Ranh giới xã hội hóa và lạm thu ở trường học: Mấu chốt là minh bạch, công khai

một giờ trướcBài gốc

Khoản 1, 2 Điều 2 Thông tư 16/2018/TT-BGDĐT Quy định về tài trợ cho các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân quy định về nguyên tắc vận động, tiếp nhận, quản lý và sử dụng tài trợ: “Việc tài trợ phải đảm bảo nguyên tắc tự nguyện, công khai, minh bạch, không ép buộc, không quy định mức tài trợ bình quân, không quy định mức tài trợ tối thiểu, không lợi dụng việc tài trợ cho giáo dục để ép buộc đóng góp và không coi huy động tài trợ là điều kiện cho việc cung cấp dịch vụ giáo dục, đào tạo. Việc vận động, tiếp nhận, quản lý và sử dụng các khoản tài trợ phải được công bố, niêm yết công khai tại cơ sở giáo dục được nhận tài trợ và tuân thủ đúng quy định của pháp luật hiện hành”.

Theo lãnh đạo một số trường phổ thông, nếu được triển khai đúng cách và nhận được sự đồng thuận từ phụ huynh, xã hội hóa giáo dục có thể trở thành nguồn lực quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. Tuy nhiên, trong thực tế, việc huy động nguồn lực xã hội cho giáo dục vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn, đặc biệt tại những địa bàn còn nhiều hạn chế về kinh tế - xã hội.

Xã hội hóa giáo dục chỉ hiệu quả khi có sự đồng thuận và minh bạch giữa các bên

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Nông Trung Hiếu - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Thượng Giáo (tỉnh Bắc Kạn - từ 12/6 là tỉnh Thái Nguyên) khẳng định, xã hội hóa giáo dục là một chủ trương lớn nhằm huy động các nguồn lực ngoài nhà nước cùng tham gia vào sự nghiệp phát triển giáo dục. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy và học, xây dựng môi trường giáo dục toàn diện. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, công tác xã hội hóa vẫn còn gặp nhiều vướng mắc, đặc biệt là do sự hiểu chưa đúng hoặc chưa đầy đủ từ phía phụ huynh.

Theo thầy Hiếu, nhà trường luôn ủng hộ chủ trương xã hội hóa, vì nếu thực hiện đúng cách, với sự đồng thuận từ phụ huynh sẽ là nguồn lực quan trọng góp phần cải thiện điều kiện dạy và học. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là làm sao để phụ huynh hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong các hoạt động xã hội hóa, từ đó tham gia một cách chủ động và tích cực, thay vì cảm thấy bị áp đặt.

Trong thực tế triển khai, các khoản thu được thực hiện theo đúng hướng dẫn từ cấp trên hoặc Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh Bắc Kạn, Nhà trường luôn tổ chức họp phụ huynh để trao đổi công khai và chỉ tiến hành sau khi nhận được sự đồng thuận. Đây là nguyên tắc được duy trì nhằm bảo đảm tính minh bạch, dân chủ và tạo dựng lòng tin với cha mẹ học sinh. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp phụ huynh hiểu chưa đầy đủ hoặc lo ngại do thông tin truyền đạt chưa rõ ràng, hoặc do có những khoản thu bị đánh giá là không thực sự cần thiết.

Không chỉ dừng lại ở việc huy động kinh phí, nhà trường cũng khuyến khích phụ huynh tham gia các hoạt động giáo dục như trải nghiệm, ngoại khóa cùng học sinh. Việc này không chỉ giúp hỗ trợ công tác tổ chức mà còn tăng cường sự gắn kết giữa gia đình và nhà trường. Với các hoạt động cải thiện cơ sở vật chất như sửa chữa lớp học, làm sân chơi, nhà trường chỉ kêu gọi sự chung tay bằng công sức, tránh đặt nặng vấn đề tài chính.

Tuy nhiên, thầy Hiếu bày tỏ, một trong những vướng mắc lớn hiện nay là ranh giới giữa xã hội hóa và lạm thu chưa được xác định rõ ràng. Khi thiếu hướng dẫn cụ thể hoặc triển khai không nhất quán, dễ dẫn đến hiểu lầm từ phía phụ huynh rằng nhà trường đang thu bắt buộc, hoặc lẫn lộn giữa các khoản thu tự nguyện với thu hộ, thu thay.

“Để tránh những hiểu lầm đáng tiếc và thực hiện xã hội hóa đúng hướng, theo tôi, cần có những quy định rõ ràng, cụ thể hơn từ cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là từ cấp ủy ban nhân dân các địa phương. Đồng thời, Thông tư 16 cũng nên được bổ sung chi tiết hơn về quyền hạn, trách nhiệm của Ban đại diện cha mẹ học sinh. Hiện nay, Ban đại diện cha mẹ học sinh đang đứng ra thực hiện nhiều khoản thu nhưng lại chưa có cơ sở pháp lý đủ rõ để tránh bị hiểu nhầm là ‘cánh tay nối dài’ của Nhà trường trong các khoản thu không minh bạch”, thầy Hiếu nêu ý kiến.

