'Phố' người Nùng trên núi Lồ Sử Thàng

13 giờ trướcBài gốc

"Phố núi" Lồ Sử Thàng của người Nùng Dín, ở xã Pha Long, tỉnh Lào Cai. Ảnh: Quốc Hồng

Sau sáp nhập, thôn Lồ Sử Thàng thuộc xã Pha Long, tỉnh Lào Cai. Đây là nơi sinh sống của đồng bào người Nùng.

Từ trung tâm huyện lỵ Mường Khương cũ (nay là xã Mường Khương), con đường bê tông kiên cố hóa theo chương trình Nông thôn mới vắt từ đầu dốc Tung Chung Phố của người Pa Dí luồn xuống thung sâu, rồi giăng ngang sườn núi nhấp nhô với những cái đỉnh nhọn chạm mây trời, đẹp như dải lụa mềm óng sáng tô điểm thiên nhiên thêm hữu tình nơi đầu nguồn sông Chảy.

Với người Nùng ở Lồ Sử Thàng con đường quý hơn tất thảy, bởi nó là mạch máu, là hơi thở tiếp nuôi sức sống mạnh mẽ và tốt tươi trên vùng đất "cột thép chống trời" Mưng Khảng anh hùng nhưng cũng xiết bao gian khó.

Người Nùng kiên gan bền chí trên núi cao khô khát

Tôi nhớ vào dịp sát Tết năm trước, gió núi thốc lạnh thấu gan, lội bộ cùng anh Nùng Chản Phìn khi đó đang là Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Mường Khương cũ xuống Lồ Sử Thàng.

Từ trụ sở xã Dìn Chin "ngự" trên miệng vực sông La Hờ tụt dốc chùn chân mỏi gối xuống bản người Nùng rặt một màu xám xịt. Những ngôi nhà đất thấp tịt, lợp mái tranh mủn đen. Con đường nhỏ hẹp xuyên qua bản ngập phân trâu ngựa đen đặc như bùn khi cơn mưa rừng vừa đổ xuống, chúng tôi im lặng lội qua trong cái rét tím môi tái mặt.

Lồ Sử Thàng ngày ấy nghèo xơ xác, trẻ con chỉ có manh áo, chân đất co ro bên bếp lửa chập chờn trong góc nhà trống hơ hoác.

Còn sớm nay, tôi tự tay lái "con ngựa sắt bốn bánh" bon bon trên con đường bê tông kiên cố, rộng rãi, phẳng phiu đến tận cổng nhà nữ Bí thư chi bộ Lù Thị Câu mà như không tin ở mắt mình: "Đường vào Lồ Sử Thàng đấy ư? Có thua gì những con đường ở miền xuôi đâu nhỉ?! Nó như là chiếc chìa khóa mở tung cánh cửa đóng kín bao năm, để bản nhỏ dưới lũng sâu ở nơi khô khát nhất Lào Cai thức dậy…"

Chỉ riêng chuyện về con đường thôi, cũng là một kỳ tích ở miền đất lũm xuống như cái "hõm ngực" của núi đá xứ Mường.

Theo tiếng địa phương Lồ Sử Thàng có nghĩa là "Ao ốc". Người già ở đây kể rằng, xa xưa người Nùng từ bên kia biên giới bị nhà Hán "truy cùng diệt tận" nên men theo khe núi sông Chảy mà trốn đi. Đi mãi rồi bất ngờ gặp ở vùng núi đá vôi mênh mông này cái hõm nhỏ chứa nước. Họ dừng lại ở đó, sống nhờ những hang sâu hun hút, chặt thân cây chuối mà che đỡ nắng mưa, bắt cua ốc dưới sông Chảy mà sống. Họ tự đặt tên cho mình là người Nùng Dín, gọi là "noong lẩy" nghĩa là sống sót.

Thế nên, người Nùng Dín có tính tự lập rất cao và cố kết cộng đồng bền chắc như núi đá sông dài, thấm đậm nghĩa tình sau trước.

