Theo quy định mới, người lao động trong khu vực công lập sẽ đóng BHXH trên cơ sở tiền lương tháng theo chức vụ, chức danh, ngạch, bậc, cấp bậc quân hàm, kèm theo các khoản phụ cấp gồm phụ cấp chức vụ, phụ cấp thâm niên vượt khung, phụ cấp nghề và hệ số chênh lệch bảo lưu lương (nếu có).
Đây là nhóm lao động có mức lương được Nhà nước quy định trong thang bảng lương, phản ánh vị trí, trách nhiệm và tính chất công việc đặc thù trong khu vực hành chính, sự nghiệp.
Đối với người lao động đang làm việc trong khu vực doanh nghiệp, mức lương làm căn cứ đóng BHXH bao gồm ba thành phần: lương theo công việc hoặc chức danh; các khoản phụ cấp lương; và các khoản bổ sung khác.
Lương theo công việc hoặc chức danh là mức lương tháng do người sử dụng lao động xác định, căn cứ vào thang, bảng lương đã thỏa thuận trong hợp đồng lao động. Phụ cấp lương được dùng để bù đắp cho những yếu tố đặc thù chưa được phản ánh đầy đủ trong mức lương cơ bản, như điều kiện lao động, tính chất công việc hoặc mức độ thu hút nhân lực. Các khoản bổ sung khác phải có mức tiền cụ thể, được trả đều đặn và ổn định theo chu kỳ trả lương, và cũng sẽ được đưa vào căn cứ đóng BHXH.
Trường hợp người lao động làm việc không trọn thời gian (làm theo giờ, theo ngày hoặc theo tuần), nếu tổng tiền lương trong tháng đạt bằng hoặc cao hơn mức lương tham chiếu, thì mức lương thực nhận theo thỏa thuận trong hợp đồng sẽ là căn cứ đóng BHXH. Việc xác định cụ thể sẽ căn cứ theo đơn giá thời gian (giờ, ngày, tuần) nhân với số đơn vị thời gian làm việc thực tế trong tháng.
Đối với cán bộ không chuyên trách tại xã, thôn, tổ dân phố, căn cứ đóng BHXH là mức phụ cấp hàng tháng. Trong trường hợp mức phụ cấp này thấp hơn mức lương tối thiểu dùng làm căn cứ đóng BHXH (hiện tại là 2,34 triệu đồng), sẽ áp dụng mức tham chiếu tương ứng. Nếu cá nhân không làm việc và không hưởng phụ cấp từ 14 ngày trở lên trong tháng, thì không phát sinh nghĩa vụ đóng BHXH cho cả người lao động và đơn vị sử dụng lao động trong tháng đó.
Các chức danh quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp, thành viên Hội đồng quản trị, tổng giám đốc, giám đốc, thành viên ban kiểm soát, kiểm soát viên hợp tác xã và các vị trí tương đương sẽ đóng BHXH dựa trên mức tiền lương thực hưởng theo quy định. Điều này bảo đảm tính minh bạch và đồng bộ giữa chức danh quản lý và nghĩa vụ tham gia an sinh xã hội.
Đối với nhóm chủ hộ kinh doanh, Nghị định quy định lộ trình tham gia BHXH bắt buộc theo từng nhóm. Từ ngày 1/7/2025, các chủ hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ chính thức thuộc diện bắt buộc đóng BHXH. Riêng các hộ nộp thuế theo phương pháp khoán sẽ áp dụng từ ngày 1/7/2029.
Theo số liệu năm 2024, cả nước có khoảng 80.000 hộ kinh doanh đang nộp thuế theo phương pháp kê khai và hơn 2 triệu hộ nộp theo phương pháp khoán. Chủ hộ có quyền lựa chọn mức tiền lương làm căn cứ đóng, với điều kiện không thấp hơn mức tham chiếu và không vượt quá 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng. Tỷ lệ đóng của nhóm này là 25% trên mức tiền lương đã chọn, gồm 22% vào Quỹ hưu trí và tử tuất và 3% vào Quỹ ốm đau, thai sản. Sau tối thiểu 12 tháng tham gia, chủ hộ được phép điều chỉnh lại mức lương làm căn cứ đóng BHXH.
Đối với người lao động nhận lương bằng ngoại tệ, mức đóng BHXH sẽ được quy đổi sang đồng Việt Nam theo tỷ giá bán ra do bốn ngân hàng thương mại nhà nước công bố. Tỷ giá sử dụng sẽ là tỷ giá tại ngày 2/1 đối với kỳ đóng nửa đầu năm, và ngày 1/7 đối với kỳ nửa cuối năm. Nếu những ngày này trùng vào ngày nghỉ, tỷ giá của ngày làm việc tiếp theo sẽ được áp dụng.
Theo nguyên tắc chung, mức lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc không được thấp hơn mức tham chiếu và không vượt quá 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng. Mức tham chiếu này có thể được điều chỉnh định kỳ theo biến động của chỉ số giá tiêu dùng bình quân hàng năm, do cơ quan có thẩm quyền xác định và công bố.
Tính đến hết năm 2024, cả nước có khoảng 20 triệu người tham gia BHXH, tương đương 42,7% lực lượng lao động trong độ tuổi. Trong đó, khoảng 17,7 triệu người thuộc diện bắt buộc và 2,3 triệu người tham gia tự nguyện. Số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp đạt 16 triệu, chiếm 34% lực lượng lao động, trong khi bảo hiểm y tế đã bao phủ 95,4 triệu người, đạt tỷ lệ 94% dân số.
Dự kiến đến năm 2027, số người tham gia BHXH sẽ tăng lên 24,6 triệu người; bảo hiểm thất nghiệp sẽ có 18,8 triệu người tham gia; và bảo hiểm y tế sẽ đạt mức bao phủ 99,3 triệu người dân.
Song song với việc mở rộng đối tượng tham gia, số người hưởng chế độ hưu trí, trợ cấp BHXH và trợ cấp thất nghiệp cũng sẽ tăng, phản ánh xu hướng hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội toàn diện và bền vững.
NH