PGS.TS Trần Thành Nam: Cần có khung pháp lý cho doanh nghiệp đào tạo, cấp bằng nghề

3 giờ trướcBài gốc

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã khẳng định vai trò then chốt của giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu nhưng trong bối cảnh kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, phát triển nhân lực số về học và làm cũng cần được coi là chiến lược trọng tâm. Trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục đã đề xuất nhiều giải pháp chiến lược nhằm đưa cải cách đi vào thực chất.

PGS.TS. Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục.

Tư duy giáo dục mới

- Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đặt mục tiêu xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, tiệm cận trình độ thế giới. Theo ông, đâu là ý nghĩa chiến lược và điểm mới nổi bật trong định hướng cải cách lần này?

PGS.TS Trần Thành Nam: Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã đặt ra một tầm nhìn chiến lược nhằm xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, ngang tầm khu vực và tiệm cận trình độ thế giới. Đây là bước chuyển mang tính nền tảng, thể hiện sự dịch chuyển từ tư duy cải tiến cục bộ sang tái cấu trúc toàn diện hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt, nhân văn và gắn kết với sự phát triển bền vững của quốc gia.

Tư tưởng "giáo dục là quốc sách hàng đầu" được thể hiện nhất quán trong văn kiện, nhưng để hiện thực hóa khát vọng này, cần có các kiến nghị chính sách cụ thể và cơ chế thực thi hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập toàn cầu và sự nổi lên của trí tuệ nhân tạo đang tạo ra những thách thức và cơ hội chưa từng có.

Một trong những điểm mạnh của dự thảo là đã xác định rõ năm cơ sở lý luận cho nhu cầu cấp thiết cải cách giáo dục: Từ động lực phát triển mới, khắc phục điểm yếu nội tại, đến yêu cầu hội nhập và cạnh tranh quốc tế, kế thừa tư tưởng giáo dục cách mạng và tiếp thu kinh nghiệm tinh hoa của thế giới. Tuy nhiên, bài học từ các nền giáo dục thành công cho thấy, cải cách chỉ thành công khi đi kèm tái thiết toàn diện mô hình phát triển, dựa trên nghiên cứu khoa học, định hướng năng lực người học và khả năng hội nhập của hệ thống.

- Ông nhấn mạnh đến việc cần đổi mới triết lý và nội dung giáo dục trong kỷ nguyên số và AI. Cụ thể, đâu là định hướng trọng tâm cần được đưa vào văn kiện?

PGS.TS Trần Thành Nam: Về nội dung, văn kiện cần nhấn mạnh sâu sắc hơn đến tư duy giáo dục “học sâu” trong kỷ nguyên số, tức là chuyển từ truyền đạt tràn lan sang dạy cách tư duy, cách học, cách sáng tạo. Triết lý giáo dục trong thời đại AI nên được thiết kế quanh các “big ideas” - những ý tưởng lớn, chủ đề trọng tâm kết nối liên môn được triển khai qua các câu hỏi gợi mở (essential questions) giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và năng lực vận dụng sáng tạo.

Bên cạnh đó, cần áp dụng rộng rãi lý thuyết tải nhận thức (Cognitive Load Theory) trong biên soạn tài liệu và giảng dạy nhằm giảm áp lực ghi nhớ, tăng hoạt động nhận thức chủ động. Việc phát triển năng lực số, tư duy hệ thống và năng lực hành động thực tiễn phải trở thành cốt lõi của chương trình giáo dục từ phổ thông đến đại học.

Chuyển dịch sang mô hình giáo dục dẫn dắt bởi nghiên cứu, đây là nền tảng để xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong các trường đại học. Theo đó, cần thiết lập Trung tâm xuất sắc (cơ chế để thu hút vốn, tập hợp các nhóm nghiên cứu mạnh) về khoa học giáo dục, trí tuệ nhân tạo và lãnh đạo vì học tập tại các đại học trọng điểm như Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, Đại học Đà Nẵng và Đại học Bách khoa Hà Nội.

Các phòng thí nghiệm học tập nên được tích hợp vào đào tạo sư phạm và chương trình cử nhân để tạo chu trình phản hồi nhanh giữa nghiên cứu, thử nghiệm và cải tiến chính sách. Điều quan trọng là tránh hành chính hóa nhóm nghiên cứu; cần duy trì tự chủ học thuật và đầu tư ổn định để theo đuổi các chủ đề dài hạn, có tác động chiến lược.

