Phát triển văn hóa và con người ngang tầm với kinh tế, chính trị, xã hội

một giờ trướcBài gốc

PGS-TS. Bùi Hoài Sơn, đại biểu Quốc hội chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đại biểu Quốc hội Đoàn Hà Nội.

Ông đánh giá thế nào về tinh thần đổi mới trong Dự thảo Báo cáo Chính trị, đặc biệt là việc đặt phát triển văn hóa và con người ngang tầm với kinh tế, chính trị, xã hội?

Dự thảo lần này thể hiện tư duy chiến lược mới khi Đảng đặt phát triển văn hóa và con người ngang tầm với kinh tế, chính trị, xã hội. Văn hóa không còn là lĩnh vực phụ trợ, mà trở thành trụ cột của phát triển quốc gia, một động lực mang tính quyết định.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, kinh tế số, trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi xanh đang làm thay đổi cách con người sống và sáng tạo, tư duy phát triển phải dựa trên sự kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng, bản sắc và con người.

Theo tôi, tinh thần đổi mới của Dự thảo thể hiện ở ba điểm.

Thứ nhất, nhìn nhận văn hóa như nguồn lực phát triển nội sinh, chứ không chỉ là nền tảng tinh thần.

Thứ hai, chuyển từ khẳng định vai trò văn hóa sang thiết kế giải pháp hành động cụ thể, từ hệ giá trị, công nghiệp văn hóa, nguồn nhân lực sáng tạo đến ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn di sản.

Thứ ba, thể hiện tư duy cải cách: phát triển văn hóa và con người trong thế kỷ số, thay vì chỉ “xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” theo cách truyền thống.

Có thể nói, đây là bản đồ tư duy mới của Đảng, đặt con người vào vị trí trung tâm, vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển bền vững.

Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, văn hóa đã trở thành năng lực cạnh tranh và tài sản chiến lược của mỗi quốc gia. Ảnh: Đức Thanh

Ông nói đây là sự “tái định vị văn hóa” từ lĩnh vực “mềm” sang “nguồn lực cứng”. Xin ông phân tích rõ hơn ý nghĩa của sự chuyển đổi này?

“Tái định vị văn hóa” nghĩa là thay đổi căn bản trong tư duy phát triển quốc gia. Trước đây, văn hóa được coi là giá trị tinh thần, nhưng trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, nó đã trở thành năng lực cạnh tranh và tài sản chiến lược của mỗi quốc gia.

Văn hóa là nguồn lực cứng vì nó quyết định bản lĩnh, sáng tạo, khả năng thích ứng, tinh thần đoàn kết và chất lượng con người Việt Nam, những yếu tố làm nên sức mạnh nội sinh của đất nước.

Tôi gọi đây là “kỷ nguyên phát triển bằng văn hóa, vì con người” vì 3 lý do:

Thứ nhất, văn hóa là động lực sáng tạo trong nền kinh tế số, công nghiệp nội dung, thiết kế, âm nhạc, điện ảnh.

Thứ hai, văn hóa là năng lượng nội sinh của con người tạo ra động lực, trách nhiệm, khát vọng và ý thức pháp luật.

Thứ ba, văn hóa là yếu tố bảo đảm phát triển bền vững, vì kinh tế có thể biến động, công nghệ có thể lỗi thời, nhưng giá trị văn hóa là thứ còn lại, giúp một dân tộc vượt qua khủng hoảng.

Đặt văn hóa ở vị trí trung tâm nghĩa là thiết lập mô hình phát triển mới, nơi văn hóa cùng vận hành và dẫn dắt kinh tế, chính trị, xã hội. Tương lai Việt Nam phụ thuộc vào chất lượng văn hóa và chất lượng con người Việt Nam.

Việc xây dựng hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam được nhấn mạnh trong Dự thảo. Theo ông, đâu là cách tích hợp hiệu quả nhất?

Đây là nội dung then chốt, bởi nếu các hệ giá trị chỉ “đẹp trên giấy”, chúng sẽ không có sức sống. Để giá trị thấm sâu, cần một chuỗi liên kết đồng bộ từ giáo dục, truyền thông, đời sống xã hội.

Giáo dục phải là nơi gieo mầm sớm nhất, biến các giá trị như trung thực, sáng tạo, trách nhiệm, nhân ái thành trải nghiệm sống động qua hoạt động học tập, dự án cộng đồng, nghệ thuật, lịch sử. Khi học sinh được “sống trong giá trị”, giá trị sẽ trở thành kỹ năng sống còn.

