Nỗi ám ảnh ở làng chì Chỉ Đạo

5 giờ trướcBài gốc

Khung cảnh mù mịt đáng sợ tại khu vực mương nước gần Công ty TNHH làng nghề Đông Mai và Công ty TNHH Ngọc Thiên (Ảnh" Nguyễn Quý)

Từ hàng chục năm trước, xã Chỉ Đạo (huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên) đã rất nổi tiếng với nghề tái chế chì. Sự “nổi tiếng” này có được không nằm ở khía cạnh kinh tế, dù thành thật mà nói cái nghề độc hại này đã mang đến sự giàu có cho không ít gia đình nơi đây. Tuy nhiên, cái giá phải trả cho sự giàu có đó mới thật đáng nói. Ô nhiễm, bệnh tật và vô vàn hệ lụy lâu dài về sức khỏe do môi trường sống bị đầu độc đã khiến làng chì xã Chỉ Đạo được biết tới như một trong những ngôi làng ô nhiễm nhất của miền Bắc.

Phải trang bị mặt nạ phòng độc cho người dân?

22h một ngày giữa tháng 5/2025. Tôi vừa đặt lưng xuống giường sau một ngày công tác ngoại tỉnh mệt mỏi thì bất chợt chuông điện thoại reo lên. Bên đầu dây bên kia, giọng của Hùng - một cộng tác viên lâu năm vang lên: “Anh có muốn về ‘trải nghiệm’ ô nhiễm tại làng chì xã Chỉ Đạo không? Mai lên đường luôn nhé”.

Đặt điện thoại xuống đầu giường, tôi tỉnh ngủ hẳn. Ngay lập tức vùng dậy sửa soạn tư trang, thiết bị cho chuyến đi dù thừa biết phải đến tận tối hôm sau, cuộc hẹn giữa chúng tôi mới bắt đầu. Đúng 10h ngày hôm sau, chúng tôi có mặt tại xã Chỉ Đạo. Hùng đón chúng tôi tại đầu Tỉnh lộ 385 cùng với ông Nguyễn Văn Tuấn, một người dân sống tại thôn Nghĩa Lộ (xã Chỉ Đạo) - một trong những thôn ảnh hưởng nghiêm trọng bởi khói bụi ô nhiễm từ việc tái chế chì và các kim loại khác ở xã.

Mương nước mưa chảy tràn bề mặt nơi tiếp nhận nguồn nước thải xả nước thải của Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai đổ trực tiếp qua ống nhựa ra ngoài (Ảnh: Nguyễn Quý).

Ông Tuấn cho biết, hiện nay gần như toàn bộ các cơ sở tái chế chì và kim loại đều đã được gom tập trung tại cụm công nghiệp của xã. Tuy nhiên, không phải vì thế mà tình trạng ô nhiễm giảm bớt. “Bây giờ các cơ sở tái chế chì và kim loại đều có quy mô rất lớn. Họ hoạt động chủ yếu vào ban đêm. Đó cũng là thời điểm ô nhiễm nhất” - ông Tuấn nói.

Cũng theo ông Tuấn, ngoài khí thải sặc mùi hóa chất, nước thải từ hoạt động tái chế chì xả thẳng ra hệ thống kênh mương, cống thoát nước khiến nguồn nước xung bị ô nhiễm nghiêm trọng. “Sợ nhất là những kênh rạch gần cụm công nghiệp. Chúng tôi chẳng ai dám lại gần. Chỉ cần lội xuống nước là ngay lập tức bị ngứa ngáy, ghẻ lở, nước ‘ăn’ chân. Có cảm giác như nước bị pha a-xít chứ không phải nước bình thường” - ông Tuấn khẳng định.

Qua lời kể của ông Tuấn, chúng tôi bắt đầu hình dung ra mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Để định lượng một cách chuẩn xác nhất mức độ ô nhiễm nguồn nước, ông Tuấn cho biết đã làm hợp đồng với cơ quan có thẩm quyền để về lấy mẫu nguồn nước xung quanh cụm công nghiệp đem đi giám định. Đúng 17h cùng ngày, ông Tuấn cùng với cán bộ Viện Khoa học Công nghiệp Năng lượng và Môi trường (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã có mặt tại khu vực xã Chỉ Đạo. Dưới sự dẫn đường của ông Tuấn và Hùng, chúng tôi tiếp cận vị trí xả nước thải của Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai (địa chỉ tại thôn Đông Mai, xã Chỉ Đạo, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên).

