Quan họ hiếu - Nét đẹp văn hóa cần phục dựng

10 giờ trướcBài gốc

Theo nhà nghiên cứu văn hóa quan họ Lê Danh Khiêm, xưa kia, ở làng Lim, mỗi xóm đều có một phường chèo Chải hê. Các phường chèo Chải hê thường phục vụ đám tang trong làng và địa phương khác trong vùng. Tam Sơn là làng kết chạ với làng Lim, do đó cũng có một phường chèo Chải hê. Mỗi khi hai làng có đám hiếu, người ta đều báo cho nhau biết để hai bên đưa phường chèo Chải hê sang phối hợp diễn xướng phục vụ đám tang. Những buổi diễn đó sẽ có cả liền anh, liền chị của hai làng tới hát, tham gia vào những trò diễn xướng của vở diễn nên mới gọi hình thức đó là "Quan họ hiếu".

Nghi thức nối chạ của quan họ làng Lim và quan họ làng Tam Sơn.

Chẳng hạn, ở làng Tam Sơn có người mất, liền cử người sang báo tin cho làng Lim. Ngay khi nhận tin, làng Lim cử một đoàn khoảng vài chục người sang Tam Sơn. Đoàn này được gọi chung là "đoàn quan họ Lim". Khi biết đoàn quan họ Lim đang trên đường sang, quan họ Tam Sơn sẽ ra tận đầu làng đón. Vừa gặp nhau ở đầu làng, đoàn quan họ Lim ca ngay bài hát chúc, rồi đoàn quan họ Tam Sơn hát đáp lời. Nội dung chủ yếu của hát chúc ở đây là chúc mùa màng bội thu, dân khang, vật thịnh.

Tiếp đó, quan họ Tam Sơn sẽ đưa đoàn quan họ Lim vào nhà có đám hiếu. Sau khi uống nước xơi trầu, canh hát "Quan họ hiếu" bắt đầu và được tổ chức ngoài sân. Vở chèo Chải hê lấy tích từ "Nhị thập tứ hiếu" (sự tích về 24 gương hiếu thảo của người xưa do Lý Văn Phức (1785-1849) lược dịch theo thể thơ song thất lục bát). Để hát cho hay, người trong phường Chải hê sẽ hỏi về tính tình, sở thích của người quá cố để kể lể và "bẻ giọng" cho thêm phần sinh động, hấp dẫn. Khi vở chèo kết thúc, liền chị quan họ Tam Sơn sẽ ca đối đáp với liền anh quan họ Lim. Sau đó, nam nữ quan họ Tam Sơn lại hát đối đáp với nhau.

Buổi tối ở đám tang, người ta tiếp tục tổ chức hát quan họ. Các bọn quan họ kết bạn ở hai làng Lim và Tam Sơn sẽ hát đối đáp với nhau theo trình tự: Hát thờ (giọng lề lối) rồi hát giao duyên (giọng lẻ) và cứ như thế ca cho tới sáng mới chuyển sang giã bạn. Tương tự, nếu bên làng Lim có đám hiếu, thì quan họ Tam Sơn cũng tiến hành theo đúng trình tự ấy.

Trải qua thăng trầm của lịch sử, hình thức diễn xướng "Quan họ hiếu" đã thất truyền, không còn tồn tại ở hai làng Tam Sơn và Lũng Giang từ mấy chục năm về trước, do đó việc phục dựng gặp rất nhiều khó khăn. Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Hữu Thoa, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ quan họ Lũng Giang (xã Tiên Du) cho biết: Quan họ hiếu là hình thức diễn xướng độc đáo chỉ có ở làng Lim và làng kết chạ Tam Sơn. Năm 2024, hai làng đã tiến hành nghi lễ nối chạ sau một thời gian dài gián đoạn; đồng thời tích cực thu thập tư liệu, sưu tầm bài bản với tâm nguyện phục dựng lại nét sinh hoạt "Quan họ hiếu" đặc trưng của quê hương. Chúng tôi rất mong nhận được sự quan tâm, hướng dẫn của cơ quan chuyên môn và các nhà nghiên cứu văn hóa, âm nhạc để phục dựng lại nét văn hóa truyền thống đặc sắc của vùng quê Kinh Bắc.

Bài, ảnh: Thuận Thảo

Nguồn Bắc Ninh : https://baobacninhtv.vn/quan-ho-hieu-net-dep-van-hoa-can-phuc-dung-postid429090.bbg