Sa mạc phía Tây Ai Cập: Kỳ quan vĩnh cửu giữa lòng Sahara

4 giờ trướcBài gốc

Ốc đảo Fayoum, mảng xanh nổi bật giữa sa mạc phía Tây Ai Cập, nơi lưu giữ dấu ấn các nền văn minh cổ đại và hệ thống tưới tiêu từ thời Pharaoh. (Nguồn: Gazef blog)

Địa hình đa dạng và cấu trúc đặc biệt

Sa mạc phía Tây (

Western desert) Ai Cập chiếm gần hai phần ba diện tích nước này, trải dài từ sông Nile đến biên giới Libya và từ Địa Trung Hải đến Sudan. Trong lịch sử, vùng đất này từng được gọi là “sa mạc Libya”, dựa theo tên vùng đất cổ kéo dài từ sông Nile đến Cyrenaica. Sau khi quốc gia Libya hiện đại hình thành, thuật ngữ “sa mạc phía Tây” được dùng để chỉ phần sa mạc Sahara nằm trong lãnh thổ Ai Cập.

Toàn bộ sa mạc phía Tây chủ yếu là cao nguyên, với độ cao trung bình khoảng 150 m so với mực nước biển. Bề mặt khô cằn, rải rác đá vụn, đá cuội nâu sẫm, lác đác vài cụm cây bụi thấp. Tuy nhiên, trái với hình dung đơn điệu về sa mạc, nơi đây sở hữu địa hình phong phú với cồn cát, vùng trũng, ốc đảo, cao nguyên đá và các dạng địa chất kỳ thú.

Những đụn cát uốn lượn trong Biển cát lớn, sa mạc phía Tây Ai Cập. (Nguồn: Gazef blog)

Những cồn cát uốn lượn ngoạn mục hiện diện tại Biển cát lớn (Great Sand Sea), một trong những vùng cát liên tục lớn nhất Bắc Phi. Khu vực này kéo dài khoảng 650 km từ Bắc xuống Nam và 300 km từ Đông sang Tây, với gần 74% diện tích phủ cồn cát nhấp nhô. Biển cát lớn mênh mông, mang hình dạng như một lá phổi, trải dài qua biên giới chung với Libya khoảng 320km từ bờ biển Địa Trung Hải. Một bán đảo sa mạc đá dài và tuyệt đẹp chia đôi vùng cát này, tạo thành một thùy phía Đông thuộc Ai Cập và thùy phía Tây thuộc Libya, còn được gọi là sa mạc Calanshio.

Dọc theo vùng trũng tiếp xúc với tầng nước ngầm là chuỗi ốc đảo tạo thành hình cánh cung, từ Siwa gần biên giới Libya, qua Bahariya, Farafra, Dakhla đến Kharga. Phía Đông ốc đảo Siwa là vùng trũng Qattara - khu vực trũng lớn thứ hai châu Phi, nổi bật với các đầm lầy mặn. Xa hơn về phía Đông là vùng Fayyum, nơi hình thành ốc đảo đông dân cư nhưng địa lý tách biệt với thung lũng sông Nile.

Một điểm nhấn địa hình đặc sắc khác là sa mạc Đen, vùng đất kéo dài khoảng 30 km, nổi bật với những gò đồi hình nón mang màu đen đặc trưng do lớp bazan núi lửa phủ kín. Các đỉnh đồi cao tới 100m, hình thành từ trầm tích dolerit - tàn tích của những đợt phun trào núi lửa từ kỷ Jura cách đây khoảng 180 triệu năm. Bề mặt địa hình biến hóa giữa đá thạch anh sẫm màu và sa thạch đỏ, tạo nên hiệu ứng thị giác tương phản đầy cuốn hút.

Sa mạc Trắng, kiệt tác thiên nhiên giữa Sa mạc phía Tây Ai Cập, mê hoặc với những khối đá vôi tạo hình kỳ ảo do gió và cát nhào nặn. (Nguồn: Gazef blog)

Cách Qsar El Farafra khoảng 45 km về phía Bắc là sa mạc Trắng, khu vực nằm trong vùng trũng Farafra, được công nhận là công viên quốc gia từ năm 2002. Những khối đá phấn trắng bị gió bào mòn qua hàng triệu năm đã tạo nên các hình thù kỳ dị như nấm, động vật, cây cối. Ngoài vẻ đẹp siêu thực, nơi đây còn là môi trường sống của nhiều loài động vật quý hiếm như linh dương Rhim, cáo, mèo cát, cừu Barbary...