Một ống xả chảy ra từ trong khu vực hệ thống xử lý nước thải của Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai (Ảnh: Nguyễn Quý).

Phía sau lưng khu nhà xưởng là một hệ thống kênh mương thoát nước, Hùng dẫn chúng tôi đi luồn lách giữa những bãi cỏ dại, lách qua các hàng rào tôn che chắn để đến vị trí một ống xả nước thải bằng nhựa, lớn cỡ bắp chân người lớn, miệng ống xả lắp ngược hướng lên trên, từ bên trong, một dòng nước nhờ nhờ đục như nước vo gạo chảy ra. Ông Tuấn bảo, việc lắp ngược như vậy nhằm giảm âm thanh khi người ta xả nước thải, tránh bị người ngoài phát hiện và dòm ngó. Ông Tuấn còn căn dặn: “Tuyệt đối không được đụng vào nước. Nguy hiểm lắm”.

Để kiểm chứng, anh cán bộ lấy mẫu cầm tờ giấy quỳ tím nhúng xuống nước, ngay lập tức mẩu giấy đổi sang màu đỏ đậm. Cắm máy đo cầm tay vào lọ nước lấy từ miệng ống xả, kết quả máy đo độ pH thể hiện con số khoảng 1,3 - thấp hơn rất nhiều so với ngưỡng quy chuẩn kỹ thuật cho phép là từ 5,5 đến 9 của QCVN 40:2011/BTNMT. Cách vị trí ống xả này chỉ vài mét lại có một ống xả thải khác với kích thước tương đồng nhưng lưu lượng nước thải ra ít hơn. Giống như lần trước, giấy quỳ tím cũng lập tức chuyển màu đỏ ngay khi vừa tiếp xúc với nước thải. Độ pH đo được từ mẫu nước thải này là khoảng 1,5.

Cán bộ lấy mẫu sơ bộ tại hiện trường (Video: Nguyễn Quý).

Cán bộ lấy mẫu nhận định sơ bộ tại hiện trường, theo QCVN 07:2009/BTNMT thì pH dưới 2 là chất thải nằm trong ngưỡng nguy hại, tức là phải được thu gom và xử lý như chất thải nguy hại. Nhưng mẫu chất thải này lại xuất hiện trong đường ống xả thẳng ra môi trường xung quanh là mương thoát nước mưa chảy tràn bề mặt.

Rời vị trí ống xả thải trên, chúng tôi chuyển hướng ra kênh nước nằm gần Công ty TNHH làng nghề Đông Mai và Công ty TNHH Ngọc Thiên để tiếp túc lấy mẫu. Lúc này đã là 19g, trời đã tối hẳn và các cơ sở tái chế nhôm cũng bắt đầu hoạt động rầm rộ. Dù chưa có kết quả phân tích nhưng với độ pH đo được từ mẫu nước thải bị đổ thẳng ra môi trường trước đó cũng đủ khiến cả đoàn lo lắng. Gần đến kênh nước, Hùng bảo mọi người dừng lại và dặn: “Mọi người chỉnh lại khẩu trang cẩn thận. Chỗ này khí độc lắm!”.

Ống xả thứ hai chảy ra từ trong khu vực hệ thống xử lý nước thải của Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai cách vị trí ống xả đầu tiên chỉ vài mét (Ảnh: Nguyễn Quý).

Quả đúng như lời cảnh báo của Hùng, vừa đặt chân tới gần dòng kênh, đập vào mắt chúng tôi là cả một khoảng không mù mịt khói bụi đến nhức mắt. Tiếng máy móc hoạt động rầm rầm, tiếng kim loại va vào nhau chát chúa... Tất cả những âm thanh, hình ảnh ấy hòa vào nhau khiến bước chân của mọi người trở nên nặng nề như đeo chì. Khi tiến sát dòng kênh, một làn khí từ ống xả nhà máy bất ngờ xả thẳng lên trời, quyện với bụi nước bay vào mặt khiến tôi choáng váng. Trong giây lát, tôi cảm thấy lồng ngực như bị thắt lại, không thể nào thở nổi. Lúc đó, Hùng bảo mọi người lui ra ngoài đợi khói tản bớt đi rồi mới quay vào được.