Việc làm rõ trách nhiệm của nhà trường, Ban đại diện cha mẹ học sinh và quy trình công khai, minh bạch trong thu chi sẽ góp phần xây dựng lòng tin, giúp phụ huynh yên tâm rằng sự đóng góp của mình là cần thiết và phục vụ trực tiếp cho lợi ích của học sinh.

“Tóm lại, xã hội hóa giáo dục là một chủ trương đúng đắn và cần thiết. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, điều kiện tiên quyết là phải có sự đồng thuận giữa Nhà trường và phụ huynh, đồng thời thực hiện công khai, minh bạch, dựa trên các quy định cụ thể. Có như vậy, xã hội hóa mới trở thành động lực hỗ trợ tích cực cho quá trình đổi mới giáo dục toàn diện”, thầy Hiếu nhấn mạnh.

Cùng bàn vấn đề này, Thạc sĩ Phan Như Hùng - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Huỳnh Thúc Kháng (quận Thanh Xuân, Hà Nội) cho biết, một trong những khó khăn lớn hiện nay là sự nhầm lẫn của một bộ phận phụ huynh giữa xã hội hóa và lạm thu. Nguyên nhân chủ yếu đến từ tâm lý nhạy cảm của phụ huynh trước những thông tin liên quan đến tài chính, đặc biệt là khi các thông tin này lan truyền trên mạng xã hội mà thiếu kiểm chứng.

Thạc sĩ Phan Như Hùng - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Huỳnh Thúc Kháng (quận Thanh Xuân, Hà Nội). Ảnh: website nhà trường

Theo thầy Hùng, nhiều phụ huynh tiếp cận thông tin qua mạng xã hội thường đánh giá sự việc theo cảm tính, bị ảnh hưởng bởi quan điểm cá nhân hoặc xu hướng đám đông. Một vấn đề nhỏ, nếu bị hiểu sai và lan truyền theo chiều hướng tiêu cực, có thể nhanh chóng trở thành áp lực dư luận, gây ảnh hưởng không đáng có đến uy tín của nhà trường. Thậm chí, chỉ cần một phụ huynh đăng tải ý kiến thiếu thiện chí hoặc chưa hiểu đúng về một khoản thu, cũng có thể tạo ra phản ứng dây chuyền trong cộng đồng mạng.

“Để tránh những hiểu lầm không đáng có, nhà trường luôn xác định nguyên tắc minh bạch là yếu tố then chốt. Tất cả các khoản thu chi đều được công khai rõ ràng trên website và các kênh thông tin chính thức của trường. Ngay từ khi phụ huynh đến làm thủ tục nhập học, chúng tôi đã giới thiệu cụ thể, đầy đủ về các khoản kinh phí cần đóng góp.

Việc minh bạch ngay từ đầu không chỉ giúp phụ huynh hiểu và đồng thuận, mà còn tạo nền tảng để nhà trường đối thoại hiệu quả nếu có ý kiến phản ánh sau này. Trên thực tế, một số trường gặp rắc rối chỉ vì công bố thông tin tài chính quá muộn, khiến phụ huynh cảm thấy bị động, từ đó phát sinh phản ứng tiêu cực.

Bên cạnh công khai tài chính, vai trò của Ban đại diện cha mẹ học sinh cũng được nhà trường đặc biệt coi trọng. Theo thầy Hùng, đây là kênh liên lạc quan trọng giữa phụ huynh và nhà trường, giúp phản ánh những băn khoăn, thắc mắc một cách kịp thời. Trong nhiều trường hợp, phụ huynh ngại trao đổi trực tiếp với giáo viên hoặc ban giám hiệu, nên thường thông qua Ban đại diện để truyền tải ý kiến. Nhờ đó, nhà trường có thể sớm nắm bắt tâm lý phụ huynh và chủ động xử lý vấn đề”, thầy Hùng nêu quan điểm.

Thầy Hùng nhấn mạnh, phần lớn phụ huynh đều sẵn sàng hợp tác và đồng hành cùng nhà trường nếu thông tin được truyền đạt rõ ràng, minh bạch. Khi mọi việc được giải thích thấu đáo, phụ huynh không chỉ ủng hộ mà còn chủ động tham gia đóng góp.

“Có thể khẳng định, xã hội hóa giáo dục là chủ trương đúng đắn và cần thiết trong bối cảnh nguồn lực nhà nước còn hạn chế. Tuy nhiên, để thực hiện hiệu quả, các cơ sở giáo dục cần xác định ranh giới rõ ràng giữa xã hội hóa và lạm thu, đồng thời tăng cường công khai, minh bạch và truyền thông đúng cách để phụ huynh hiểu đúng, ủng hộ đúng. Vai trò của Ban đại diện cha mẹ học sinh cũng cần được phát huy đúng mức để trở thành cầu nối tin cậy giữa nhà trường và phụ huynh.

