PGS-TS Đào Duy Quát: Nguy cơ doanh nghiệp Việt mất chủ quyền số

một ngày trướcBài gốc

Doanh nghiệp Việt: Nhiều sản phẩm nhưng thiếu “áo giáp” pháp lý

Tại Hội thảo Quốc gia thường niên lần thứ 2 về bản quyền và quyền sao chép tại Việt Nam với chủ đề: “Định danh và bảo vệ tài sản vô hình, nền tảng phát triển kinh tế sáng tạo Việt Nam” hôm 10.12, PGS-TS Đào Duy Quát - nguyên Phó Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương cảnh báo: trong bối cảnh toàn cầu hóa dữ liệu và cạnh tranh công nghệ ngày càng khốc liệt, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ trở thành quốc gia “tự đánh rơi tương lai” nếu không khẩn cấp xây dựng cơ chế bảo vệ quyền trí tuệ và tài sản số.

PGS-TS Đào Duy Quát: Nếu không thay đổi tư duy, Việt Nam sẽ mãi ở tình trạng “làm thuê công nghệ” - Ảnh: minh họa

Ông nhấn mạnh: “Kỷ nguyên số không chỉ tạo ra cơ hội phát triển mà còn phơi bày vô số lỗ hổng. Nếu doanh nghiệp không bảo vệ quyền trí tuệ, chúng ta sẽ bị cuốn vào một kỷ nguyên lệ thuộc mới – lệ thuộc vào công nghệ của người khác”.

Phân tích của PGS-TS Đào Duy Quát, nền công nghiệp trí tuệ thế giới đã đạt giá trị hơn 500 tỷ USD - một con số khổng lồ chứng minh vai trò sống còn của tài sản vô hình. Nhưng khi đối chiếu với Việt Nam, ông thẳng thắn rằng nhiều doanh nghiệp vẫn “mặc áo giấy ra chiến trường”.

Việt Nam có không ít sản phẩm sáng tạo, thiết kế, công nghệ, giải pháp kỹ thuật… nhưng phần lớn chưa được đăng ký sở hữu trí tuệ đầy đủ. Một khi sản phẩm được thương mại hóa mà không có tấm khiên pháp lý bảo hộ, việc bị sao chép, chiếm đoạt hoặc cạnh tranh không lành mạnh là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Ông Quát nhận định: “Chúng ta có trí tuệ, có nhân lực, có sáng tạo. Nhưng mức độ tự chủ về tài sản trí tuệ còn rất thấp. Doanh nghiệp chịu rủi ro lớn mỗi khi đưa sản phẩm ra thị trường quốc tế mà thiếu cơ chế bảo vệ”.

Thực tế đã chứng minh điều đó: nhiều đơn vị Việt từng mất thương hiệu vào tay đối tác nước ngoài chỉ vì không đăng ký kịp thời; nhiều công trình nghiên cứu bị sao chép trắng trợn; nhiều mô hình công nghệ bị “lấy mất” ngay khi bắt đầu được thị trường quan tâm. Điều đau xót là mọi thiệt hại đều do thiếu hiểu biết và thiếu hành lang pháp lý vững chắc.

Vì sao Việt Nam chưa bảo vệ được tri thức?

Một trong những nguyên nhân sâu xa khiến Việt Nam chưa tận dụng được tiềm năng trí tuệ chính là “tư duy làm trước – đăng ký sau”. Hàng nghìn công trình nghiên cứu, hàng trăm sản phẩm giáo dục - công nghệ, hàng loạt đề án đổi mới… vẫn nằm ngoài hệ thống sở hữu trí tuệ quốc gia.

PGS-TS Đào Duy Quát dẫn chứng: “Việt Nam là đất nước có hàng nghìn sáng kiến mỗi năm, từ khoa học, giáo dục, công nghệ đến sản xuất. Nhưng rất ít trong số đó được đưa vào quy trình bảo hộ chuẩn mực. Hậu quả là khi bước ra thị trường, sản phẩm của chúng ta dễ dàng bị sao chép, bị chiếm đoạt.”

