Rối cạn chưa bao giờ 'rối'

7 giờ trướcBài gốc

Như chưa từng vắng bóng

Trong khi nhiều làng nghề truyền thống đang dần mai một, thôn Tế Tiêu thuộc thị trấn Đại Nghĩa (huyện Mỹ Đức, Hà Nội) lại âm thầm giữ cho mình một kho tàng nghệ thuật quý giá - múa rối cạn. Đây là địa phương duy nhất trong số 6 phường rối nổi tiếng của Hà Nội còn gìn giữ được loại hình nghệ thuật độc đáo này. Năm 2020, rối cạn Tế Tiêu được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Người làng Tế Tiêu vẫn truyền nhau câu chuyện cách đây hơn 400 năm, nghệ thuật rối cạn đã được khai sinh trên mảnh đất này, bén rễ trong đời sống dân gian như một nét đẹp tinh thần không thể thiếu. Trải qua bao biến thiên của thời cuộc, đã có lúc ánh đèn sân khấu mờ đi, tiếng trống rối thưa vắng. Thế nhưng, vào những năm đầu thế kỷ XX, loại hình sân khấu mộc mạc ấy lại âm thầm trở lại, bền bỉ và sống động như chưa từng vắng bóng.

Với các tích tuồng cổ, những trò leo dây, màn ảo thuật dân gian khéo léo, rối cạn Tế Tiêu từng một thời làm say lòng khán giả khắp vùng quê Bắc Bộ. Từ sau năm 1954, nghệ nhân Phạm Văn Bể, người con ưu tú của làng đã đứng ra tiếp nối di sản, dồn tâm huyết truyền nghề cho thế hệ sau. Không chỉ dừng lại ở rối cạn, phường rối Tế Tiêu còn mở rộng sang rối nước đáp ứng niềm yêu nghệ thuật ngày càng sâu sắc của nhân dân.

Chia sẻ về nét độc đáo của múa rối cạn, nghệ nhân Phạm Công Bằng - Trưởng phường rối Tế Tiêu cho biết, múa rối Tế Tiêu có điểm đặc biệt nhờ vào sự kết hợp với nghệ thuật tuồng cổ. Những tạo hình con rối, vũ đạo chuyển động đều lấy cảm hứng từ các vở diễn tuồng đặc sắc. Đây cũng là điểm đặc biệt mà ít các nơi biễu diễn nghệ thuật múa rối nào có. Cũng theo nghệ nhân Phạm Công Bằng không chỉ là biểu diễn mà còn là sự hòa quyện kỳ diệu giữa kỹ năng, cảm xúc và truyền thống giúp rối Tế Tiêu không chỉ sống còn, mà còn sống mãi.

Rối cạn Tế Tiêu qua góc nhìn của gen Z

Thời gian gần đây, nhiều chương trình biểu diễn, các đêm nhạc hội mà giới trẻ hay gọi là “concert” được tổ chức với nhiều đêm diễn. Nhưng điều đặc biệt ở mỗi concert là việc lồng ghép những yếu tố dân tộc vào trong các tiết mục khi người trẻ thể hiện tình yêu bằng tinh thần sáng tạo và đổi mới. Không bó mình trong khuôn khổ cũ, các bạn trẻ bước vào thế giới múa rối cạn không phải chỉ để bảo tồn, mà còn để “tái sinh”. Sự kiện“Rối sao rồi?” là một ví dụ tiêu biểu. Với tên gọi dí dỏm, gần gũi, sự kiện vừa là câu hỏi lay động tâm thức cộng đồng, vừa là sân chơi nơi nghệ thuật rối cạn được giới thiệu bằng ngôn ngữ của giới trẻ. Họ tổ chức không gian triển lãm, trình diễn kết hợp kể chuyện, nơi con rối không chỉ múa mà còn “nói” bằng nhạc nền, ánh sáng, đồ họa hiện đại, thứ ngôn ngữ mà khán giả trẻ dễ tiếp cận nhưng vẫn giữ được tinh thần cốt lõi của múa rối cạn truyền thống.

Sáng tạo ấy tiếp tục được đẩy xa hơn trong chương trình “Mộc hành địa ca” - một dự án nghệ thuật kết hợp múa rối cạn với âm nhạc dân tộc và trình diễn đương đại. Không còn là một buổi xem rối đơn thuần, người tham gia được mời gọi bước vào hành trình trải nghiệm: từ lắng nghe nghệ nhân kể chuyện, đến tự tay điều khiển con rối, cảm nhận sự giao thoa giữa cái mộc mạc của truyền thống và hơi thở đổi mới của hiện đại. Các bạn trẻ biến sân khấu thành không gian nghệ thuật tổng hòa, nơi di sản không chỉ được chiêm ngưỡng mà còn được “sống cùng”.

Nói về cảm hứng tổ chức sự kiện múa rối cạn Tế Tiêu “Mộc hành địa ca”, chị Bùi Lan Anh - Trưởng BTC sự kiện chia sẻ, chính tinh thần sáng tạo không ngừng đã thổi làn gió mới vào múa rối cạn Tế Tiêu. Không sa vào hoài cổ hay đóng khung truyền thống trong bảo tàng, giới trẻ chọn cách làm mới, vừa giữ nguyên hồn cốt, vừa thổi vào đó hơi thở thời đại. Họ kể lại câu chuyện xưa bằng giọng nói của hôm nay, để người trẻ lắng nghe, để văn hóa truyền thống có thể đối thoại bình đẳng với những xu hướng đương thời.

Điều đáng quý trong từng dự án, từng sự kiện, người trẻ không đặt mình vào vai người “cứu rỗi” di sản, mà luôn giữ một thái độ khiêm nhường, học hỏi từ các bậc nghệ nhân. Từ đó, họ mới đủ hiểu để sáng tạo đúng, để làm mới mà không đánh mất bản sắc. Trong chính sự chủ động và sáng tạo ấy, ta thấy rõ vai trò người trẻ như những “cầu nối văn hóa” giúp quá khứ không bị quên lãng, mà được thắp sáng trong hình hài mới, sống động hơn, gần gũi hơn với thế hệ hôm nay.

Không bó hẹp trong không gian đình làng như trước, múa rối cạn Tế Tiêu hiện diện ngày càng nhiều trên các nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok, tiếp cận đối tượng khán giả trẻ qua video ngắn, các chương trình nghệ thuật tương tác. Những buổi biểu diễn không còn đơn thuần là kể tích xưa, mà lồng ghép thêm nội dung giáo dục, tuyên truyền bảo vệ môi trường, chống bạo lực học đường, đưa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với đời sống đương đại.

Hồng Vân

Hồng Vân

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/roi-can-chua-bao-gio-roi-10308731.html