Quản lý xả lũ các hồ thủy điện cần linh hoạt, tránh để lũ chồng lũ

2 giờ trướcBài gốc

Chiều 5.11, ba thủy điện lớn trên thượng nguồn sông Vu Gia - Thu Bồn (TP.Đà Nẵng) thông báo vận hành hạ dần mực nước hồ thủy điện về cao trình mực nước đón lũ theo chỉ đạo của UBND TP.Đà Nẵng.

Công ty Thủy điện Sông Tranh thông báo tiếp tục vận hành hạ dần mực nước hồ Sông Tranh 2 về cao trình mực nước đón lũ +169m trước 22 giờ ngày 6.11.

Thủy điện Sông Tranh 2 xả hạ mực nước đón lũ - Ảnh: CTV Hoàng Dũng

Tổng lưu lượng hồ Sông Tranh 2 điều tiết về hạ du dự kiến từ 220 đến 2.000m3/s (tùy lưu lượng nước về hồ). Công ty thủy điện Sông Tranh thông báo đến các cấp chính quyền địa phương, các cơ quan, đơn vị liên quan biết để phối hợp, chỉ đạo.

Công ty Cổ phần Thủy điện Đak Mi (chủ đầu tư Thủy điện Đak Mi 4), Công ty Cổ phần Thủy điện A Vương (chủ đầu tư Thủy điện A Vương) cũng thông báo điều tiết lưu lượng nước về hạ du theo chỉ đạo của UBND TP.Đà Nẵng.

Thủy điện Đak Mi 4 thông báo sẽ điều tiết qua tràn dự kiến từ 150m3/s đến 1.000m3/s, thời gian dự kiến bắt đầu vận hành lúc 16 giờ ngày 5.11. Thủy điện A Vương điều tiết với lưu lượng xả tràn dự kiến từ 100 đến 1.250m3/s.

Quản lý xả lũ của các hồ thủy điện cần linh hoạt

Thủy điện xả lũ luôn là một chủ đề nóng, đặc biệt sau những đợt mưa lũ lịch sử gần đây, gây ngập lụt nghiêm trọng ở hạ du.

Trao đổi với phóng viên Tạp chí Một Thế Giới về vấn đề này, kiến trúc sư (KTS) Hoàng Sừ, nguyên Chủ tịch Hội Kiến trúc sư tỉnh Quảng Nam và nguyên Viên trưởng Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn tỉnh Quảng Nam, cho biết việc xả lũ là bắt buộc đối với các hồ chứa khi mực nước vượt quá giới hạn an toàn để bảo vệ công trình đập và hồ chứa. Tuy nhiên, nếu xả lũ không được tính toán kỹ lưỡng, nó có thể trùng với đỉnh lũ tự nhiên ở hạ du, dẫn đến lũ chồng lũ.

Ông lấy ví dụ vào ngày 21.10 vừa qua, hồ A Vương đã đưa về mức đón lũ thấp nhất theo quy trình là 370m. Việc hồ thủy điện A Vương đưa mực nước về mức 370m trước lũ là tuân thủ theo quy trình vận hành liên hồ chứa đã được cơ quan có thẩm quyền ban hành. Đó là điểm cần ghi nhận về mặt tuân thủ quy định.

Tuy nhiên, ông Sừ cho rằng vấn đề mấu chốt nằm ở chỗ: Mức đón lũ tối thiểu 370m - chỉ thấp hơn mực nước dâng bình thường (MNDBT) 376m là 6m - có lẽ là quá nhỏ so với cường độ của trận lũ lịch sử.

Với chênh lệch 6m này, dung tích phòng lũ của hồ A Vương chỉ có thể cắt được một lượng nước khoảng 450 triệu m3 (tùy thuộc vào diện tích mặt hồ ở cao trình đó).

Lưu vực hồ A Vương rất rộng, lên tới 3.224 km2. Khi lượng mưa vượt ngưỡng 1.000 mm trong thời gian ngắn, tổng lượng nước đổ về hồ là con số khổng lồ, khoảng 3 tỷ 224 triệu m3.

Với lượng nước về lớn như vậy, dung tích phòng lũ nhỏ bé sẽ bị lấp đầy rất nhanh. Khi mực nước chạm mức nguy hiểm (ví dụ, xấp xỉ MNDBT 376m), nhà máy buộc phải xả nước để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho công trình đập.

Việc xả nước khẩn cấp này diễn ra cùng lúc với lượng nước thượng nguồn đổ về hồ. Điều này dẫn đến tình trạng "lũ chồng lũ", khiến vùng hạ du vốn đã ngập lại càng ngập nặng hơn, vượt quá khả năng tiêu thoát của hệ thống sông ngòi và đô thị.