Truyền thông đại chúng cần trở thành “dòng chảy nuôi dưỡng hệ giá trị mỗi ngày”. Báo chí, phim ảnh, âm nhạc, trò chơi điện tử, nền tảng số phải truyền cảm hứng về lối sống đẹp và sáng tạo, đồng thời bảo vệ không gian mạng lành mạnh.

Cuối cùng, đời sống xã hội và gia đình là nơi giá trị được thực hành: trong gia đình là yêu thương, trách nhiệm; trong công vụ là liêm chính, tận tụy; trong kinh doanh là đạo đức và minh bạch. Khi giá trị gắn với quyền lợi và trách nhiệm, nó sẽ trở thành hành vi tự nhiên.

Chỉ khi ba kênh này vận hành đồng bộ, chúng ta mới có thể xây dựng hình mẫu con người Việt Nam mới: nhân ái, bản lĩnh, sáng tạo, hội nhập.

Ông cho rằng, cần cụ thể hóa hệ giá trị trong Báo cáo Chính trị. Theo ông, nên thể hiện như thế nào để vừa định hướng, vừa khả thi?

Việc cụ thể hóa là bước then chốt để thống nhất hành động xã hội. Nếu chỉ dừng ở mức khái quát, khó triển khai; nhưng nếu quá chi tiết, dễ mất linh hoạt.

Theo tôi, cần xác lập những giá trị cốt lõi xuyên suốt, như yêu nước, nhân ái, trách nhiệm, trung thực, sáng tạo, khát vọng - những phẩm chất mà người Việt Nam cần có trong kỷ nguyên mới. Song song, nên nêu chuẩn mực hành vi tương ứng trong từng không gian: gia đình, cộng đồng, công vụ, kinh doanh.

Quan trọng hơn, hệ giá trị phải gắn với chính sách: giáo dục, pháp luật, công nghiệp văn hóa, môi trường văn hóa, truyền thông. Khi giá trị được kết nối với hành động cụ thể và có cơ chế thực thi, nó mới trở thành sức mạnh thực tiễn.

Việc xác định rõ vai trò của từng thiết chế nhà trường, gia đình, doanh nghiệp, truyền thông sẽ bảo đảm tính đồng bộ và khả thi. Như vậy, cụ thể hóa không phải để giới hạn, mà để mở ra khuôn khổ phát triển mới, đủ rõ để chỉ đường, đủ linh hoạt để triển khai.

Dự thảo lần này nhấn mạnh công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí và kinh tế di sản. Theo ông, đâu là đột phá chính sách cần thiết?

Đây là bước tiến rất lớn khi Đảng xác định văn hóa là trụ cột kinh tế sáng tạo. Để công nghiệp văn hóa trở thành động lực tăng trưởng, cần ba đột phá.

Thứ nhất, thể chế cởi mở. Công nghiệp văn hóa dựa trên ý tưởng và bản quyền, nên cần hệ thống pháp luật linh hoạt, phù hợp thời đại số: cải cách cấp phép, bảo vệ bản quyền, khuyến khích mô hình hợp tác công - tư và thử nghiệm sandbox trong game, phim, nội dung số, AI sáng tạo.

Thứ hai, đầu tư hạ tầng sáng tạo. Muốn bứt phá, phải có trường quay, trung tâm thiết kế, không gian sáng tạo đô thị, tổ hợp biểu diễn lớn. Việt Nam nên hình thành các cực sáng tạo: Hà Nội - thành phố thiết kế, TP.HCM - trung tâm điện ảnh, Huế và Hội An - cực di sản - du lịch - nghệ thuật.

Thứ ba, phát triển thị trường văn hóa. Cần cơ chế đặt hàng minh bạch, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp sáng tạo, quỹ điện ảnh, nghệ thuật, khuyến khích xuất khẩu sản phẩm văn hóa Việt Nam. Khi thị trường đủ lớn, sáng tạo sẽ tự phát triển.

Ba đột phá này sẽ giúp công nghiệp văn hóa đóng góp đáng kể vào GDP, tạo việc làm chất lượng cao và nâng tầm thương hiệu quốc gia.

Ông từng đề xuất Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035. Theo ông, cần làm gì để chương trình này thực sự tạo chuyển biến?

Mục tiêu lớn nhất là đưa văn hóa thoát khỏi tình trạng đầu tư manh mún, phân tán, để phát triển bài bản - dài hạn - có hệ thống, tương tự các chương trình quốc gia thành công trước đây.

Chương trình cần bảo đảm 5 yếu tố then chốt:

Một là, tầm nhìn chiến lược, hướng tới nâng cao chất lượng con người, môi trường văn hóa, công nghiệp sáng tạo và lan tỏa giá trị Việt trong thời đại số.