Điều lạ kỳ, ở cái "hõm nước" ấy, người Nùng Dín đem những con ốc bắt được dưới lòng sông Chảy về thả nuôi thì lớn rất nhanh, bằng vốc tay người lớn. Vì thế mới có cái tên "Ao ốc" theo tiếng người Nùng Dín là Lồ Sử Thàng bây giờ. Tôi đã từng đến và nghe nhiều người nói và viết về Lồ Sử Thàng, đến hôm nay trở lại mới hiểu thêm về đất và người nơi đây: kiên gan bền chí và giàu nhân nghĩa, thủy chung…

Nhớ lại, con đường độc đạo vào Lồ Sử Thàng ngày ấy chỉ là lối mòn nhỏ, đồng bào quen gọi là "đường trâu ngựa". Gia súc đi nhiều mà thành lối, rồi người bản theo đó mà lên nương, ra chợ huyện mua bán.

Người Nùng ở Lồ Sử Thàng chăn nuôi giỏi, nhất là trâu ngựa, cũng từ cái lý lẽ ấy chăng? Trồng được chục bao hạt bắp, nuôi được con lợn, ít gà mang ra chợ bán cũng chỉ biết gùi vai hoặc chất lên lưng ngựa, lúc về mỏi cái chân rồi thì mới được ngồi lên lưng ngựa mang theo cân muối, chai dầu hỏa dùng cho cả tháng.

Vậy nên, tôi đã nghe người Nùng bày tỏ: nghèo đói như "vòng kim cô" quấn chặt trên đầu, đau nhức lắm nhưng chưa cách nào thoát ra được?

Lồ Sử Thàng hôm nay nhà xây cao tầng khang trang như phố thị. Ảnh: Quốc Hồng

Tôi vẫn nhớ như in, năm ấy lội bộ xuống Lồ Sử Thàng sao mà lạnh và buồn hiu hắt đến thế. Sát Tết rồi mà bản lặng như tờ, chìm trong mưa phủ một màu xám đục. Cả bản chỉ có duy nhất một ngôi nhà lum khum xây bằng đá núi, lợp mái ngói âm dương hình máng, đứng trơ trên nền đất cao gió bấc thổi căm căm.

Vào nhà dân hỏi chuyện mới biết, hồi tháng 5 khô hạn mất mùa, lại thêm mưa đá "to như nắm tay" dội thủng mái nhà cũ mủn, sơ sài nên bà con đành "trốn" Tết…

Lồ Sử Thàng khởi sắc từ Chương trình xây dựng nông thôn mới, xóa nhà tạm nhà dột nát của Chính phủ

Thế rồi, Chương trình xây dựng nông thôn mới, xóa nhà tạm nhà dột nát tới đã cởi trói và mở toang "cánh cửa" ngăn cách miền đất "Ao ốc" tổ tiên trốn giặc dữ năm xưa để thông thương với bên ngoài, mở tầm mắt người Nùng ở Lồ Sử Thàng nhìn xa hơn mà bước tới.

Ngày khởi công con đường vào dịp đầu năm 2013 thực sự là ngày hội chưa từng có ở miền đất này. Có người nọ còn bán tín bán nghi rằng, không biết cái đường này nó có đi được đến bản mình không? Núi đá thế kia sợ nó lại giống con ngựa già nhanh mệt, đi giữa chừng rồi nằm ệp ra, cái chân không chịu đi nữa…

Nhà nước hỗ trợ cho không xi măng, cát sỏi, cử cán bộ chuyên môn xuống khảo sát kỹ, làm thiết kế kỹ thuật còn bà con toàn xã Dìn Chin, không kể làng trên bản dưới thêm cả các doanh nghiệp trong và ngoài huyện chung tay, mỗi người một việc để con đường vươn nhanh về "Ao ốc" xa xôi.

Người Lồ Sử Thàng xúc động như năm nào tổ tiên chạy giặc đã tìm thấy chốn nương tựa, che chở cho dòng tộc trường tồn và sinh sôi ở nơi đất lành Mưng Khảng này.

Theo chân các đảng viên chi bộ, thấm lời già làng nói "việc bé làm một mình, việc to phải nhiều người cùng làm" hơn 80 hộ người Nùng, người Bố Y ở "Ao ốc" đóng công góp sức làm đường. Nắng mưa, giá rét không làm ai chùng chân lỏng tay mà bỏ cuộc.

