Ô nhiễm môi trường do rác thải ở các thành phố lớn ngày càng nghiêm trọng

4 giờ trướcBài gốc

Ô nhiễm không khí, môi trường ở các thành phố lớn rất phức tạp

Chiều ngày 19/9, Diễn đàn Công nhân Lao động vì Môi trường 2025 diễn ra tại Hà Nội do Báo Lao động tổ chức dưới sự chỉ đạo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức.

Ông Phạm Hồng Quân, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tình trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam, đặc biệt ở khu vực miền Bắc, có tính quy luật rõ rệt. Các đợt ô nhiễm thường tập trung và nghiêm trọng hơn vào mùa đông và mùa xuân, từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau. Nguyên nhân là do các yếu tố khí tượng bất lợi như hiện tượng nghịch nhiệt, điều kiện lặng gió… khiến các chất ô nhiễm khó khuếch tán lên cao và lan xa, dẫn đến tích tụ ngay sát mặt đất. Kết quả là nhiều đợt ô nhiễm kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.

Diễn đàn Công nhân Lao động vì Môi trường 2025

Tại diễn đàn, PGS.TS Vũ Thanh Ca - Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết, Trong thời gian gần đây, ô nhiễm không khí đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng ở Việt Nam, đặc biệt là tại Hà Nội và nhiều vùng nông thôn miền Bắc. Từ cuối năm 2024 tới đầu năm 2025, có những ngày Hà Nội đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới với chỉ số AQI vượt ngưỡng 250 – mức chất lượng không khí rất kém, tiệm cận mức nguy hại.

Mặc dù không nghiêm trọng như Hà Nội, nhưng ô nhiễm không khí tại TP. Hồ Chí Minh vẫn xảy ra thường xuyên và tiềm ẩn nguy cơ gây tác động xấu tới sức khỏe người dân cũng như kinh tế – xã hội.

Ô nhiễm không khí nặng xảy ra chủ yếu vào cuối thu, mùa đông hoặc đầu xuân, khi có hiện tượng nghịch nhiệt trong lớp không khí sát mặt đất. Ở miền Bắc, nghịch nhiệt thường xảy ra trước những đợt gió mùa Đông Bắc trong điều kiện trời lặng gió. Thời gian này, mặt trời ở Bán cầu Nam nên mặt đất tại Bán cầu Bắc ít bị đốt nóng vào ban ngày.

Ban đêm và sáng sớm, hiện tượng bức xạ nhiệt làm mặt đất lạnh đi nhanh, khiến lớp không khí sát mặt đất lạnh và nặng hơn lớp không khí phía trên. Không khí dưới nặng, trên nhẹ rất khó chuyển động theo phương thẳng đứng. Do gió nhẹ, không tạo được xáo trộn nên nghịch nhiệt kéo dài. Các chất ô nhiễm phát sinh từ hoạt động của con người, đặc biệt là giao thông, bị giữ lại gần mặt đất, khó pha loãng, dẫn tới nồng độ cao và gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Nguồn gây ô nhiễm không khí rất đa dạng: hoạt động công nghiệp, đốt rơm rạ hoặc chất thải nông nghiệp sau thu hoạch, các cơ sở sản xuất, làng nghề dùng than đá, hoạt động giao thông và nhiều tác nhân khác. Tại các đô thị, đặc biệt là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, lượng phương tiện giao thông quá lớn.

Tình trạng ô nhiễm môi trường ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh ngày càng nghiêm trọng.

Ô nhiễm không khí gây tác hại nặng nề cho sức khỏe con người và thiệt hại kinh tế – xã hội. Bụi mịn cùng các khí độc trong không khí ô nhiễm có thể gây bệnh hô hấp, tim mạch, thần kinh, gan, thận, đột quỵ, thậm chí ung thư. Hậu quả là làm giảm năng suất lao động, học tập, đồng thời gia tăng chi phí y tế cho người dân. Các đô thị bị ô nhiễm cũng giảm sức hấp dẫn với du lịch và cư trú, khiến lượng khách giảm và khó thu hút nhân lực chất lượng cao.

Cục Môi trường đang chủ trì xây dựng dự thảo "Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn 2045". Văn kiện này đặt ra nhiều mục tiêu cụ thể, trong đó: Tại Hà Nội, giảm nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình năm xuống dưới 40 μg/m³ (giảm 20% so với 2024). Các tỉnh lân cận Hà Nội: giảm ít nhất 10% nồng độ PM2.5 so với 2024.

