1. Chỉ 21 ngày sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, rạng sáng 23-9-1945, thực dân Pháp đã nổ súng tiến công Sài Gòn, đánh vào trụ sở Ủy ban Kháng chiến Nam bộ, cơ quan tự vệ Sài Gòn…, mưu toan chiếm lại nước ta trong vòng một tháng, làm bàn đạp chiếm lại cả Đông Dương.
Ngày 23-9-1945, thực dân Pháp quay lại xâm lược nước ta một lần nữa, nhân dân Nam Bộ đã nhất tề nổi dậy kháng chiến chống Pháp. Ảnh: Tư liệu
Ngay sáng 23-9-1945, Xứ ủy Nam bộ đã tổ chức một cuộc họp liên tịch với Ủy ban Kháng chiến Nam bộ và thông qua Lời kêu gọi: Từ giờ phút này, nhiệm vụ hàng đầu của chúng ta là tiêu diệt giặc Pháp và tay sai của chúng. Ủy ban Kháng chiến Nam bộ ra tuyên bố: Cuộc kháng chiến bắt đầu; và quyết định các hoạt động: Đình công, không hợp tác với giặc Pháp, tiến hành đánh du kích, tiếp tế, bao vây tiêu hao địch…
Nhân dân Nam bộ trong những ngày đầu kháng chiến năm 1945. Ảnh: Tư liệu
Từ chiều ngày 23-9-1945, Sài Gòn - Chợ Lớn đã thực hiện tổng đình công, công sở, xí nghiệp, cửa hàng đóng cửa, chợ không họp, xe điện ngừng hoạt động, chướng ngại vật mọc lên khắp nơi, nhà máy đèn, nhà máy nước ngay sau đó đã bị phá hủy… Các đơn vị Xung phong, Công đoàn, Thanh niên Tiền phong chiếm các vị trí chiến đấu chống trả của quân địch. Tiểu đội bảo vệ cột cờ Thủ Ngữ đã chiến đấu anh dũng và hy sinh đến người cuối cùng.
Ở chiến trường Sài Gòn - Chợ Lớn, ta đã thực hiện chiến thuật “trong đánh, ngoài vây” và hình thành 4 mặt trận tiền tuyến ở ngoại thành. Các trận đánh ở khu vực Tân Định, cầu Thị Nghè, cầu Muối, cầu Chữ Y… diễn ra ác liệt. Vòng vây quân sự cùng vòng vây kinh tế làm cho kẻ địch bất ngờ, khốn đốn - không điện, không nước, thiếu lương thực, thực phẩm, thiếu quân, luôn bị quân ta tập kích, tiêu hao…
2. Trong muôn vàn khó khăn, Sài Gòn - Chợ Lớn và Nam bộ vẫn cùng với cả nước tiến hành cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên vào ngày 6-1-1946. Tại Sài Gòn - Chợ Lớn, cuộc Tổng tuyển cử đã diễn ra trong sự lùng ráp, khủng bố gắt gao của quân thù. Tại đây, nhiều nơi không đặt hòm phiếu cố định, hàng trăm hòm phiếu được lưu chuyển đến từng khu vực, từng nhà cho cử tri bỏ phiếu. Có 42 cán bộ, chiến sĩ đã hy sinh trong khi làm nhiệm vụ Tổng tuyển cử. Tháng 2-1946, trong đợt tôn vinh nhân dân, Bác Hồ đã tặng quân dân Nam bộ 4 chữ “Thành đồng Tổ quốc”. Đó là dấu ấn không thể phai mờ trong những ngày đầu kháng chiến của nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn và vùng đất Nam bộ. Theo Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Thà chết tự do còn hơn sống nô lệ”, các lực lượng từ miền Bắc, miền Trung đã có phong trào “Nam tiến” cùng miền Nam chiến đấu. Trải qua 30 năm chiến đấu kiên cường, nhân dân ta đã làm nên đại thắng mùa Xuân năm 1975 lịch sử, thống nhất non sông.
3. Truyền thống Nam bộ kháng chiến đã kết tinh thành khí phách, phẩm chất của con người vùng đất phương Nam, Thành phố Hồ Chí Minh. 80 năm qua, tinh thần Nam bộ kháng chiến đã thấm sâu trong nếp sống hào hiệp, sẻ chia, trở thành điểm tựa tinh thần cho sự phát triển, nền tảng cho đổi mới, sáng tạo, thực hiện khát vọng hùng cường. Và bài học về sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, về tinh thần yêu nước, phát huy sức mạnh đại đoàn kết của nhân dân, tinh thần chiến đấu hy sinh đến cùng cho độc lập tự do của dân tộc luôn vang dội, thấm sâu.
Từ sau ngày giải phóng, Đảng bộ và nhân dân TPHCM đã cùng cả nước, vì cả nước có những đóng góp quan trọng trong giữ vững thành quả cách mạng, khắc phục hậu quả chiến tranh, hình thành đường lối đổi mới và phát triển đất nước. TPHCM đã phấn đấu làm tốt vai trò đầu tàu, động lực tăng trưởng của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước, đã huy động mọi nguồn lực để chăm lo mọi mặt đời sống của người dân, xây dựng hệ thống an sinh xã hội, tạo sự đồng thuận lớn trong dân về xây dựng thành phố có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình. Ngày nay, trước bối cảnh mới và không gian phát triển mới, trước đòi hỏi phát triển nhanh và bền vững, trước thuận lợi, thời cơ và thách thức, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TPHCM hơn lúc nào hết sẽ phát huy khí phách anh hùng, bản sắc văn hóa, tinh thần hào hiệp, nghĩa tình…, vững bước đi lên.
Vinh quang và trách nhiệm đòi hỏi TPHCM viết tiếp những trang sử chói lọi mới trong kỷ nguyên vươn mình, phát triển.
PHẠM PHƯƠNG THẢO