Doanh nghiệp tham gia trực tiếp đào tạo nghề

- Theo ông, những giải pháp thể chế và chính sách nào cần được bổ sung để đảm bảo tính khả thi của cải cách giáo dục trong giai đoạn tới?

PGS.TS Trần Thành Nam: Trong lĩnh vực giáo dục nghề, Việt Nam cần mạnh mẽ chuyển sang mô hình đào tạo song hành, học từ kinh nghiệm của Đức và Thụy Sĩ. Cần có khung pháp lý cho phép doanh nghiệp trực tiếp đào tạo, cấp bằng nghề dưới sự giám sát của Nhà nước, đồng thời thiết lập cơ chế đồng chi trả học phí và lương học việc giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người học. Mỗi học sinh học nghề nên được cấp "hộ chiếu nghề nghiệp số" để liên thông kỹ năng và kết nối cơ hội việc làm.

Về tự chủ giáo dục, cần cụ thể hóa "tự chủ toàn diện" thành chỉ tiêu rõ ràng: quyền quyết định chương trình, tuyển sinh, tài chính, nhân sự, kiểm định và hợp tác quốc tế. Các trường công lập được phép thành lập spin-off, liên kết doanh nghiệp, tiếp cận vốn tư nhân minh bạch.

Bên cạnh đó, giáo dục hiện đại không thể thiếu nền tảng dữ liệu. Cần xây dựng Cơ sở dữ liệu giáo dục quốc gia, cấp mã học tập trọn đời, phát triển hệ sinh thái học tập mở tích hợp AI để cá nhân hóa lộ trình học cho mọi người.

Một trụ cột quan trọng là phát triển đội ngũ nhà giáo chất lượng cao thông qua chương trình "Teacher 4.0" - đào tạo giáo viên sau đại học tại các trường top 200 thế giới, sát hạch năng lực định kỳ và có chính sách đãi ngộ đặc biệt cho giáo viên vùng khó khăn. Đồng thời, cần mở cơ chế ký hợp đồng dài hạn với chuyên gia trong các lĩnh vực đặc thù mà không qua thi viên chức, để thu hút nhân lực chất lượng cao vào hệ thống công lập.

Về đánh giá, kiểm định, cần chuyển từ đánh giá điểm số sang đánh giá năng lực, phỏng vấn học sinh, phân tích hồ sơ năng lực và tổ chức kỳ thi tốt nghiệp phổ thông linh hoạt nhiều đợt trong năm.

Cuối cùng, nên thành lập Hội đồng Giáo dục Quốc gia độc lập, gồm các nhà khoa học, chuyên gia, đại diện doanh nghiệp và địa phương, có nhiệm vụ cố vấn, giám sát và đánh giá chính sách dựa trên dữ liệu mở. Các mục tiêu cần lượng hóa rõ ràng: đến năm 2027, 100% tỉnh có nền tảng học trực tuyến; đến năm 2030, có 3 đại học Việt Nam vào top 200 châu Á; đến 2035, 85% lao động qua đào tạo và 50% học sinh học nghề song hành.

Một nền giáo dục hiện đại không chỉ đo bằng bảng xếp hạng mà bằng chất lượng con người được đào tạo: Người học tự tin, nhân ái, sáng tạo; nhà giáo tiên phong, chuyên nghiệp; nhà trường tự chủ, minh bạch và nhà nước kiến tạo công bằng, đổi mới. Đó là nền tảng để Việt Nam kiến tạo một quốc gia phát triển bền vững, nhân văn và khai phóng.

Xin cảm ơn ông!

Dự thảo các văn kiện trình Đại hội 14 đã được công bố để lấy ý kiến nhân dân. Việc lấy ý kiến được thực hiện từ ngày 15/10 đến 15/11 qua hội nghị, hội thảo, báo cáo của các cơ quan, góp ý trực tuyến qua ứng dụng VNeID hoặc thư gửi về cơ quan Trung ương. Ở nước ngoài, các cơ quan đại diện Việt Nam sẽ tiếp nhận góp ý của kiều bào. Bộ Công an, Văn phòng Trung ương Đảng, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp tổ chức, tổng hợp theo biểu mẫu hướng dẫn.

Nguyên Thảo (thực hiện)

Nguồn Công Thương : https://congthuong.vn/pgs-ts-tran-thanh-nam-can-co-khung-phap-ly-cho-doanh-nghiep-dao-tao-cap-bang-nghe-428980.html