Đóng "cáng" bằng gỗ đặt lên xe máy để chở gạch, xi măng lên núi cao xây nhà kiên cố. Ảnh: Quốc Hồng

Đồng bào tự lập tổ đổi công giúp nhau xây nhà. Ảnh: Quốc Hồng

Thế rồi gần 20 cây số đường bê tông kiên cố, rộng rãi thay đường trâu ngựa năm xưa nối thông Lồ Sử Thàng ngược vách núi cao lên trụ sở xã ở thượng nguồn sông Chảy, xuôi qua Cốc Cáng ra chợ trung tâm đông vui, tấp nập.

Hôm thông đường, xe ô tô huyện chạy vào, xe máy của thanh niên và phụ nữ, người già vùng "Ao ốc" đi ra, tiếng máy nổ tưng bừng hòa trong tiếng cười reo như vỡ ra từ lồng ngực, sôi động cả một vùng biên giới.

Cả cái người năm trước chứng kiến mũi khoan đầu tiên cắm phập vào tảng đá xám mở đường mà cái bụng còn nghi ngại cũng hòa cùng dòng người, đi trên con đường mới rộng đẹp như trong mơ, giọt nước mắt sung sướng lăn dài trên gương mặt sạm đen bởi những ngày đào đất, đập đá, vác xi măng trộn vữa để đổ đường bê tông kiên cố…

"Phố mới" của người Nùng trên núi cao Lồ Sử Thàng

Ký ức vui cứ hiện lên rờ rỡ trên hành trình trở lại miền đất thượng nguồn sông Chảy. Kia rồi, Lồ Sử Thàng hiện ra trước mặt tôi đẹp như phố thị. Con đường bê tông sáng óng chạy xuyên thung lũng, hai bên san sát ken dày nhà xây cao tầng, ngô vàng tươi cùng đậu tương sai quả lúc lỉu phơi tràn trước sân mỗi nhà.

Đón tôi ở ngay đầu thôn, bên căn nhà vừa mới xây còn thơm mùi sơn mới, già làng Lùng Tà Chéng, gần 80 rồi mà hồ hởi như đón "cố tỷ" (người anh em thân thiết xa cách từ lâu-PV) trở về, lộ rõ niềm vui xen lẫn tự hào trong dáng đi vững như cây nghiến trên đỉnh núi Thàng, trong ánh mắt rạng rỡ như hoa tam giác mạch trên núi đá.

"Vào nhà mới đi! Mình vừa xây cái nhà to này đấy. Cho con trai nó ở riêng mà làm ăn, con cháu học hành tốt hơn" - già làng Lùng Tà Chéng giọng phấn khởi.

Già làng Lùng Tà Chéng là người đi đầu xóa nhà tạm, xây nhà kiên cố, bền vững ở Lồ Sử Thàng. Ảnh: Quốc Hồng

Tôi tròn mắt trước ngôi nhà mới lừng lững, cao rộng và đẹp nhất nhì bản, với phòng ốc rộng rãi, bàn thờ tổ tiên cùng miếng vải đỏ treo sào gác trên tầng cao nhất, cửa kính màu lấp lánh trong nắng sớm, màu sơn mới khoe sắc. Đẹp không kém gì ngoài phố thị.

Cùng ôn lại chuyện cũ, già làng Lùng Tà Chéng bảo: Thấy nhà cửa của bà con xập xệ, ẩm thấp, tối om om, mình là đảng viên, làm cán bộ xã cảm giác như có lỗi. Xây cái nhà không dễ như "con dúi ăn măng mùa mưa" nhưng sao người Thu Lao trên Tả Gia Khâu không có cả nước trộn vữa mà họ còn làm được?

Nghĩ vậy nên già làng Lùng Tà Chéng đi đầu, làm trước, cần mẫn đục đá núi làm gạch, tự tay nhào đất đốt lò làm ngói máng để lợp, nhờ anh em trong nhà và hàng xóm xây giúp.

Rồi cái nhà nhỏ khum khum xây bằng đá đầu tiên trồi lên ở Lồ Sử Thàng khô khát, minh chứng cho ý chí và nghị lực của người Nùng Dín ở miền đất "Ao ốc" này.

Người trong thôn học theo, chịu khó lao động tích cóp, vay thêm ngân hàng xây nhà để an cư lạc nghiệp, già làng Chéng giúp ngói lợp, nhà xây mọc dần lên.

