Ông Nguyễn Danh Hòa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển: 'Đưa Đạo Mẫu lan tỏa nhưng không làm loãng'

2 giờ trướcBài gốc

Ông Nguyễn Danh Hòa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển phát biểu tại Lễ khai mạc Giao lưu thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, tổ chức tại Đền Bảo Hà năm 2025. Ảnh: P.V

P.V: Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về tầm quan trọng của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trong xã hội Việt Nam hiện đại?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Tín ngưỡng thờ Mẫu không chỉ là một phần hồn cốt của văn hóa dân tộc, mà còn là một “nơi nương tựa tinh thần” trong xã hội hiện đại. Các nghi lễ hầu đồng, những làn điệu hát văn, trang phục rực rỡ, cùng đạo lý hiếu nghĩa đã trở thành điểm tựa giúp con người tìm lại sự quân bình và kết nối tâm linh.

Quan trọng hơn, thực hành tín ngưỡng Mẫu không phải là mê tín mà là sự gìn giữ, phát huy một di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận. Đây là không gian giao thoa giữa nghệ thuật, tín ngưỡng và đời sống dân gian, nuôi dưỡng lòng nhân hậu, tình nghĩa với tổ tiên, quê hương và trách nhiệm với cộng đồng.

P.V: Theo ông, Đạo Mẫu hiện có những ảnh hưởng như thế nào đối với cộng đồng?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Có thể nhìn thấy rõ ảnh hưởng trên nhiều phương diện:

Thứ nhất là về tinh thần, Đạo Mẫu mang lại sự thanh thản, niềm tin và cảm giác được che chở. Người dân đến cửa Thánh không chỉ cầu tài lộc mà còn để gửi gắm tâm tư, tìm sự an yên trong tâm hồn. Thứ hai về văn hóa, mỗi buổi hầu đồng là một “bảo tàng sống” của nghệ thuật truyền thống, góp phần giữ gìn ngôn ngữ, âm nhạc, trang phục và lễ nghi. Thứ ba về kinh tế - xã hội, nếu được tổ chức bài bản, các hoạt động tín ngưỡng Mẫu có thể thúc đẩy du lịch tâm linh, tạo sinh kế cho cộng đồng, đồng thời phục hồi nhiều làng nghề truyền thống.

Nghệ nhân Phạm Thị Bích Hòa trong một giá hầu. Ảnh: P.V

P.V: Vậy làm thế nào để phát huy giá trị Tín ngưỡng thờ Mẫu trong xã hội ngày nay, thưa ông?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Đây là vấn đề trọng tâm. Giữ gìn là một chuyện, nhưng phát huy được trong xã hội hiện đại lại là thách thức lớn hơn.

Trước hết, cần xác định Đạo Mẫu là tín ngưỡng dân gian đặc sắc, chứ không phải tôn giáo theo nghĩa giáo hội. Nó tôn vinh vai trò của Mẹ, của thiên nhiên, tổ tiên và cội nguồn văn hóa Việt. Phát huy tín ngưỡng này không chỉ là bảo tồn nghi lễ mà còn là nuôi dưỡng đạo lý, tinh thần và lối sống.

Một thách thức hiện nay là lớp trẻ còn khá xa lạ với Đạo Mẫu. Nếu không có sự tiếp nối, nguy cơ mai một là rất rõ. Vì vậy, cần đưa kiến thức về tín ngưỡng này vào trường học, sách báo, truyền thông để thế hệ trẻ hiểu Thánh Mẫu là ai, vì sao người Việt thờ Mẫu, và thông điệp nhân văn nào ẩn chứa trong nghi lễ hầu đồng.

Ngoài ra, có thể tôn vinh nghệ thuật đi kèm Đạo Mẫu mà không chạm vào phần thiêng, như: đưa hát chầu văn lên sân khấu, khai thác vũ đạo nghi lễ như một loại hình múa dân gian, nghiên cứu trang phục hầu đồng như kho tàng mỹ thuật. Đây là cách vừa quảng bá, vừa gìn giữ truyền thống.

