Phú Thọ: Các nghi lễ tín ngưỡng trong văn hóa người Mường

3 giờ trướcBài gốc

Tín ngưỡng dân gian - Niềm tin vào thế giới tự nhiên và tổ tiên

Người Mường sở hữu một thế giới tinh thần vô cùng phong phú. Những niềm tin vào thần linh, tổ tiên, cùng với các nghi lễ truyền thống đã trở thành sợi dây gắn kết cộng đồng, gìn giữ bản sắc văn hóa qua nhiều thế hệ. Tất cả đều phản ánh tâm hồn sâu sắc, chân thành của người Mường đối với cuộc sống và thiên nhiên xung quanh.

Lễ Cúng Vía của dân tộc Mường

Đối với người Mường, thiên nhiên không chỉ là nơi sinh sống mà còn là thế giới của các vị thần linh. Họ tin rằng mọi thứ xung quanh như đất, núi, suối, cây cối… đều có thần cai quản. Vì thế, các lễ cúng thần đất, thần núi, thần suối... vẫn được duy trì qua nhiều thế hệ để cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống bình an.

Bên cạnh đó, thờ cúng tổ tiên là nét văn hóa không thể thiếu trong mỗi gia đình Mường. Trong nhà sàn, bàn thờ tổ tiên được đặt ở nơi trang trọng nhất, thường gần bếp lửa - biểu tượng của sự ấm no, sum vầy. Vào những ngày lễ lớn hay dịp giỗ chạp, con cháu trong nhà đều tập trung dâng cúng, cầu mong tổ tiên phù hộ.

Tín ngưỡng dân gian đã tác động vào mọi mặt đời sống của người Mường, hình thành một hệ thống nghi lễ, phong tục tập quán bền vững trong sản xuất, đời sống xã hội và tâm thức, tình cảm, nếp nghĩ của mỗi người dân Mường. Tín ngưỡng đã đóng vai trò thiết yếu trong cuộc sống của con người và cộng đồng dân tộc. Sinh hoạt lễ hội diễn ra thường xuyên đã làm cho đời sống văn hóa tinh thần trở nên phong phú, góp phần quan trọng xây dựng kho tàng văn hóa dân gian đặc sắc của người Mường.

Nghi lễ vòng đời – Những dấu mốc quan trọng trong cuộc sống

Trong cuộc đời mỗi người Mường, từ lúc sinh ra cho đến khi qua đời, đều gắn liền với nhiều nghi lễ truyền thống. Đám cưới là một trong những nghi lễ vui nhất, được tổ chức theo nhiều bước như lễ dạm ngõ, lễ ăn hỏi, lễ đón dâu. Trong suốt buổi lễ, những điệu hát giao duyên, những lời chúc phúc bằng tiếng Mường vang lên rộn ràng, thể hiện sự gắn bó giữa hai gia đình.

Thầy Mo Mường

Lễ tang của người Mường lại là một nghi thức mang màu sắc tâm linh sâu đậm. Gia đình sẽ mời thầy mo về thực hiện các nghi lễ cầu siêu, đọc mo để tiễn đưa người đã khuất về với tổ tiên. Suốt những ngày làm lễ, người thân và hàng xóm cùng nhau chia sẻ công việc, giúp đỡ gia đình có tang. Sau khi hoàn tất tang lễ, người Mường còn làm lễ tháo tang để kết thúc giai đoạn đau buồn và bắt đầu cuộc sống mới.

Ngoài ra, các nghi lễ cầu mùa, lễ cơm mới cũng là dịp quan trọng để cả bản làng cùng nhau cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

“Bố mo” trong tang ma Mường

“Giờ đã đến lúc đưa người thân vừa mất về thế giới bên kia, một thế giới phù hợp với thân phận mới của người ấy: một tinh linh đã hoàn toàn tách khỏi thân xác người sống. Giữa thế giới đó và thế giới của chúng ta là cả một khoảng cách chỉ có thể vượt qua bằng uy lực của bố mo”.

Vị trí của bố mo - thầy mo đóng vai trò bắt buộc và quyết định trong toàn bộ nghi thức tang ma của người Mường. Trong suốt các nghi thức tang ma thầy mo chỉ làm một việc: thuyết phục và hướng dẫn, hai hành động đi đôi với nhau nhiều khi xen lẫn trước sau, cũng có lúc phải hòa vào nhau thành một quá trình đồng nhất. Bởi người thầy mo ở đây phải có nghĩa vụ làm cho người chết hiểu được quy luật tự nhiên của sự sống và cái chết, mà người đã chết thì phải tách khỏi thế giới của người sống. Để sau đó hồn mới có thể sẵn sàng đi tiếp hành trình, chuyến đi cuối cùng đến với thế giới dành riêng cho họ.