Quy định mức đón lũ tối thiểu (hay còn gọi là mức khống chế mực nước trước lũ) cần dựa trên tần suất và cường độ lũ lịch sử của khu vực. Mức 370m có thể chỉ phù hợp với các đợt lũ có tần suất 20 năm/lần (P=5%) hoặc nhỏ hơn.

Với trận lũ tương đương hoặc vượt lũ năm 1964 - một mốc lũ rất lớn - mức 370m là quá nhỏ. Trong trường hợp đó, dung tích phòng lũ cần phải được mở rộng hơn rất nhiều, có thể phải tính đến mức nước thấp hơn rất nhiều, kể cả việc đưa về mực nước chết để đón lũ, tạo ra một "bể chứa" dung tích khá lớn để "hãm" đỉnh lũ một cách hiệu quả nhất.

Để tránh tình huống "lũ chồng lũ", KTS Hoàng Sừ cho rằng các hồ thủy điện hiện nay cần phải mở rộng tầm nhìn dự báo và ra quyết định sớm hơn. Cụ thể, nếu theo dõi dự báo khí tượng thủy văn cho thấy chắc chắn đợt mưa sắp tới sẽ đạt đến cấp độ lũ lịch sử (ví dụ, tương đương lũ năm 1964), cần thực hiện các bước sau:

Chủ động xả sớm, xả đưa về mực nước chết, và xả nước về hạ du suốt đợt mưa. Khi lượng nước thượng nguồn về giảm dần, đóng cửa xả và tập trung tích nước từ từ đến mức dâng bình thường sau khi đỉnh lũ đã đi qua và hạ du đã an toàn. Lượng nước về sau lũ thường vẫn còn rất lớn, đủ để lấp đầy hồ đảm bảo đủ nước cho sản xuất điện.

Thực hiện tốt quá trình này giúp giảm lụt ở hạ du mà vẫn tích đủ nước cho sản xuất sau lũ cần một quy trình theo dõi và kiểm soát chặt chẽ của các nhà máy thủy điện hiện nay.

Trước khi có dự báo mưa lớn diện rộng, các hồ cần chủ động hạ thấp mực nước về mực nước đón lũ (hoặc thấp hơn nếu cần) để tạo dung tích phòng lũ lớn nhất có thể. Điều này giúp hồ có khả năng giữ lại lượng nước lũ ban đầu, làm chậm và cắt giảm lũ về hạ du.

Bên cạnh đó, các chủ hồ cần tăng cường năng lực dự báo thủy văn chính xác và thường xuyên, nắm chắc diễn biến mưa lũ trên lưu vực để có thể xả điều tiết sớm, với lưu lượng nhỏ, thay vì đợi nước đầy hồ mới xả khẩn cấp với lưu lượng lớn.

Miền Trung đang "oằn mình" với những cơn lũ dữ và có thể xem là các cơn "đại hồng thủy", do quy mô khủng khiếp và mức độ tàn phá kinh hoàng. Khi lũ lớn từ thượng lưu các lưu vực sông xảy ra đồng thời với ngập lụt hạ lưu, vai trò của các công trình thủy điện luôn là tâm điểm của sự tranh luận.

Công tác dự báo, vận hành hồ đập phải theo quy trình nghiêm ngặt

Cũng bàn về vấn đề này với Một Thế Giới, chuyên gia thủy lợi và phòng chống thiên tai - ông Nguyễn Ngọc Anh lại nhìn nhận thủy điện không phải là nguyên nhân gây lũ, nhưng sự tồn tại của nó đã thay đổi chế độ thủy văn và tạo ra áp lực lớn hơn lên công tác quản lý và quy hoạch hạ lưu.

Theo ông Ngọc Anh, giải quyết bài toán lũ lụt miền Trung đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, mà cụ thể là công tác dự báo, vận hành hồ đập theo quy trình nghiêm ngặt, quản lý hạ tầng và rừng thượng lưu vực, và một chiến lược quy hoạch phát triển hạ lưu bài bản, chấp nhận chủ động né tránh lũ và giảm nhẹ thiệt hại do lũ, vì một cuộc sống an toàn và bền vững hơn.

Về nguyên lý, thủy điện dù lớn hay nhỏ, nếu vận hành theo đúng quy trình, đều có tác dụng cắt và giảm lũ. Thủy điện nhỏ (công suất dưới 30MW) mặc dù có hồ chứa nhỏ và thường không có dung tích phòng lũ chuyên biệt, nhưng vẫn có khả năng trữ một lượng nước nhất định, làm giảm lưu lượng về hạ lưu trong thời gian nhất định. Nếu công tác dự báo mưa lũ tốt, hồ chủ động xả cạn nước trong hồ sớm trước khi lũ về, thì hiệu quả cắt lũ còn cao hơn.