Hai là, cơ chế tài chính linh hoạt, kết hợp vốn nhà nước với xã hội hóa, PPP văn hóa, quỹ đầu tư sáng tạo.

Ba là, phối hợp liên ngành, kết nối văn hóa với giáo dục, du lịch, công nghệ, truyền thông.

Bốn là, hợp phần đột phá, như chuyển đổi số văn hóa, bảo tồn số di sản, phát triển không gian sáng tạo, đào tạo nhân lực nghệ thuật, công nghệ, xuất khẩu văn hóa Việt Nam.

Năm là, trao quyền cho địa phương: mỗi địa phương được chủ động xây dựng đề án văn hóa theo bản sắc riêng, tạo nên bản đồ văn hóa Việt Nam đa dạng và sâu sắc.

Nếu làm được, chương trình sẽ trở thành cột mốc lịch sử, đưa văn hóa từ lĩnh vực hỗ trợ trở thành động lực phát triển thực sự.

Trong bối cảnh chuyển đổi số, ông nhắc tới “hệ sinh thái văn hóa số quốc gia”. Việt Nam cần làm gì để vừa bảo tồn di sản, vừa lan tỏa văn hóa ra thế giới bằng công nghệ Việt?

Hệ sinh thái văn hóa số quốc gia là định hướng chiến lược, nhằm đưa văn hóa bước vào kỷ nguyên mới, nơi bảo tồn gắn liền với sáng tạo.

Trước hết, cần số hóa di sản quốc gia một cách bài bản, không chỉ quét 3D hay lưu trữ tư liệu, mà xây dựng các nền tảng dữ liệu mở kết nối bảo tàng, di tích, lễ hội, nghệ thuật biểu diễn… tạo “hạ tầng thông tin” cho giáo dục, nghiên cứu và sáng tạo nội dung.

Thứ hai, cần phát triển các nền tảng số nội địa đủ mạnh, hệ thống phim, game, streaming, dữ liệu di sản, để kể câu chuyện Việt Nam bằng công nghệ Việt Nam, tránh phụ thuộc vào nền tảng nước ngoài.

Thứ ba, kết hợp bảo tồn với sáng tạo, ứng dụng công nghệ VR, AR, AI để biến di sản, truyện cổ, lịch sử thành trải nghiệm sống động, giúp giới trẻ tiếp cận văn hóa theo cách hấp dẫn hơn.

Cuối cùng, đào tạo nhân lực văn hóa số, những người am hiểu công nghệ và nghệ thuật, cùng cơ chế hỗ trợ nội dung Việt, ưu đãi thuế, quỹ sáng tạo, sandbox cho AI sáng tạo. Khi di sản được số hóa và sáng tạo bằng công nghệ Việt Nam, văn hóa Việt sẽ sống động hơn, hấp dẫn hơn và hội nhập sâu hơn với thế giới.

Ông kỳ vọng gì về “kỷ nguyên phát triển bằng văn hóa, vì con người” sau Đại hội lần thứ XIV của Đảng?

Tôi tin Đại hội XIV sẽ mở ra một tầm nhìn phát triển mới, nơi văn hóa trở thành nền và lõi của mọi chiến lược. Từ nay, Việt Nam phát triển hài hòa hơn: kinh tế tăng trưởng nhưng không đánh đổi văn hóa; xã hội hiện đại mà vẫn giữ bản sắc; công nghệ phát triển song hành với giá trị nhân văn.

Để văn hóa trở thành nguồn lực nội sinh và hệ điều tiết phát triển, cần 4 điều kiện tiên quyết.

Thứ nhất, tư duy phát triển mới phải thấm sâu vào chính sách, văn hóa, giáo dục, khoa học, con người phải ở trung tâm mọi quyết sách.

Thứ hai, nguồn lực đầu tư phải đủ mạnh và tập trung, không nhỏ giọt.

Thứ ba, toàn xã hội cùng tham gia, Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp đầu tư, người dân, nghệ sĩ, trí thức và người trẻ cùng nuôi dưỡng văn hóa.

Thứ tư, khát vọng Việt Nam phải được khơi dậy mạnh mẽ, vì khát vọng là động lực lớn nhất của phát triển.

Tôi kỳ vọng sau Đại hội XIV, Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn mà văn hóa trở thành thước đo của sự phát triển, con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực, để đất nước vươn mình bằng chính sức mạnh văn hóa Việt Nam.

Dương Ngân - Hồ Hạ

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/phat-trien-van-hoa-va-con-nguoi-ngang-tam-voi-kinh-te-chinh-tri-xa-hoi-d435575.html