Phân cấp tài chính: Địa phương chủ động, nông thôn mới bứt phá

7 giờ trướcBài gốc

HĐND tỉnh Lào Lai đã ban hành các nghị quyết phân cấp, tập trung lồng ghép vốn NTM với chương trình 1719 (phát triển vùng dân tộc thiểu số).

Khuyến khích tinh thần tự chủ, sáng tạo

Nghị quyết 111/2024/QH15 của Quốc hội, ban hành ngày 18/01/2024, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cải cách hành chính tài chính, tập trung vào cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG), trong đó nổi bật là xây dựng nông thôn mới (NTM). Nghị quyết này cho phép Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh quyết định điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước năm 2024 (chi thường xuyên) và dự toán chưa giải ngân hết năm 2023, bao gồm cả chi đầu tư và chi thường xuyên của các chương trình MTQG. Điều này giúp địa phương linh hoạt lồng ghép nguồn lực từ trung ương, địa phương và xã hội hóa, giảm tình trạng "cắt nhỏ" dự án do thủ tục rườm rà.

Bổ trợ cho Nghị quyết 111 là Quyết định 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025. Quyết định này quy định rõ nguyên tắc phân bổ vốn như sau: ngân sách trung ương hỗ trợ theo tiêu chí, định mức do Thủ tướng ban hành, trong khi HĐND cấp tỉnh quyết định phân bổ cụ thể, đảm bảo đồng bộ, không chồng chéo với các chương trình giảm nghèo bền vững và phát triển vùng dân tộc thiểu số. Tổng vốn chương trình ước tính 536.000 tỷ đồng, trong đó ngân sách trung ương hỗ trợ 280.000 tỷ đồng, còn lại từ địa phương và xã hội hóa.

Hai văn bản này tạo nên hệ thống pháp lý đồng bộ, trao quyền cho địa phương từ khâu lập kế hoạch đến quyết toán. Theo Bộ Tài chính, đến tháng 10/2025, đã có 52 tỉnh/thành triển khai phân cấp theo Nghị quyết 111, giúp giải ngân vốn MTQG đạt 92% kế hoạch, cao hơn 15% so với giai đoạn trước. Phân cấp không chỉ giảm gánh nặng cho trung ương mà còn khuyến khích địa phương sáng tạo, như thí điểm phân cấp cho cấp huyện quản lý dự án nhỏ dưới 5 tỷ đồng, kỹ thuật đơn giản.

Ông Nguyễn Đức Chi, Thứ trưởng Bộ Tài chính, nhận định: “Phân cấp tài chính không chỉ giúp địa phương linh hoạt hơn trong sử dụng ngân sách mà còn khuyến khích tinh thần tự chủ, sáng tạo. Khi quyền được trao, trách nhiệm và năng lực quản lý tài chính công cũng được củng cố.”

"May đo" nguồn lực theo thực tiễn từng vùng

Phân bổ vốn theo cơ chế mới được thực hiện theo nguyên tắc "phân cấp theo ngành, theo lãnh thổ, theo dự án," đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Theo Quyết định 263/QĐ-TTg, Quốc hội phân bổ dự toán chi thường xuyên ngân sách trung ương hằng năm cho từng địa phương dựa trên tổng mức kinh phí MTQG. HĐND cấp tỉnh có quyền quyết định tỷ lệ vốn đối ứng địa phương, ưu tiên các xã đạt chuẩn NTM nâng cao hoặc vùng khó khăn. Cụ thể, HĐND tỉnh được phép điều chỉnh vốn giữa các chương trình MTQG trên cùng địa bàn, như lồng ghép vốn NTM với giảm nghèo để xây dựng hạ tầng giao thông nông thôn, thậm chí quyết định tỷ lệ phân chia nguồn thu giữa ngân sách các cấp. Điều này giúp nguồn vốn được luân chuyển nhanh hơn, tránh tình trạng “chờ lệnh từ trung ương” khiến nhiều dự án hạ tầng chậm tiến độ. HĐND các tỉnh cũng có thể ưu tiên vốn cho những lĩnh vực đặc thù, Ví dụ, dự án thủy lợi nhỏ có thể ghép 40% vốn trung ương, 30% ngân sách tỉnh và 30% xã hội hóa từ doanh nghiệp. Quyền quyết định của HĐND còn bao gồm phê duyệt giá hàng hóa, dịch vụ hỗ trợ sản xuất (theo điểm a khoản 4 Điều 4 Nghị quyết 111), giúp địa phương thanh toán theo giá thị trường địa phương thay vì định mức cứng nhắc từ trung ương.