Khai thác du lịch tâm linh cũng cần được thực hiện đúng mực, có định hướng giáo dục và tinh thần, tránh thương mại hóa. Chính quyền, ngành văn hóa và cộng đồng thực hành phải phối hợp, vừa gìn giữ không gian thờ tự trang nghiêm, vừa tạo điều kiện để du khách tiếp cận văn minh.

Điều quan trọng là người thực hành tín ngưỡng - thanh đồng, thủ nhang, con nhang đệ tử - phải sống đúng, tránh phô trương, tránh trục lợi. Họ chính là “người gìn giữ di sản sống”. Đồng thời, cần xây dựng các câu lạc bộ, hiệp hội để giám sát, hỗ trợ nhau, bảo vệ giá trị đích thực của Đạo Mẫu.

Nói ngắn gọn, muốn phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu trong thời nay, phải làm cho nó tiếp tục sống trong lòng dân - bằng đạo lý, bằng nghệ thuật và bằng sự hiểu biết, chứ không chỉ bằng hình thức hay lợi ích cá nhân.

P.V: Ông đánh giá thế nào về đặc trưng của tín ngưỡng Thánh Mẫu Tam Phủ và sự lan tỏa trong xã hội hiện đại?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Thánh Mẫu Tam Phủ là di sản tâm linh đặc sắc với hệ thống biểu tượng, nghi lễ, trang phục và âm nhạc mang bản sắc riêng biệt, được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Trong xã hội hiện đại, tín ngưỡng này đang phục hồi và lan tỏa mạnh mẽ, đặc biệt trong giới trẻ và ở đô thị. Tuy nhiên, sự lan tỏa này cũng tiềm ẩn nguy cơ sai lệch, làm giảm giá trị gốc nếu thiếu hiểu biết hoặc thương mại hóa.

Nghệ nhân Phạm Khắc Hảo trong một giá hầu. Ảnh: P.V

P.V: Ông có lo ngại việc phổ biến và sáng tạo xung quanh Đạo Mẫu sẽ làm mai một nghi lễ gốc?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Tôi không lo sự lan tỏa, chỉ lo sự “làm loãng”. Lan tỏa là cần thiết, nhưng nếu sáng tạo thiếu hiểu biết thì dễ đi chệch hướng, thậm chí phản cảm. Ví dụ như biến hình tượng Thánh thành nhân vật cosplay, hoạt hình, hay tổ chức mở phủ quá phô trương, thiếu trang nghiêm - đó là sự méo mó.

P.V: Vậy làm thế nào để vừa giữ bản sắc, vừa hiện đại hóa tín ngưỡng Tam Phủ?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Cần giữ đạo nhưng cũng biết mở. Giữ những giá trị cốt lõi: tinh thần, biểu tượng, chuẩn mực. Mở để tiếp nhận sáng tạo mới, nhưng phải chọn lọc và kiểm soát.

Một số giải pháp cụ thể: Xây dựng bộ quy chuẩn nghi lễ do chuyên gia và người thực hành uy tín đề xuất. Tổ chức tập huấn về nghi lễ, âm nhạc, trang phục đúng chuẩn cho người thực hành. Phát triển truyền thông định hướng - sản phẩm hấp dẫn nhưng vẫn chuẩn mực, gần gũi với giới trẻ. Tích hợp tín ngưỡng vào giáo dục, nghệ thuật, du lịch - có nghiên cứu, tránh thương mại hóa tùy tiện.

P.V: Theo ông, sáng tạo nghệ thuật với cảm hứng Đạo Mẫu nên được thực hiện thế nào?

Ông Nguyễn Danh Hòa: Người sáng tác phải hiểu bản chất tín ngưỡng, không chỉ nhìn vào màu sắc bề ngoài. Sáng tạo cần có tri thức nền, có trách nhiệm và tôn trọng cộng đồng thực hành. Khi làm đúng, sự sáng tạo sẽ được đón nhận. Nhưng nếu hời hợt, lệch lạc thì chỉ gây phản cảm và làm tổn hại giá trị gốc.

P.V: Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi!

Phương Thảo (Thực hiện)

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/ong-nguyen-danh-hoa-pho-vien-truong-vien-nghien-cuu-van-hoa-va-phat-trien-dua-dao-mau-lan-toa-nhung-khong-lam-loang-a30250.html