Với nhà trường, minh bạch không chỉ là nguyên tắc quản lý, mà còn là nền tảng xây dựng niềm tin và sự đồng hành lâu dài giữa nhà trường và phụ huynh”, thầy Hùng nhấn mạnh.

Cần đẩy mạnh tính linh hoạt, sáng tạo trong công tác vận động phụ huynh

Theo thầy Nguyễn Nam Thái - Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở xã Tân Đoàn (huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn), việc triển khai xã hội hóa giáo dục ở các địa phương, đặc biệt là tại những vùng có điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức.

Thầy Nguyễn Nam Thái - Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở xã Tân Đoàn (huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn). Ảnh: NVCC

Theo thầy Thái, hiện nay, các hoạt động xã hội hóa tại nhà trường chủ yếu dựa vào sự đóng góp bằng công sức của phụ huynh và cộng đồng địa phương. Do đa phần phụ huynh là lao động phổ thông, thu nhập còn hạn chế nên việc huy động đóng góp tài chính gặp không ít khó khăn. Thay vào đó, nhà trường đã linh hoạt vận động sự hỗ trợ bằng ngày công lao động như cải tạo, sửa chữa cơ sở vật chất, chăm sóc cảnh quan sư phạm, trồng cây xanh, làm bồn hoa, vệ sinh sân trường… Hình thức xã hội hóa này vừa phù hợp với điều kiện thực tế, vừa tránh tạo áp lực tài chính cho người dân, đồng thời khuyến khích sự tham gia tích cực từ cộng đồng.

“Trong nhiều năm qua, việc huy động tài chính cho các hoạt động xã hội hóa của trường diễn ra ở mức rất hạn chế. Đơn cử, năm ngoái, nhà trường chỉ huy động được khoảng 16 triệu đồng để phục vụ công tác xây dựng trường chuẩn quốc gia. Tuy số tiền không lớn so với mặt bằng chung, nhưng trong bối cảnh kinh tế địa phương còn khó khăn thì đây là một nỗ lực rất đáng trân trọng từ phụ huynh và các tổ chức, đơn vị trên địa bàn. Các khoản kinh phí xã hội hóa như vậy thường được sử dụng vào những hoạt động thiết thực như chỉnh trang trường lớp, mua sắm một số thiết bị cơ bản, cải thiện môi trường học tập.

Một trong những rào cản lớn hiện nay là tâm lý e ngại của phụ huynh khi nghe đến việc đóng góp, dù là tự nguyện. Điều này xuất phát từ thực tế cuộc sống còn nhiều khó khăn, khiến họ lo lắng về khả năng tham gia. Do đó, để hoạt động xã hội hóa thực sự hiệu quả, nhà trường cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giải thích rõ ràng mục đích, ý nghĩa của từng hoạt động, cũng như nội dung cần huy động, mức đóng góp dự kiến và phương thức triển khai. Mọi thông tin phải được công khai, minh bạch, có sự thống nhất với Ban đại diện cha mẹ học sinh. Khi phụ huynh hiểu đúng, thấy rõ lợi ích cụ thể cho con em mình, họ sẽ sẵn sàng tham gia trong khả năng của mình”, thầy Thái thông tin.

Một tiết học tại Trường Tiểu học và Trung học cơ sở xã Tân Đoàn, huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn. (Ảnh: NTCC)

Thầy Thái bày tỏ, nhà trường luôn tuân thủ nghiêm túc các quy định tại Thông tư 16 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về các khoản đóng góp trong nhà trường. Cụ thể, trường thành lập tổ tiếp nhận đóng góp, lập biên bản xác nhận giữa nhà trường và bên đóng góp, đồng thời công khai các khoản này trong các cuộc họp phụ huynh cũng như trên các kênh thông tin như fanpage, bảng tin… nhằm đảm bảo tính minh bạch, tạo dựng niềm tin trong cộng đồng.

“Để xã hội hóa giáo dục phát huy hiệu quả thực chất, tránh tình trạng hình thức hoặc gây áp lực cho phụ huynh, mọi hoạt động vận động phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của nhà trường, có kế hoạch cụ thể và được sự đồng thuận cao. Việc phát động chung chung, thiếu thông tin dễ gây hiểu lầm, làm xói mòn niềm tin của phụ huynh.

Từ thực tiễn tại đơn vị, tôi cho rằng xã hội hóa giáo dục nếu được triển khai đúng cách, minh bạch và hợp tình hợp lý sẽ là một kênh quan trọng để bổ sung nguồn lực, nhất là trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn chế. Tuy nhiên, các trường không được lạm dụng hay để xã hội hóa trở thành gánh nặng cho phụ huynh, đặc biệt là ở các vùng khó khăn. Thay vào đó, các trường cần có sự linh hoạt, sáng tạo trong vận động, ưu tiên phát huy công sức, tinh thần trách nhiệm của cộng đồng”, thầy Thái khẳng định.

Yên Đan

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/ranh-gioi-xa-hoi-hoa-va-lam-thu-o-truong-hoc-mau-chot-la-minh-bach-cong-khai-post251759.gd