Thực tiễn triển khai phân cấp tài chính đã tạo nên những mô hình điểm sáng, minh chứng cho thông điệp “Phân cấp tài chính giúp nông thôn mới chủ động phát triển theo thực tiễn từng vùng.” Tại Lào Cai – tỉnh miền núi phía Bắc với địa hình chia cắt, HĐND tỉnh đã ban hành 20 nghị quyết phân cấp theo Nghị quyết 111, tập trung lồng ghép vốn NTM với chương trình 1719 (phát triển vùng dân tộc thiểu số). Năm 2024, tỉnh phân bổ 1.200 tỷ đồng vốn MTQG, trong đó 60% do HĐND quyết định điều chỉnh, ưu tiên xây dựng đường biên giới và thủy lợi cho 15 xã biên phòng. Kết quả: 12/15 xã biên giới đạt chuẩn NTM, tăng thu nhập bình quân đầu người 18% nhờ mô hình "cộng đồng làm chủ đầu tư." Lào Cai còn thí điểm phân cấp cho cấp xã quản lý 45 tiểu dự án nhỏ, như lắp năng lượng mặt trời cho hộ nghèo, tiết kiệm 150 tỷ đồng ngân sách trung ương.

Đại diện Sở Tài chính Lào Cai, chia sẻ: “Phân cấp tài chính giúp chúng tôi không còn phụ thuộc vào quy trình phê duyệt dài dòng. Huyện nào thấy cần đầu tư trường học, giao thông hay nước sạch đều có thể chủ động lập phương án và điều chỉnh vốn trong khung cho phép. Nhờ đó, nhiều dự án đi vào hoạt động sớm hơn dự kiến 3–4 tháng.”

Ở tỉnh Hậu Giang (nay là thành phố Cần Thơ) – tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long với kinh tế sông nước, phân cấp giúp địa phương linh hoạt ứng phó biến đổi khí hậu. Theo Nghị quyết 40/NQ-HĐND năm 2022, HĐND tỉnh phân bổ 850 tỷ đồng vốn NTM năm 2023, ghép với vốn địa phương để xây 112 km đường nội đồng và 50 km đê bao chống sạt lở. Điển hình là huyện Vị Thủy, nơi phân cấp cho cấp huyện quyết định 70% vốn, hoàn thành 28 khu dân cư kiểu mẫu chỉ với 42% ngân sách trung ương. Người dân hiến 500 ha đất, doanh nghiệp đóng góp 200 tỷ đồng xã hội hóa, biến vùng ngập mặn thành "nông thôn xanh" với mô hình tôm - lúa công nghệ cao, tăng năng suất 30%.

Lãnh đạo UBND thành phố Cần Thơ, khẳng định: “Phân cấp giúp chúng tôi ‘thở’ được trong việc điều hành ngân sách. Khi địa phương tự quyết, tự chịu trách nhiệm, mọi việc nhanh và sát thực tế hơn nhiều. Quan trọng là có cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo minh bạch.”

Hai mô hình này cho thấy phân cấp không phải "trao quyền suông" mà đi kèm trách nhiệm: Lào Cai nhấn mạnh giám sát cộng đồng, thành phố Cần Thơ tập trung lồng ghép với kinh tế số, giúp nông thôn phát triển phù hợp bản sắc vùng miền.

Cùng với việc phân cấp, vai trò của Sở Tài chính các tỉnh được xác định rõ hơn, đảm bảo nguồn lực được sử dụng hiệu quả mà không mất kiểm soát. Theo Nghị định 125/2025/NĐ-CP, Sở Tài chính cấp tỉnh chịu trách nhiệm thẩm định dự toán phân bổ, giám sát giải ngân và quyết toán vốn MTQG. Sở phải lập "bản đồ nguồn lực số hóa," theo dõi 100% dự án qua hệ thống KPI chung, phát hiện sớm rủi ro thất thoát.

Tại Lào Cai, Sở Tài chính tổ chức 20 lớp tập huấn cho 500 cán bộ huyện/xã về quản lý vốn phân cấp, giảm tỷ lệ giải ngân ảo từ 5% xuống 1%. Ở Hậu Giang, Sở thành lập Tổ công tác liên ngành, kiểm tra định kỳ 30% dự án, công khai báo cáo trên cổng thông tin điện tử, tăng niềm tin của doanh nghiệp tham gia PPP (đối tác công tư). Vai trò này còn thể hiện ở việc đề xuất ưu đãi thuế cho doanh nghiệp xã hội hóa, như hoàn 50% VAT cho dự án hạ tầng NTM.

Nhờ kiểm soát chặt chẽ, phân cấp rõ ràng, thúc đẩy minh bạch, đến tháng 10/2025, kiểm toán phát hiện chỉ 0,5% sai sót vốn MTQG, thấp kỷ lục. Sở Tài chính còn là cầu nối giữa trung ương và địa phương, tổng hợp kiến nghị sửa đổi chính sách, như mở rộng phân cấp cho cấp xã ở dự án dưới 2 tỷ đồng.

Một số chuyên gia cho rằng, phân cấp tài chính chỉ phát huy hiệu quả khi đi kèm với kiểm soát thông minh. Việc ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là AI phân tích rủi ro và cảnh báo giải ngân chậm, sẽ giúp công tác giám sát trở nên minh bạch và hiệu quả hơn

Hồng Hải

Nguồn TCDN : https://taichinhdoanhnghiep.net.vn/phan-cap-tai-chinh-dia-phuong-chu-dong-nong-thon-moi-but-pha-d62382.html