Nguyên nhân là do vướng mắc kéo dài trong thủ tục pháp lý, giải phóng mặt bằng và chuyển đổi mô hình đầu tư.
Theo báo cáo mới nhất của Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh (HEPZA), hàng loạt khu công nghiệp đã được phê duyệt từ 10- 20 năm trước vẫn chưa thể triển khai, gây lãng phí lớn về nguồn lực và cơ hội.
Tiêu biểu là Khu công nghiệp Phong Phú (67 ha, xã Bình Hưng), được thành lập từ năm 2002 nhưng đến nay chưa thể hoàn tất giải phóng mặt bằng, chưa có hạ tầng kỹ thuật, dẫn đến không thể ký hợp đồng thuê đất. Với thời hạn hoạt động 50 năm kể từ ngày có quyết định thành lập, thì hiện tại khu này chỉ còn thời hạn 30 năm, khiến cho việc kêu gọi nhà đầu tư càng thêm khó khăn.
Tương tự, Khu công nghiệp Vĩnh Lộc mở rộng (56 ha, xã Vĩnh Lộc) hiện cũng chưa thể triển khai do giá đất tăng cao, đội chi phí đền bù, trong khi thủ tục chuyển đổi mô hình doanh nghiệp từ Nhà nước sang cổ phần vẫn chưa hoàn tất, chủ đầu tư chưa thể ký hợp đồng bồi thường với chính quyền địa phương, khiến cho toàn bộ quy trình bị đình trệ.
Tình hình cũng không khả quan tại Khu công nghiệp Vĩnh Lộc 3 (200 ha, xã Tân Vĩnh Lộc). Khu vực dân cư tại đây ngày càng đông đúc, khiến cho chi phí bồi thường tăng vọt. Cùng với đó, hạ tầng giao thông kết nối chưa được đầu tư đồng bộ, làm giảm hiệu quả và sức hút của dự án.
Trong khi đó, Khu công nghiệp Lê Minh Xuân 2 (gần 320 ha, xã Bình Lợi), được kỳ vọng là khu công nghiệp công nghệ cao, cũng rơi vào tình trạng đình trệ. Thành lập từ năm 2016 nhưng đến nay vẫn chưa được giao đất, buộc thành phố phải tính đến phương án chấm dứt hợp tác đầu tư, tìm chủ đầu tư mới.
Những vướng mắc nêu trên không chỉ gây lãng phí tài nguyên đất đai mà còn khiến thành phố đánh mất cơ hội thu hút các dòng vốn đầu tư chiến lược. Điển hình, Tập đoàn Smart Tech Group (Mỹ) tìm kiếm quỹ đất 50 ha để xây dựng nhà máy pin lưu trữ điện với tổng vốn đầu tư từ 340-850 triệu USD, tuy nhiên sau nhiều tháng khảo sát, doanh nghiệp này chỉ tìm được diện tích lớn nhất là 15 ha tại Khu công nghiệp Hiệp Phước, không đủ điều kiện triển khai dự án. HEPZA nêu ra con số khiến chúng ta phải giật mình: Trong tổng số gần 6.000 ha đất công nghiệp tại Thành phố Hồ Chí Minh (trước khi sáp nhập), có tới 1.500 ha đang bị “đóng băng” do chưa hoàn tất giải phóng mặt bằng hoặc còn vướng pháp lý, điều này đã và đang làm suy giảm khả năng cạnh tranh của Thành phố so với các địa phương khác. "Dù thành phố đã được trao cơ chế đặc thù theo Nghị quyết số 98/2023/ QH15 của Quốc hội, cho phép thu hút dự án quy mô lớn, nhưng lại không thể triển khai do thiếu quỹ đất lớn đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư", một lãnh đạo của HEPZA cho biết.
Thực trạng nêu trên đòi hỏi thành phố phải có giải pháp quyết liệt, đồng bộ. Việc cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính, phân cấp rõ trách nhiệm giải phóng mặt bằng, sớm hoàn thành chuyển đổi mô hình đầu tư… là những yêu cầu cấp bách.
Đáng mừng, việc sáp nhập với hai tỉnh Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu đã mở ra cơ hội lớn để Thành phố Hồ Chí Minh mở rộng không gian phát triển công nghiệp. Đây là tiền đề để quy hoạch các khu công nghiệp hiện đại, quy mô lớn, đáp ứng nhu cầu đầu tư dài hạn.
Vấn đề còn lại là sự quyết tâm trong hành động. Nếu Thành phố Hồ Chí Minh gỡ được những nút thắt về mặt bằng và thể chế tồn tại nhiều năm qua, phát huy hiệu quả cơ chế đặc thù, thì hoàn toàn có thể giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế, đồng thời trở thành điểm đến hấp dẫn của dòng vốn đầu tư toàn cầu.
TÙNG QUANG