Theo bà bà Lê Thị Minh Hằng - Giám đốc Trung tâm pháp luật và tác quyền (Hiệp hội Quyền sao chép Việt Nam - Vietrro), nhiều người vẫn nghĩ rằng chỉ cần Luật Sở hữu trí tuệ là đủ để bảo vệ tác phẩm. Nhưng luật chỉ tạo ra khung, còn hệ thống thực thi mới quyết định liệu tài sản có được bảo vệ hay không. Việt Nam hiện có luật, có nghị định, có quy định, nhưng lại thiếu hoàn toàn một chuẩn quốc gia về metadata, thiếu cơ chế cấp phép tập thể và đặc biệt là thiếu kết nối với mạng lưới quốc tế như WIPO Connect ( hệ thống công nghệ thông tin của tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới) và IFRRO (Liên đoàn Quốc tế các Tổ chức quyền sao chép).

Các nền tảng tư nhân dù công nghệ tốt đến đâu vẫn không thể thực hiện vai trò của một tổ chức đại diện tập thể. Họ không được tham gia đối soát quốc tế, không được cấp phép tập thể theo luật, không được phân phối thù lao xuyên biên giới. Chính vì thế, dù doanh nghiệp có dùng blockchain, timestamp (dấu thời gian) hay NFT (mã thông báo không thể thay thế), dữ liệu đó vẫn chỉ là bằng chứng nội bộ, không có giá trị pháp lý quốc tế. “Vấn đề “cốt rễ” nằm ở chỗ: Việt Nam chưa có một thực thể có tư cách pháp lý lẫn năng lực kỹ thuật để đứng ra chuẩn hóa tài sản vô hình theo thông lệ toàn cầu”, bà Hằng nói.

Phân tích về điều này, PGS-TS Đào Duy Quát chỉ rõ 3 rào cản khiến tài sản trí tuệ Việt Nam chảy máu suốt hàng chục năm: Thứ nhất là hệ thống pháp lý chưa đồng bộ, đặc biệt ở cấp thực thi. Các quy định về bảo hộ, xử phạt, tranh chấp còn chậm cập nhật so với tốc độ phát triển công nghệ.

Thứ hai là nhận thức hạn chế từ chính doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu. Nhiều đơn vị không xem trọng việc đăng ký sở hữu trí tuệ hoặc không biết cách thực hiện đúng quy trình quốc tế.

Thứ ba là thiếu các tổ chức hỗ trợ chuyên nghiệp trong việc đo lường giá trị tài sản vô hình, tư vấn chiến lược bảo hộ và khai thác quyền trí tuệ.

Chính ba “nút thắt” này khiến Việt Nam bị bỏ xa trên bản đồ quyền sở hữu trí tuệ toàn cầu, dù năng lực sáng tạo không hề thua kém các quốc gia khác.

Tương lai nào cho doanh nghiệp Việt?

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh AI và kinh tế số bùng nổ, tài sản trí tuệ bị đánh cắp không còn là câu chuyện xa vời. Chỉ một bản thiết kế, một ý tưởng sư phạm, một mô hình công nghệ bị lộ ra ngoài cũng có thể trở thành công cụ tạo lợi nhuận cho đối thủ.

PGS-TS Đào Duy Quát nói với sự trăn trở: “Trong thế giới công nghệ, không có bảo hộ nghĩa là không tồn tại”.

Việt Nam đang đứng trước một lựa chọn: hoặc xây dựng nền kinh tế dựa trên sáng tạo và quyền sở hữu, hoặc tiếp tục làm nơi cung cấp nhân lực và ý tưởng bị người khác thu lợi.

Theo PGS-TS Đào Duy Quát, để không bị bỏ lại phía sau, Việt Nam cần nhanh chóng hành động: xây dựng hành lang pháp lý hiện đại, hỗ trợ doanh nghiệp, khuyến khích đăng ký sở hữu, chuẩn hóa hệ thống quản trị dữ liệu và phát triển văn hóa tôn trọng sáng tạo.

Ông khẳng định: Bảo vệ tài sản trí tuệ không còn là lựa chọn, mà là trách nhiệm bắt buộc. Ai tự bảo vệ được tài sản của mình thì người đó mới tồn tại được trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.

Nếu không thay đổi tư duy, Việt Nam sẽ mãi ở tình trạng “làm thuê công nghệ”: có sáng tạo nhưng người khác sở hữu bản quyền, có trí tuệ nhưng người khác thu lợi, có sản phẩm nhưng người khác nắm thị phần. Đây không chỉ là thất thoát tài sản doanh nghiệp mà còn là mất mát năng lực cạnh tranh của quốc gia.

Hồ Quang

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/pgs-ts-dao-duy-quat-nguy-co-doanh-nghiep-viet-mat-chu-quyen-so-242188.html