Người được nhắc đến chính là Đại tá, nữ tình báo Đinh Thị Vân.
Bà Đinh Thị Vân (1916-1995), tên thật là Đinh Thị Mậu, sinh ra tại làng Đông An, tổng Cát Xuyên, huyện Giao Thủy, phủ Thiên Trường, nay là làng Đông An, xã Xuân Thành, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. Năm 17 tuổi, nhờ sự dẫn dắt của 2 người anh cùng cha khác mẹ - những đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương, bà Vân bắt đầu tham gia hoạt động cách mạng.
Được cấp trên giao nhiệm vụ liên lạc và cất giữ tài liệu bí mật, bà tích cực tổ chức nhóm "Ái hữu tương tế" nhằm bảo vệ và nuôi dưỡng cán bộ cách mạng. Bà lấy tên Đinh Thị Vân sau khi kết hôn với một người cùng quê trong thời gian làm nhiệm vụ.
Nữ tình báo Đinh Thị Vân (Ảnh tư liệu)
Tháng 8/1945, bà đảm nhận vai trò là cán bộ Việt Minh huyện Xuân Trường, tích cực vận động dân chúng tham gia tổng khởi nghĩa ở hai huyện Xuân Trường và Giao Thủy. Bà gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương ngày 30/6/1946.
Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, bà Đinh Thị Vân xây dựng mạng lưới tình báo tinh nhuệ mang lại nhiều chiến công ngoài sức tưởng tượng cho quân ta như điều tra tỉ mỉ hệ thống phòng ngự của quân đội Sài Gòn ở Nam vĩ tuyến 17 trong giai đoạn 1959-1960.
Một số chiến công tiêu biểu mà nhà tình báo Đinh Thị Vân và mạng lưới hoàn thành xuất sắc, có thể kể đến như: cung cấp thông tin kịp thời về việc Mỹ chuẩn bị đổ quân vào Nam Việt Nam sau khi chiến lược chiến tranh đặc biệt thất bại; nắm trước kế hoạch cuộc hành quân Junction City, giúp quân ta chủ động đối phó và làm thất bại âm mưu của địch. Ngoài ra, bà còn có công dìu dắt nhiều thế hệ tình báo viên và hỗ trợ lực lượng không quân Việt Nam.
Có một câu chuyện của bà Đinh Thị Vân khiến nhiều người khâm phục trước sự kiên cường của người phụ nữ Việt Nam, đó là tìm vợ mới cho chồng để bà tiếp tục hoạt động cách mạng.
Vào tháng 10/1954, bà nhận được lệnh bí mật để tiếp tục hoạt động ở miền Nam. Để bảo vệ bản thân và phù hợp với nhiệm vụ, bà giả vờ là người buôn bán di cư vào Nam kiếm sống, kêu gọi một số người tin tưởng, những người có vị trí trong chính quyền hoặc quân đội Pháp, để họ hỗ trợ và cung cấp thông tin cho bà.
Để hỗ trợ cho kế hoạch của bà, cấp trên quyết định công bố: "Đinh Thị Vân phản Đảng, bỏ nhiệm vụ chạy trốn vào Nam. Tuyên án tử hình vắng mặt". Tuyên bố này được lan truyền nhanh chóng, khiến cho bạn bè, đồng nghiệp, người thân và người dân ở quê hương của bà đều bàng hoàng.
Bằng cách này, bà Đinh Thị Vân tiếp tục nhiệm vụ ở miền Nam, đồng thời phải hy sinh hạnh phúc cá nhân và tìm một phụ nữ thay thế mình làm vợ, tránh xa ánh mắt nghi ngờ và đảm bảo an toàn cho nhiệm vụ của bản thân. Điều này cũng giúp tránh các lời đàm tiếu và nghi ngờ về chồng bà là người đàn ông có vợ phản bội.
Không chỉ xuất sắc trong hoạt động tình báo, bà còn đóng vai trò quan trọng trong công tác huấn luyện và đào tạo thế hệ tình báo viên kế cận. Bà là người dìu dắt nhiều sĩ quan tình báo, giúp họ có thêm kỹ năng và bản lĩnh chiến đấu trong lòng địch. Đồng thời, bà cũng hỗ trợ đắc lực cho lực lượng không quân Việt Nam trong việc thu thập thông tin và phối hợp tác chiến.
Nhờ những chiến công vang dội, bà Đinh Thị Vân được Nhà nước Việt Nam trao tặng nhiều các danh hiệu: Danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân, 2 Huân chương Độc lập hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Chiến công hạng Nhất, Huân chương Quân kỳ Quyết thắng...
Năm 1995, bà qua đời tại Hà Nội, hưởng thọ 79 tuổi. Để ghi nhận công lao của nữ tình báo huyền thoại, tên bà được đặt cho một con đường tại phường Hạ Long, thành phố Nam Định và một con đường khác tại quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng.
Thiên Bình