Trường hợp xấu nhất là nếu dự báo không tốt hay lũ lớn kéo dài, hồ đã đầy hoàn toàn và không còn khả năng tích nước và giảm lũ, thì lưu lượng xả xuống hạ lưu sẽ bằng đúng với lưu lượng nước lũ tự nhiên đổ về hồ. Trong tình huống này, hồ không còn khả năng cắt lũ nhưng cũng không làm tăng lũ so với khi chưa có hồ.

Tuy vậy, hiệu quả phòng lũ của thủy điện không phải lúc nào cũng tối ưu mà phụ thuộc vào các điều kiện cụ thể. Thứ nhất, hồ càng lớn và lũ càng nhỏ thì khả năng cắt lũ càng cao. Với những trận "siêu lũ" vượt tần suất thiết kế, khi dung tích hồ trở nên không đủ, thì việc xả lũ sớm và xả lũ ngay trong mưa lũ là điều bắt buộc, vừa do khả năng trữ của hồ không còn, vừa để đảm bảo an toàn cho công trình.

Thứ hai, các hồ lớn thường có một phần dung tích cố định được dành riêng cho việc tích lũ (gọi là dung tích phòng lũ). Nếu dung tích này bị chiếm dụng trước mùa lũ, hoặc do dự báo mưa lũ hạn chế hoặc vận hành chưa hợp lý, mà hiệu quả cắt lũ sẽ giảm. Thủy điện nhỏ hầu như không có dung tích này.

Thứ ba, dự báo sớm và chính xác là rất quan trọng, giúp hồ chủ động hạ mực nước đón lũ, tối ưu hóa dung tích phòng lũ...

Hồ thủy điện phải điều tiết xả nước phù hợp với tình hình thủy văn

Bộ Công Thương ngày 5.11 đã thành lập đoàn kiểm tra công tác ứng phó phòng chống thiên tai và vận hành hồ chứa thủy điện ở một số công trình thủy điện tại TP.Đà Nẵng và Huế.

Đoàn kiểm tra của Bộ Công Thương do Cục trưởng Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp Phạm Tuấn Anh làm Trưởng đoàn đã làm việc với Nhà máy Thủy điện Sông Tranh 2, Nhà máy Thủy điện Sông Bung 4 trên địa bàn TP.Đà Nẵng.

Trưởng đoàn kiểm tra đã có chỉ đạo các chủ hồ đập phải tuyệt đối tuân thủ quy trình vận hành đơn hồ, liên hồ chứa đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt và các chỉ đạo, lệnh vận hành hồ chứa của cấp có thẩm quyền, theo dõi sát diễn biến mưa, lượng nước về hồ để kịp thời báo cáo Chủ tịch UBND các tỉnh cho phép điều chỉnh xả nước về hạ du, hạ dần mực nước hồ, ưu tiên dành dung tích tối đa để đón đợt lũ do bão số 13 và hoàn lưu bão gây ra nhằm cắt, giảm lũ cho hạ du đập trong các ngày tới; chuẩn bị đầy đủ các trang thiết bị để kịp thời ứng phó các tình huống gây ảnh hưởng đến an toàn đập hồ chứa.

Đối với những công trình thủy điện có dung tích phòng lũ mực nước hồ hiện tại đang ở mức cao (như Bản Vẽ, Hố Hô, Hương Điền, Bình Điền, Sông Bung 4, Đăk Mi 4, A Vương, Sông Tranh 2, Đăkđrinh...), đoàn kiểm tra yêu cầu tuyệt đối tuân thủ lệnh vận hành của cấp thẩm quyền, tổ chức theo dõi chặt chẽ sát thông tin dự báo khí tượng thủy văn, dự báo lượng nước về hồ để tăng cường phối hợp vận hành, báo cáo ngay Trưởng Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh, Chủ tịch UBND tỉnh để kịp thời điều chỉnh chế độ điều tiết xả nước phù hợp với tình hình thủy văn thực tế, ưu tiên dành dung tích phòng lũ cho hạ du, kịp thời báo cáo cấp thẩm quyền khi có tình huống bất thường xảy ra.

Đồng thời, triển khai các biện pháp đảm bảo an toàn đập, hồ chứa và hạ du đập; bố trí lực lượng thường trực để vận hành điều tiết các hồ chứa và sẵn sàng xử lý các tình huống có thể xảy ra.

Tuyết Nhung

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/quan-ly-xa-lu-cac-ho-thuy-dien-can-linh-hoat-tranh-de-lu-chong-lu-240738.html