“Túi khót” là những hòn đá, thiên thạch, bộ phận của những con vật linh thiêng được người dân nhặt từ thời xa xưa truyền lại từ đời này qua đời khác, chưa đựng “phép” của thầy Mo Mường

Hai chức năng thuyết phục và hướng dẫn đó, của các đêm mo được người hành lễ thực hiện trong một nghi lễ lễ thức duy nhất: ngồi xếp bằng tròn từ đầu hôm đến mờ sáng, mồm ngân tang ca hầu như không dứt, đấu đội mũ lễ, trên thân là áo lễ, hai tay cầm chuông lễ và dao lễ, và cuối cùng là túi đựng Khot (Khót - đựng một số vật thiêng do các bố mo được truyền lại, hoặc được Thánh Sư của bố mo báo mộng qua giấc mơ) chứa đựng siêu lực của bố mo. Đây là những vật thiêng không thể thiếu trong quá trình hành lễ của người làm mo.

Thầy Mo Mường làm lễ

Các bố mo là những người có khả năng giao cảm mang sợi dây kết nối giữa Mường đất - Mường người - Mường trời, họ được giao trọng trách là “sứ giả” của các Mường, nên những khả năng của họ cũng được thần thánh ban cho, thần thánh lựa chọn… và họ phải sử dụng khả năng đó của mình để phục vụ cho lợi ích chung cao nhất- lợi ích cộng đồng dân tộc Mường

Mo Mường – Kho tàng tri thức tâm linh quý giá

Nhắc đến văn hóa tâm linh của người Mường, không thể không nói đến hệ thống Mo Mường. Đây là tập hợp những bài cúng, bài tụng cổ, chứa đựng nhiều tri thức dân gian về vũ trụ, cuộc sống, con người và thế giới tâm linh. Mỗi bài mo là một câu chuyện dài, được thầy mo đọc lên trong các dịp lễ như cưới, tang, cầu mùa hay chữa bệnh.

Thầy mo là người được cộng đồng kính trọng

Thầy mo là người được cộng đồng kính trọng. Họ không chỉ là người chủ trì các nghi thức tâm linh mà còn là người giữ gìn và truyền dạy Mo Mường cho thế hệ sau. Để trở thành thầy mo, một người phải học thuộc hàng trăm bài mo, hiểu rõ từng nghi thức và biết cách kết nối giữa con người với các vị thần linh.

Mo Mường gồm 3 lĩnh vực chính cấu thành: Lời mo, diễn xướng, môi trường diễn xướng và con người thực hành diễn xướng mo, trong đó lời mo gắn liền với người diễn xướng chiếm vị trí quan trọng nhất. Chính các bài mo, kát mo, roóng mo (các chương, hồi) hay nói cách khác, các bài văn vần được dân gian truyền miệng, sử dụng làm lời khấn trong các nghi lễ tín ngưỡng, lễ cầu mạnh khỏe, đặc biệt là trong tang lễ... đã tạo nên ngôn ngữ của mo Mường.

Người Mường sử dụng Mo để thực hành nghi lễ trong đời sống rất phổ biến, qua khảo sát cho thấy có tổng số 23 nghi lễ được thực hiện có sử dụng Mo. Một trong những nhóm nghi lễ đặc biệt nhất thể hiện đầy đủ và tập trung giá trị cốt lõi của Mo Mường là Mo tang lễ với hàng chục nghìn câu thơ, văn vần được diễn xướng 12 ngày đêm trong tổ chức tang lễ cổ truyền của người Mường. Các câu thơ, văn vần này được chia thành các cát Mo, có nơi gọi là roóng Mo (trong văn học gọi là các chương, hồi). Mỗi chương Mo có chủ đề, có mục đích sử dụng riêng cho từng đề mục nghi lễ trong một chuỗi nghi lễ được tiến hành trong tang lễ, chứa đựng các giá trị sử thi dân gian, phong tục tập quán, tri thức dân gian với ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Bùi Văn Nợi đã định nghĩa: “Mo Mường là sử thi thần thoại được diễn xướng trong đám tang của người Mường. Mo Mường cùng với nghi lễ là công việc làm cho cái chết trở thành văn”.

Hình ảnh thầy mo Mường

Mo Mường không chỉ là một hình thức tín ngưỡng mà còn là một phần quan trọng trong văn học dân gian của người Mường. Thông qua Mo Mường, người Mường kể lại lịch sử bản mường, quan niệm về cuộc sống, và niềm tin vào những điều tốt đẹp trong tương lai.

Phú thọ đã và đang gắn văn hóa tín ngưỡng vào việc xây dựng nếp sống văn hóa gia đình, mường bản. Kế thừa có chọn lọc những phong tục tập quán, những hình thức văn hóa tín ngưỡng truyền thống với việc xây dựng một nếp sống văn minh hiện đại đảm bảo được tính tiên tiến và giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc.

Mộc Miên

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/phu-tho-cac-nghi-le-tin-nguong-trong-van-hoa-nguoi-muong-a29971.html