Nhưng phải đến khi có con đường bê tông to rộng của "ý Đảng lòng Dân" thì phong trào đổi công xây nhà bùng lên như khát vọng bao năm được gỡ nút thắt mà bung mở.

Hiểu biết, xông xáo, gần gũi với dân - nữ Bí thư chi bộ Lù Thị Câu cùng các đảng viên chi bộ ra hẳn "nghị quyết xây nhà", nêu cụ thể cách làm, số nhà xây từng năm, cắt cử đảng viên hỗ trợ từng nhóm liên gia lập tổ đổi công xây nhà cho nhau…

Và thế là, Lồ Sử Thàng thức dậy thay áo mới, rộn rã như công trường lớn.

Có đường lớn rồi, xe ô tô chở gạch, cát sỏi từ phố huyện vào dễ dàng, thuận tiện cả bốn mùa lại thêm tấm lợp tôn đủ màu vừa bền vừa nhẹ làm ai cũng thích.

Tuy mỗi viên gạch, khối cát, tấm tôn lợp tăng thêm tiền cước nhưng người Lồ Sử Thàng "bù lại" bằng công xây. Trưởng thôn nắm bắt dự tính xây nhà của bà con, lên lịch để mọi người lập các tổ đổi công xây nhà cho nhau theo kiểu cuốn chiếu, nhờ thế không mất tiền công. Mỗi cái nhà như thế tính ra tiết kiệm được hàng trăm triệu đồng.

Ngôi nhà của vợ chồng anh Vàng Pà Đông và chị Sin Thị Mai, ở thôn Lồ Sử Thàng. Ảnh: Quốc Hồng

Ngay như việc vận chuyển gạch từ đường trục lên đồi cao, bà con làm cái "máng" cũng rất sáng tạo, chỉ là mấy mảnh gỗ đóng hình cái máng, buộc chặt vào sau xe máy rồi xếp lên 50-60 viên gạch bằng chằn chặn, chạy băng băng theo đường liên gia bê tông đến từng nhà, thay cho địu lù cở nặng đến cháy lưng rộp vai như trước đây.

"Mạnh nhất là vào năm 2020, chi bộ đặt mục tiêu xóa 10 nhà tạm mà chưa hết năm cả thôn đã xây được hơn 20 nhà. Năm ấy, cả thôn đổi công, thuê thêm cả người nơi khác đến xây nhà mới kịp đón Tết"- Bí thư chi bộ Lù Thị Câu nhớ lại.

"Đến bây giờ, thôn có 83 hộ thì 80 hộ đã xây được nhà hai tầng kiên cố, thoáng đẹp chỉ còn 3 hộ đang ở nhà gỗ, rồi cũng sẽ xóa trong nay mai thôi" - Bí thư chi bộ Lù Thị Câu phấn khởi.

Thế mới biết sức dân là rất lớn, rất mạnh. Chỉ cần khơi thông, chung dòng chảy là cuồn cuộn như triều dâng thác đổ băng qua mọi thác ghềnh dù gian khó đến đâu chăng nữa…

Một ngôi nhà đẹp ở Lồ Sử Thàng hôm nay. Ảnh: Quốc Hồng

Hôm tôi đến, chứng kiến phía cuối thôn, chàng trai trẻ Vàng Phà Xưởng đang cùng "tổ đổi công" chung bữa cơm vui để chuyển sang nhà mới. Ai cũng mừng ra mặt vì đã xây xong ngôi nhà hai tầng đẹp đẽ như mong ước từ lâu.

Đứng trên ban công tầng hai ngôi nhà chàng trai trẻ Vàng Phà Xưởng, thấy khắp Lồ Sử Thàng rực lên màu hồng đỏ mái tôn trên những ngôi nhà xây đứng nhấp nhô theo triền núi như những chiếc nấm đỏ khổng lồ thẳng lên không trung.

Niềm vui mới ngập tràn "phố làng" Lồ Sử Thàng trên mảnh đất "cột thép chống trời" Mường Khương hùng vĩ…

Quốc Hồng

Nguồn Công dân & Khuyến học : https://congdankhuyenhoc.vn/pho-nguoi-nung-tren-nui-lo-su-thang-1792510232148389.htm