Theo Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia giai đoạn 2016 – 2020 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh tại các đô thị trên toàn quốc khoảng 35.624 tấn/ngày (khoảng 13 triệu tấn/năm) và tăng trung bình 10 – 16%/năm, đặc biệt tăng mạnh tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Hải Phòng. Tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) phát sinh tại các khu vực nông thôn trên toàn quốc khoảng 28.394 tấn/ngày (khoảng 10,4 triệu tấn/năm).

'Thời cơ vàng' để chuyển mình chống ô nhiễm môi trường

Phát biểu tại diễn đàn, bà Lê Thanh Thủy, Phó trưởng phòng Quản lý Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết, Hà Nội đang đối diện tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm không khí ở khu đô thị và ô nhiễm nước tại khu dân cư, làng nghề.

Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 của Thủ tướng Chính phủ được coi là "cú hích chính sách" tạo thời cơ vàng để Hà Nội tái cấu trúc chiến lược phát triển theo hướng bền vững, vừa tăng trưởng kinh tế vừa kiểm soát ô nhiễm. Chỉ thị thể hiện quyết tâm chính trị cao, định hướng hành động cụ thể, giao Hà Nội vai trò tiên phong trong kiểm soát khí thải, hạn chế xe máy, phát triển năng lượng sạch, hình thành vùng phát thải thấp.

Thực hiện chỉ đạo, Hà Nội đã xây dựng kế hoạch triển khai với 4 nhóm chỉ tiêu đến năm 2030 (nước thải, không khí, chất thải rắn, giao thông xanh), 23 chỉ tiêu thành phần, trong đó nhiều chỉ tiêu ở mức cao nhất hoặc vượt quy định quốc gia. Thành phố cũng đề ra 10 nhóm giải pháp trọng tâm. Dự kiến giai đoạn 2025–2026 sẽ ban hành 27 văn bản pháp lý và triển khai 27 chương trình ưu tiên, giao 12 đơn vị chủ trì.

"Thời cơ vàng" đã đến, nếu tận dụng tốt, Hà Nội có thể trở thành hình mẫu đô thị xanh của khu vực. Thành công phụ thuộc vào quyết tâm chính trị, trách nhiệm người đứng đầu và sự đồng lòng của toàn xã hội", bà Thủy nói.

Theo PGS.TS Vũ Thanh Ca, giảm thiểu tác hại của rác thải và ô nhiễm không khí hiệu quả nhất là ngăn chặn chất ô nhiễm ngay từ nguồn phát sinh. Để giảm ô nhiễm do rác thải, cần ngăn chặn lượng rác thất thoát ra môi trường, đồng thời thu gom, tái chế, tái sử dụng hoặc xử lý hiệu quả nguồn rác đã được thu gom.

Trên quan điểm kinh tế tuần hoàn, hiện nay đang được áp dụng ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới, rác thải được coi là một nguồn tài nguyên, cần tận dụng để phát triển kinh tế – xã hội. Rác thải có nhiều thành phần: từ thức ăn thừa, phụ phẩm nông nghiệp đến các loại chất vô cơ như kim loại, thủy tinh, cũng như rác thải nhựa.

Để xử lý hiệu quả, tránh gây ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí, cần thực hiện phân loại rác tại nguồn, thu gom, vận chuyển và xử lý đúng từng loại. Các loại rác cần được phân thành: rác có thể tái chế, tái sử dụng; rác không tái chế; và rác thải nguy hại. Trên cơ sở đó, xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch thu gom, vận chuyển, xử lý phù hợp.

Đối với vùng nông thôn, cần từng bước đầu tư hạ tầng thu gom, vận chuyển và xử lý rác một cách khoa học, loại bỏ dần các lò đốt rác không đạt chuẩn, gây phát tán khí độc và bụi mịn ra môi trường không khí. Việc phân loại và xử lý rác phù hợp sẽ giúp giảm lượng rác cần đốt, đồng thời tăng nhiệt trị cho quá trình đốt rác phát điện – nếu phương pháp xử lý này được lựa chọn.

Tương tự như ô nhiễm do rác thải, để giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm không khí cần chặn chất ô nhiễm ngay từ nguồn. Biện pháp đầu tiên là điều tra, đánh giá và xác định các nguồn ô nhiễm, sau đó xếp thứ tự ưu tiên xử lý dựa trên mức độ nghiêm trọng và khả năng khắc phục. Trên cơ sở đó, xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch xử lý.

Một ví dụ điển hình là ô nhiễm không khí tại đô thị do phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, đặc biệt là xăng, dầu. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rõ ràng rằng xe có động cơ sử dụng nhiên liệu hóa thạch là một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Tô Hội

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/o-nhiem-moi-truong-do-rac-thai-o-cac-thanh-pho-lon-ngay-cang-nghiem-trong-169250919151826902.htm