Ổn định dạy và học từ xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất

một giờ trướcBài gốc

Gặp khó vì thiếu “ngôn ngữ chung”

Trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, sách giáo khoa (SGK) không chỉ là học liệu cơ bản, mà còn là trục kết nối giữa chương trình, giáo viên và học sinh. Việc lựa chọn một bộ SGK phù hợp trở thành yêu cầu cấp thiết, bởi bộ sách đó sẽ chi phối kế hoạch dạy học, phương pháp, kiểm tra đánh giá và cả việc điều hành giáo dục trên phạm vi toàn quốc.

Thực tiễn những năm qua cho thấy, khi mỗi địa phương, mỗi trường sử dụng một bộ sách khác nhau, giáo viên phải liên tục tập huấn, điều chỉnh giáo án, học sinh và phụ huynh chịu áp lực đổi sách, mua sách; công tác chỉ đạo chuyên môn của ngành cũng gặp khó vì thiếu “ngôn ngữ chung”.

Ngược lại, một bộ SGK được lựa chọn ổn định, nhất quán giữa các địa phương sẽ giúp giảm thiểu xáo trộn, tạo sự bình đẳng trong tiếp cận học tập cho học sinh trên cả nước.

Năm học 2025 - 2026, các cơ sở giáo dục phổ thông trong toàn quốc sử dụng nguyên SGK đã được lựa chọn để dạy học. Ảnh: ITN

Chính vì vậy, Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị và dự thảo Luật Giáo dục (sửa đổi) đều xác định nhiệm vụ: Bộ GD-ĐT quyết định một bộ SGK giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc, có thể là biên soạn mới hoặc lựa chọn, chỉnh lý từ các bộ hiện hành.

Một bộ sách giúp giáo viên thuận lợi trong tổ chức dạy học, tạo sự đồng đều giữa các vùng miền

Từ thực tiễn 5 năm xã hội hóa sách giáo khoa với “một chương trình, nhiều bộ sách”, các nhà nghiên cứu và quản lý giáo dục đã đề xuất một nhóm tiêu chí khá toàn diện để cân nhắc khi lựa chọn bộ sách phù hợp.

Trước hết, bộ SGK được chọn phải bảo đảm tính đầy đủ và đồng bộ: có sách cho tất cả các môn học theo yêu cầu Chương trình GDPT 2018, kể cả các môn ít học sinh lựa chọn hoặc mang tính đặc thù; đồng thời đi kèm hệ thống tài liệu giáo dục địa phương được thiết kế tương thích, giúp kết nối giữa chuẩn chương trình quốc gia với đặc điểm từng vùng.

Bên cạnh sách in, bộ sách cần sở hữu một hệ sinh thái học liệu số phong phú như bài tập tương tác, audio, video, tư liệu thực tế, tài liệu tập huấn, sách giáo viên, sách bài tập… cùng với năng lực tài chính, nhân lực, công nghệ đủ mạnh để duy trì, cập nhật, thậm chí ứng dụng trí tuệ nhân tạo theo định hướng giáo dục thông minh.

Học sinh Hà Nội tham quan gian trưng bày sách giáo khoa

Tiêu chí tiếp theo là giá bán hợp lý, tối ưu chi phí cho xã hội. Với hàng chục triệu học sinh, mỗi điều chỉnh về giá SGK đều tác động trực tiếp đến túi tiền phụ huynh và ngân sách Nhà nước, nhất là khi lộ trình tiến tới miễn phí sách giáo khoa cho học sinh phổ thông đã được nêu trong các văn bản định hướng. Vì vậy, quy trình biên soạn, thiết kế, in ấn, phát hành bộ sách phải được tối ưu để giảm chi phí, giá bán lẻ ở mức thấp so với mặt bằng thị trường, chi phí sản xuất minh bạch, tiết kiệm và phù hợp các quy định quản lý.

Một bộ SGK phù hợp còn cần được lựa chọn rộng rãi và sử dụng ổn định trong thực tế. Sự tin cậy của giáo viên, phụ huynh và học sinh, cùng việc bộ sách được dùng liên tục qua nhiều khóa, là minh chứng quan trọng cho tính khả thi và hiệu quả sư phạm. Ổn định về sách giúp hạn chế tình trạng mua sắm lại theo từng năm học, giảm áp lực tập huấn và thay đổi học liệu, tạo thuận lợi cho việc tổ chức dạy học, bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng ngân hàng đề kiểm tra chung, cũng như triển khai các kỳ đánh giá diện rộng.