Ống xả thứ hai này, lượng nước chảy ra ít hơn ống xả đầu tiên (Video: Nguyễn Quý).

Tôi đã đi thực địa tại rất nhiều nơi, trải nghiệm không ít những nơi ô nhiễm nặng nề nhưng có lẽ đây là lần đầu tiên tôi có cảm giác gần như tắc thở vì khí thải. Ông Tuấn nói thêm: “Cái mùi hắc nồng nặc của hóa chất phát ra từ các cơ sở sản xuất ở đây chắc chắn đeo khẩu trang thì không thể ngăn được, tối ngủ mọi người phải đeo 2-3 cái khẩu trang còn không hết mùi. Thiếu điều phải sắm cho mỗi người một cái mặt nạ phòng độc giống như của quân đội nữa thôi...”.

Không nằm ngoài dự đoán, hai mẫu nước lấy tại kênh nước này đều có độ pH rất thấp. Để đánh giá một cách toàn diện mức độ ô nhiễm do hoạt động tái chế chì gây ra, chúng tôi lấy thêm cả mẫu bùn thải dưới kênh và chất thải rắn tại bãi chôn lấp ở thôn Đông Mai. Với những gì ghi nhận trực tiếp tại hiện trường, cả đoàn chúng tôi đều chung một nhận định: Kết quả phân tích chắc chắn sẽ có rất nhiều điều bất ngờ.

Chưa đến gần kênh nước nằm gần Công ty TNHH làng nghề Đông Mai và Công ty TNHH Ngọc Thiên, hình ảnh khói mù mịt khiến mọi người trong đoàn đền cảm thấy ái ngại (Ảnh: Nguyễn Quý).

“Không khác gì lọ a - xít đổ thẳng ra môi trường”

Sau hơn 1 tuần chờ đợi, chúng tôi đã được người dân cung cấp kết quả phân tích của Viện Khoa học Công nghiệp Năng lượng và Môi trường về các chỉ số có trong mẫu nước, bùn và chất thải rắn thu được tại khu vực lân cận Công ty TNHH làng nghề Đông Mai. Không nằm ngoài dự đoán, nhiều chỉ số phân tích nằm ngoài ngưỡng cho phép hàng chục, thậm chí đến hàng trăm lần. Để làm rõ hơn mức độ nghiêm trọng về môi trường do các nguồn thải gây ra, chúng tôi đã liên hệ với PGS.TS Trịnh Thị Thanh – Giảng viên cao cấp ĐH Khoa học tự nhiên - ĐHQG Hà Nội – Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam để xin ý kiến đánh giá về bảng kết quả phân tích mẫu nước quanh khu vực làng chì xã Chỉ Đạo, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên.

Qua những kết quả phân tích, PGS.TS Trịnh Thị Thanh nhận định, 2 mẫu nước tại đường ống chảy ra từ trong khu vực hệ thống xử lý nước thải của Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai, xả thẳng vào mương nước mưa chảy tràn bề mặt của khu vực có chứa hàng loạt thông số ô nhiễm môi trường với nồng độ rất cao, vượt hàng chục lần, thậm chí có thông số vượt hàng trăm lần quy chuẩn kỹ thuật môi trường cho phép về chất thải. Điều này cho thấy có dấu hiệu của việc xả nước thải không qua xử lý ra môi trường nước mặt xung quanh.

Cảnh tượng đáng sợ trong đêm, khói bụi mù mịt cả một khu vực rộng lớn (Video: Nguyễn Quý).

Trong đó, đáng quan ngại nhất là thông số về độ pH. Cụ thể, độ pH tại hai mẫu nước trên lần lượt là 1,27 và 1,62. “pH quá thấp như thế này là rất nguy hiểm. Nó không khác gì a-xít đổ thẳng ra môi trường mà không được pha loãng gì” - PGS.TS Trịnh Thị Thanh nhận định.

