Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội LÊ THU HÀ: Minh bạch hồ sơ năng lực của thẩm phán nước ngoài

2 giờ trướcBài gốc

Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Thu Hà phát biểu tại phiên thảo luận ở Tổ 4 chiều 4/12

Cần đạt được ba mục tiêu song song

Việc xây dựng tòa án chuyên biệt tại trung tâm tài chính quốc tế không chỉ nhằm bổ sung một thiết chế tư pháp mới, quan trọng hơn - đây là một bước chuyển từ tư duy giải quyết tranh chấp sang tư duy tạo niềm tin và thu hút dòng vốn toàn cầu.

Có thể thấy rằng, chúng ta đang đứng trước một thí điểm mang tính lịch sử. Đây là lần đầu tiên, Việt Nam xây dựng một cơ chế xét xử thương mại tài chính theo chuẩn quốc tế ngay trên lãnh thổ Việt Nam. Do vậy, tôi nghĩ rằng, dự thảo Luật cần phải đạt được ba mục tiêu song song.

Thứ nhất là tính cạnh tranh quốc tế - thủ tục phải nhanh, minh bạch, pháp luật thân thiện với nhà đầu tư toàn cầu.

Thứ hai là tính bảo hộ chủ quyền pháp lý quốc gia - không đánh đổi an ninh pháp lý và trật tự công.

Thứ ba là tính tin cậy và tính ràng buộc thực thi - bản án phải thi hành hiệu quả và không mang tính hình thức.

Rõ phạm vi miễn trừ tư pháp

Từ góc độ tiếp cận đó, tôi xin tham gia vào một số nhóm vấn đề trọng tâm như sau.

Một là về thẩm phán người nước ngoài (Điều 9 dự thảo Luật). Đây là một điểm đột phá, nhưng chúng ta cần một vòng bảo hộ chủ quyền. Dự thảo Luật hiện nay đang cho phép bổ nhiệm thẩm phán là người nước ngoài với kinh nghiệm xét xử trên 10 năm. Đây là thông lệ của tòa án thương mại quốc tế Singapore cũng như tòa án của Dubai. Tôi hoàn toàn ủng hộ phương án này.

Bởi lẽ, như báo cáo đã nêu, năng lực thẩm phán của chúng ta chưa đáp ứng được yêu cầu của nhiệm vụ chính trị này. Hơn nữa, nhà đầu tư quốc tế không chỉ nhìn vào luật mà còn nhìn vào người cầm cân nảy mực. Do đó, nếu một thẩm phán đến từ Singapore hay từ Anh, Nhật Bản… tự thân là một tín hiệu thị trường sẽ làm tăng thêm niềm tin pháp lý ngay từ đầu.

Tuy nhiên, để chấp nhận chuyên gia quốc tế ngồi vào ghế xét xử ngay tại Việt Nam, chúng ta cần phải có quy chế đạo đức và xung đột lợi ích riêng cho thẩm phán người nước ngoài. Có cơ chế công bố minh bạch hồ sơ năng lực, kinh nghiệm xét xử quốc tế và cần làm rõ phạm vi miễn trừ tư pháp, nhất là khi vụ việc có liên quan tới cơ quan nhà nước; có cơ chế bảo mật thông tin tài chính, thương mại xuyên biên giới.

Tôi đề nghị đính kèm phụ lục quy tắc ứng xử tư pháp quốc tế hoặc giao cho Tòa án nhân dân tối cao ban hành ngay khi luật có hiệu lực.

Các đại biểu tham gia thảo luận ở Tổ 4 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh: Khánh Hòa, Lào Cai và Lai Châu) chiều 4/12

Hai là về ngôn ngữ tố tụng bằng tiếng Anh. Đây là một cải cách rất táo bạo nhưng phải xác định rõ đâu là phiên bản chuẩn. Điều 13 dự thảo Luật cho phép sử dụng tiếng Anh hoặc tiếng Anh kèm với bản dịch tiếng Việt trong tố tụng.

Đây là một bước tiến lớn, có thể đưa Việt Nam xích lại gần với chuẩn mực giải quyết các tranh chấp quốc tế. Song, nếu chúng ta không quy định rõ bản nào là bản pháp lý gốc khi nội dung không đồng nhất thì có thể phải đối mặt với tranh chấp ngay chính trong ngôn ngữ của bản án.

Do vậy, tôi đề xuất bản tiếng Anh là bản chuẩn trong giao dịch thương mại quốc tế kèm bản dịch tiếng Việt dùng cho mục đích lưu chiểu và công bố ở trong nước. Đây là thông lệ được Singapore áp dụng và giúp hạn chế tranh luận hậu xét xử. Điều này cần được thể hiện ngay trong luật thay vì để ở văn bản dưới luật.