Ở góc độ điều hành, một bộ SGK dùng chung phải bảo đảm an ninh, an toàn trong cung ứng. Bộ SGK cần đảm bảo có cơ sở pháp lý rõ ràng, không vướng mắc về bản quyền, có mạng lưới in ấn, phát hành đủ mạnh để đưa sách tới cả vùng sâu, vùng xa, hải đảo, kể cả trong điều kiện thiên tai, dịch bệnh khi lợi nhuận thương mại không còn là ưu tiên. Khả năng chủ động chỉnh sửa, cập nhật nội dung theo điều chỉnh chương trình hoặc yêu cầu quản lý cũng là điều kiện cần để duy trì tính “sống” của bộ sách trong suốt vòng đời sử dụng.

Đồng thời, bộ sách chung được yêu cầu phải bám sát chuẩn đầu ra, chú trọng phát triển phẩm chất, năng lực, được thiết kế theo hướng tích hợp và phân hóa linh hoạt, đồng thời bảo đảm quy trình thẩm định chặt chẽ, uy tín.

Triết lý, phương pháp giáo dục và cách tiếp cận cần nhất quán từ lớp 1 đến lớp 12, hỗ trợ giáo viên tổ chức dạy học tích cực, dạy học theo chủ đề, kiểm tra, đánh giá theo năng lực, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức. Một bộ sách như vậy không chỉ giúp giáo viên thuận lợi hơn trong tổ chức dạy học, mà còn tạo sự đồng đều về cơ hội tiếp cận tri thức giữa các vùng miền, giảm chênh lệch chất lượng giáo dục.

Trước chủ trương thống nhất một bộ sách dùng chung toàn quốc, nhiều ý kiến cho rằng không nên “xóa sạch” những gì đã làm để viết lại từ đầu, mà cần đánh giá khách quan, khoa học các bộ sách hiện hành theo bộ tiêu chí rõ ràng, có sự tham gia rộng rãi của giáo viên, nhà khoa học, cơ sở giáo dục.

Từ kết quả đó, có thể lựa chọn một bộ sách ưu việt nhất làm nền tảng, sau đó chỉnh lý, hoàn thiện những chỗ bất cập, bổ sung học liệu số, điều chỉnh cho phù hợp hơn với đặc thù vùng miền. Cách làm này vừa kế thừa được thành quả của giai đoạn “một chương trình, nhiều bộ sách”, vừa hạn chế tối đa xáo trộn đối với giáo viên và học sinh.

Trước đó, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn thay mặt Thủ tướng Chính phủ, đã ký báo cáo tiếp thu, giải trình đối với các ý kiến của đại biểu Quốc hội liên quan đến dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục. Một trong những nội dung nhận được nhiều quan tâm là chủ trương ban hành một bộ SGK thống nhất sử dụng trên phạm vi toàn quốc từ năm học 2026-2027.

Nhiều đại biểu tán thành với chủ trương này, đồng thời đề nghị làm rõ một số vấn đề như: Bộ sách thống nhất là sách bắt buộc hay sách chuẩn để các địa phương lựa chọn; chính sách về miễn phí, tái sử dụng; mô hình thư viện sách giáo khoa dùng chung… nhằm bảo đảm tính khả thi và tạo thuận lợi cho giáo viên, học sinh.

Theo Chính phủ, để thực hiện nhiệm vụ nêu tại Nghị quyết số 71-NQ/TW, dự thảo luật quy định: “Bộ GD-ĐT quyết định một bộ SGK giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc”.

Quy định này cho phép Bộ GD-ĐT lựa chọn phương án phù hợp với thực tiễn, có thể trực tiếp biên soạn một bộ sách mới hoặc chỉnh lý, kế thừa các bộ sách hiện hành, tùy theo chỉ đạo của cấp có thẩm quyền.

Ở giai đoạn hiện nay, việc quy định cứng trong luật về phương thức thực hiện Nhà nước trực tiếp biên soạn hay xã hội hóa là chưa khả thi, bởi phương án cụ thể vẫn đang được nghiên cứu và đánh giá tác động. Vì vậy, quy định theo hướng mở của dự thảo sẽ giúp luật ổn định, tránh tạo ra các ràng buộc không cần thiết trong bối cảnh chủ trương đang được hoàn thiện.

Chính phủ đã giao Bộ GD-ĐT xây dựng báo cáo phương án triển khai bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc từ năm học 2026-2027 theo các nguyên tắc: Công khai, minh bạch, khách quan, tiết kiệm và chống lãng phí; đồng thời kế thừa ưu điểm của các bộ sách hiện có, bảo đảm không gây xáo trộn hoạt động dạy, học, giảm tối đa tác động tới giáo viên và học sinh.

Phương Anh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/on-dinh-day-va-hoc-tu-xay-dung-mot-bo-sach-giao-khoa-thong-nhat-10399653.html