Quan hệ Nhật - Trung có trở lại đúng hướng?

2 giờ trướcBài gốc

Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi phát biểu trước Quốc hội rằng lập trường của nước này không thay đổi so với Thông cáo năm 1972. Nguồn: SCMP

Động thái xuống thang của Nhật Bản

“Lập trường cơ bản của chính phủ Nhật Bản về Đài Loan vẫn như đã nêu trong Thông cáo chung Nhật - Trung năm 1972, và không có sự thay đổi nào”, Thủ tướng Takaichi nhấn mạnh khi phát biểu trước Quốc hội Nhật Bản ngày 3/12.

Theo Thông cáo năm 1972, “Chính phủ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa tái khẳng định Đài Loan là một bộ phận lãnh thổ không thể tách rời của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa”, và Chính phủ Nhật Bản “hoàn toàn hiểu và tôn trọng lập trường này”.

Thông cáo năm 1972 cũng nêu rõ, Nhật Bản “kiên trì lập trường theo Điều 8 của Tuyên bố Potsdam”. Cùng với Tuyên bố Cairo năm 1943, văn kiện yêu cầu Nhật trả lại các lãnh thổ chiếm của Trung Quốc trong chiến tranh, đây là những tài liệu thường được Bắc Kinh viện dẫn để củng cố lập luận rằng Đài Loan là một phần của Trung Quốc.

Phát biểu mới nhất của Thủ tướng Takaichi được đưa ra gần một tháng sau khi bà gây chấn động chính trường khu vực khi tuyên bố trước Quốc hội Nhật Bản ngày 7/11 rằng, một cuộc tấn công của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) vào Đài Loan có thể cấu thành “tình huống đe dọa sự tồn vong” của Nhật Bản và vì thế, có thể kích hoạt điều khoản pháp lý cho phép Tokyo tiến hành một hành động quân sự.

Tuyên bố này được xem là phát ngôn trực diện nhất từ trước đến nay của một thủ tướng Nhật đương nhiệm về cách Tokyo có thể phản ứng trước một kịch bản khẩn cấp liên quan Đài Loan, đồng thời đánh dấu sự dịch chuyển rõ rệt khỏi chiến lược “mơ hồ chiến lược” lâu nay của Nhật Bản dù bà Takaichi sau đó giải thích đây chỉ là “giả định”.

Tuy vậy, phát biểu này đã đẩy quan hệ Nhật - Trung vào vòng xoáy căng thẳng mới, kéo theo yêu cầu lặp đi lặp lại từ Bắc Kinh đòi bà Takaichi rút lại tuyên bố, điều mà trước đó bà kiên quyết từ chối.

Cùng với những động thái mạnh mẽ về ngoại giao như triệu tập Đại sứ Nhật Bản…, Bắc Kinh cũng tiến hành một loạt biện pháp trả đũa về kinh tế, thương mại, văn hóa, như đình chỉ nhập khẩu hải sản Nhật Bản, khuyến cáo công dân không du lịch hay du học tại Nhật, đồng thời đóng băng các kênh trao đổi chính phủ và giao lưu văn hóa.

Trong bối cảnh đó, phát biểu hôm 3/12 của bà Takaichi phần nào tương đồng với tuyên bố của Ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi đưa ra trước đó vài ngày, rằng lập trường của Tokyo “chính xác như trong Thông cáo chung năm 1972, không hơn không kém”.

Trung Quốc yêu cầu làm rõ lập trường

Tuy nhiên, phản ứng của Bắc Kinh cho thấy họ vẫn chưa “hài lòng” với động thái xuống thang. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiến chỉ trích phát biểu của ông Motegi là “lảng tránh và mang tính đối phó”.

“Họ thậm chí không thể nhắc lại đầy đủ lập trường của phía Nhật. Nhật Bản chỉ đang nói suông trong khi hành động đơn phương và tùy tiện, điều này hoàn toàn không thể chấp nhận với Trung Quốc. Nhật không nên ảo tưởng rằng có thể qua mặt bằng sự mập mờ hay đánh tráo khái niệm đối với những vấn đề nguyên tắc căn bản”, ông Lâm nói.

Trung Quốc đã gây sức ép buộc Nhật Bản đưa ra lời giải thích “trung thực, chính xác và đầy đủ” về “lập trường nhất quán” của mình đối với Đài Loan. Bắc Kinh cho rằng, việc Tokyo chỉ nói rằng phát biểu 7/11 “không làm thay đổi lập trường” là “hoàn toàn không đủ”.

“Điều Trung Quốc và cộng đồng quốc tế muốn được làm rõ là lập trường “nhất quán” của Nhật Bản là gì? Nhật có còn tuân thủ nguyên tắc Một Trung Quốc hay không?”, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh nói hồi tháng trước.

Theo bà Mao, Nhật phải “làm rõ một cách trung thực, chính xác và đầy đủ”, đồng thời cảnh báo mọi nỗ lực “né tránh nội dung bằng những khái niệm trừu tượng để đánh lừa người khác” sẽ không hiệu quả.

Yếu tố địa chính trị phức tạp

Bắc Kinh luôn coi Đài Loan là một phần lãnh thổ thống nhất. Hầu hết các quốc gia, trong đó có cả Mỹ và Nhật Bản, không công nhận Đài Loan là quốc gia độc lập. Tuy nhiên, Washington phản đối mọi nỗ lực dùng vũ lực để thống nhất hòn đảo và cam kết cung cấp vũ khí cho Đài Bắc.

Quan hệ Trung Quốc - Nhật Bản lâu nay bị chi phối bởi nhiều vấn đề lịch sử và địa chính trị phức tạp: Di sản thời chiến, tranh chấp lãnh thổ, kế hoạch mở rộng vai trò của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản, cùng sự gia tăng chủ nghĩa dân tộc tại cả hai quốc gia.

Trong bối cảnh đó, động thái mới của bà Takaichi được nhìn nhận là nỗ lực “hạ nhiệt căng thẳng” không đáng có, dù khoảng cách giữa kỳ vọng của Bắc Kinh và khả năng đáp ứng của Tokyo có lẽ vẫn còn rất xa.

Quỳnh Vũ

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/quan-he-nhat-trung-co-tro-lai-dung-huong-10398201.html