Ba là áp dụng pháp luật nước ngoài và điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên. Đây là một lợi thế cạnh tranh quốc tế. Hiện, Điều 5 đã cho phép áp dụng pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế, thậm chí điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên khi có thỏa thuận.

Đây là một tinh thần cởi mở hiếm thấy. Tuy nhiên, trật tự công Việt Nam cần được định nghĩa rõ ràng hơn để tránh tùy nghi diễn giải và rủi ro pháp lý khi tranh chấp gắn với tài sản công cũng như đầu tư công. Tôi đề nghị sửa theo hướng: có cơ chế tham vấn bắt buộc Bộ Ngoại giao hoặc Bộ Tư pháp đối với vụ việc có yếu tố công quyền, nhạy cảm chính sách.

Tòa án chuyên biệt không đơn thuần là tòa án mà đó là hệ số tín nhiệm của quốc gia. Do vậy, Quốc hội cũng như Ban soạn thảo cần xem xét hoàn thiện dự thảo Luật theo 3 định hướng. Đó là: mở cửa nhưng có vòng bảo hộ chủ quyền; tương thích với thông lệ quốc tế nhưng có tiêu chí định lượng để dễ kiểm soát rủi ro; chú trọng thi hành.

Quy định tiêu chí bắt buộc chuyển sang hội đồng xét xử

Bốn là mô hình xét xử sơ thẩm bằng một thẩm phán; trường hợp vụ việc phức tạp sẽ xét xử sơ thẩm bằng hội đồng gồm ba thẩm phán (Điều 14). Tôi băn khoăn về việc bảo đảm thận trọng khi giải quyết tranh chấp lớn.

Tôi đề nghị quy định tiêu chí bắt buộc chuyển sang hội đồng xét xử, ví dụ như khi giá trị tranh chất lớn hơn bao nhiêu triệu USD, có yếu tố nhà nước, ngân hàng, tài sản công và có áp dụng pháp luật nước ngoài. Điều này vừa bảo đảm về tốc độ nhưng không đánh đổi rủi ro về mặt thể chế.

Các đại biểu tham gia thảo luận ở Tổ 4 chiều 4/12

Năm là thi hành và công nhận phán quyết quốc tế. Nhà đầu tư chỉ quan tâm một câu hỏi sau cùng: bản án có được thi hành nhanh, thực chất và không bị trì hoãn vô thời hạn hay không?

Dự thảo hiện đã mở đường cho công nhận phán quyết trọng tài và tòa nước ngoài tại Điều 12 và Chương 3. Đây là bước rất là cần thiết.

Tuy nhiên, tôi kiến nghị cần quy định rõ các trường hợp từ chối công nhận nếu ảnh hưởng trật tự công và an ninh tài chính quốc gia; xây dựng cơ sở dữ liệu bản án thương mại quốc tế mở, trừ các thông tin mật và chuyển thi hành án sang cơ chế judicial enforcement (cơ chế thực thi thông qua cơ quan tư pháp/tòa án - PV) thay vì hành chính hóa quá trình. Nếu một bản án đẹp trên giấy nhưng khó thi hành sẽ làm mất niềm tin thị trường nhanh hơn cả việc không có tòa án!

Cuối cùng là cơ chế đánh giá. Tôi đề xuất đưa vào dự thảo Luật cơ chế đánh giá sau 3 năm hoạt động thì trình Quốc hội báo cáo độc lập đánh giá hiệu quả, gồm: thời gian giải quyết vụ việc, tỷ lệ thi hành bản án, số vốn đầu tư gắn với tòa án và đánh giá từ nhà đầu tư quốc tế. Nếu làm tốt, chúng ta sẽ mở rộng mô hình này sang Hà Nội hoặc là các khu tài chính đặc thù khác; nếu chưa thì kịp thời điều chỉnh.

Tóm lại, tòa án chuyên biệt không đơn thuần là tòa án mà đó là hệ số tín nhiệm của quốc gia. Do vậy, Quốc hội cũng như Ban soạn thảo cần xem xét hoàn thiện dự thảo theo 3 định hướng. Đó là: mở cửa nhưng có vòng bảo hộ chủ quyền; tương thích với thông lệ quốc tế nhưng có tiêu chí định lượng để dễ kiểm soát rủi ro; chú trọng thi hành.

Đan Thanh; Ảnh: Hồ Long

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/pho-chu-nhiem-van-phong-quoc-hoi-le-thu-ha-minh-bach-ho-so-nang-luc-cua-tham-phan-nuoc-ngoai-10398260.html