Theo chuyên gia này, với độ pH như trên, rõ ràng có dấu hiệu đây là nước thải không qua xử lý, xả trực tiếp ra môi trường hoặc quá trình xử lý nước thải không đúng theo quy định. Bởi sẽ không có bất cứ cụm công nghiệp nào tiếp nhận nguồn nước có độ pH thấp như vậy. “Có quy chuẩn cụ thể đối với nước thải, thường thì nước thải hạng B cũng phải có độ pH từ 5,5-9. Điều này chứng tỏ nước thải đã bị xả ra môi trường không đúng quy định” - PGS.TS Trịnh Thị Thanh phân tích và cho biết thêm, kể cả trong trường hợp nước thải từ các cơ sở sản xuất chưa được qua xử lý mà đưa ra cụm công nghiệp để xử lý thì độ pH thấp như 2 mẫu nước trên cũng là không thể chấp nhận được.

Kết quả máy đo độ pH tại hiện trường đối với mẫu nước thải chảy ra từ trong khu vực hệ thống xử lý nước thải của Công ty TNHH Làng nghề Đông Ma thể hiện con số khoảng 1,3. Cán bộ lấy mẫu nhận định sơ bộ tại hiện trường, theo QCVN 07:2009/BTNMT thì pH dưới 2 là chất thải nằm trong ngưỡng nguy hại (Ảnh: Nguyễn Quý).

Một chỉ số bất thường khác trong các mẫu nước phân tích là hàm lượng chì. PGS.TS Nguyễn Thị Thanh cho rằng, kết quả phân tích cho thấy, hàm lượng chì ở cả 4 mẫu nước (2 mẫu nước thải lấy trực tiếp tại miệng ống và 2 mẫu nước kênh) đều có chỉ số quá cao so với quy chuẩn. Cụ thể, hàm lượng chì đo được tại 2 mẫu nước thải tại đường ống xả ra hệ thống kênh mương phía sau Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai lần lượt là 6,42 và 6,53 - cao gấp từ 12,84 đến 13,1 lần quy chuẩn cho phép.

Còn 2 mẫu nước mặt lấy tại kênh tiếp giáp giữa Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai và Công ty TNHH Ngọc Thiên có hàm lượng chì cực “khủng”, lên tới 8,25 và 23,7 - cao hơn tiêu chuẩn cho phép tới 412,5 và 1.186 lần. “Chì cao như thế là không được. Không thể để hàm lượng chì trong nước quá cao như vậy được” - PGS.TS Trịnh Thị Thanh khẳng định.

PGS.TS Trịnh Thị Thanh nhận định, với độ pH chỉ khoảng 1,3 thì chẳng khác nào một lọ a xít đổ thẳng ra môi trường (Video: Nguyễn Quý).

Ngoài chì và độ pH, theo chuyên gia này, nhiều chỉ số khác cũng cho kết quả bất thường. Có thể kể đến như sắt, phốt pho tổng; chỉ số của Flo, Cadimi, Crom tổng; Niken trong 2 mẫu nước kênh đều quá cao so với tiêu chuẩn quy định. “Flo cao là vấn đề vì Flo rất độc, nếu không cẩn thận Flo cao quá có thể phá hủy xương. Cadimi cũng phải quan tâm vì đây cũng là chất rất độc. Crom, Niken cao quá cũng phải quan tâm” - chuyên gia Trịnh Thị Thanh phân tích từng chỉ số bất thường trên bảng kết quả của Viện Khoa học Công nghiệp Năng lượng và Môi trường.

Từ những phân tích trên, PGS.TS Trịnh Thị Thanh nhận định, có dấu hiệu nước thải từ cơ sở sản xuất ra môi trường không đúng quy định. Đặc biệt là hai đường ống nước xả thải nằm phía sau lưng Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai. Chưa cần xét đến các chỉ số hóa lý khác, chỉ cần nhìn vào độ pH quá thấp đo được từ 2 mẫu nước thải trên cũng đã rất đáng lo ngại. “Phải phạt thật lực đối với đơn vị xả thải” - chuyên gia này đề nghị.

Quý Nguyễn

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/noi-am-anh-o-lang-chi-chi-dao.750363.html