế mới của Mỹ đều có thể tác động tới đời sống toàn cầu.

Một số xu hướng tích cực cũng đã xuất hiện khi giá cả không còn tăng quá nhanh, công nghệ mới tạo thêm việc làm và một vài nỗ lực hòa đàm mang lại kết quả.

Tuy vậy, nhiều vấn đề trở nên trầm trọng hơn: các cuộc đảo chính quân sự gia tăng, thời tiết khắc nghiệt hơn và giá lương thực cao tiếp tục đè nặng lên các hộ nghèo. Cuộc chiến tại Trung Đông để lại những vết sẹo chưa lành và có nguy cơ tái bùng phát bất cứ lúc nào.

Câu hỏi lớn cho năm 2026 rất đơn giản, đó là các nhà lãnh đạo sẽ chọn hợp tác hay tiếp tục đối đầu? Những câu chuyện của năm 2025 cho thấy sau những gì đã trải qua, người dân trên khắp thế giới đang khao khát hòa bình và công bằng hơn bao giờ hết.

Kiều Anh/VOV.VN Theo: Diplomatic Watch

Nguồn VOV : https://vov.vn/the-gioi/quan-sat/nhung-van-de-dinh-hinh-the-gioi-nam-2025-post1254289.vov