Kết thúc chuỗi địa hình kỳ thú là khu vực Gilf Kebir, giáp Sudan, nổi bật với di chỉ thời tiền sử như hang Swimmers. Xa hơn nữa là vùng sa mạc thủy tinh, được cho là kết quả của vụ va chạm thiên thạch cổ đại tại Kebira.

Dấu ấn của những kỳ quan cổ đại

Quần thể kim tự tháp Giza là địa điểm khảo cổ nổi tiếng nằm trên cao nguyên Giza, ngoại ô Cairo, Ai Cập. (Nguồn: Wikipedia)

Nằm ở rìa sa mạc phía Tây, ngoại ô Cairo, cao nguyên Giza là một trong những điểm đến khảo cổ quan trọng nhất thế giới. Tại đây, quần thể kim tự tháp Giza - di sản của Vương triều thứ tư Ai Cập cổ đại, vẫn sừng sững sau hơn 4.500 năm, trở thành biểu tượng của trí tuệ và sức mạnh con người.

Trung tâm của quần thể là ba kim tự tháp lớn: Khufu (Cheops), Khafre (Chephren) và Menkaure (Mykerinos). Trong đó, Đại kim tự tháp Khufu được xây dựng khoảng năm 2580 - 2560 TCN, từng là công trình cao nhất thế giới suốt hàng thiên niên kỷ. Cạnh đó là kim tự tháp Khafre cao hơn mặt đất và nổi bật nhờ vị trí cùng Menkaure nhỏ hơn nhưng được xây dựng tinh xảo. Bao quanh là các công trình phụ như kim tự tháp “nữ hoàng”, đền tang lễ, nghĩa trang cổ và tàn tích của khu dân cư lao động, tạo thành một hệ thống kiến trúc và xã hội hoàn chỉnh.

Tượng Đại Nhân sư trước Đại kim tự tháp Khufu trên cao nguyên Giza, biểu tượng bất diệt của Ai Cập cổ đại. (Nguồn: Wikipedia)

Một điểm nhấn không thể bỏ qua là tượng Đại nhân sư, được tạc nguyên khối từ đá vôi sa mạc. Với chiều dài 73m, cao 20m, tượng mang hình dáng sư tử với đầu người được cho là chân dung của Pharaoh Khafre. Tượng hướng mặt về phía Đông, như một vị thần bảo hộ cho toàn bộ quần thể Giza. Dù bị mất chiếc mũi từ thế kỷ III đến X sau Công nguyên, vẻ uy nghi và huyền bí của bức tượng vẫn không phai nhạt.

Bên ngoài Giza, sa mạc phía Tây Ai Cập còn sở hữu hàng loạt di tích quan trọng. Nghĩa trang Al Bagawat gần ốc đảo Kharga là một trong những nghĩa trang Kitô giáo cổ nhất thế giới, nổi tiếng với các nhà nguyện khắc trong đá và bích họa Kinh Thánh. Gần đó là đền Hibis, được xây dựng dưới triều đại thứ 25 để thờ thần Amun, với nhiều phù điêu và văn khắc quý giá.

Nghĩa trang Al Bagawat nằm ở ốc đảo Kharga, có niên đại từ thế kỷ III trước Công nguyên và là một di tích khảo cổ quan trọng trong khu vực. (Nguồn: Egypt Planners)

Tại ốc đảo Siwa, du khách có thể chiêm ngưỡng pháo đài Shali bằng gạch bùn và đền Oracle linh thiêng, nơi Alexander Đại đế từng được sấm truyền. Bảo tàng Badr tại đây trưng bày các tác phẩm tranh cát của nghệ sĩ Badr Abdel Moghny, tái hiện cuộc sống người Siwa qua lăng kính nghệ thuật.

Vùng ốc đảo Bahariya nổi bật với đền Alexander, đền Ain El Muftella và đặc biệt là thung lũng Xác ướp Vàng, nơi phát hiện hàng nghìn xác ướp từ thời Hy Lạp-La Mã. Gần đó là Gebel Al Mawta - “Núi mộ người chết”, địa điểm chôn cất cổ từ thời Cổ vương quốc.

Tại ốc đảo Dakhla, pháo đài Qasr Al Labakha và đền Dush phản ánh sự hiện diện của người La Mã cổ đại, trong khi Ain Gomma là suối nước tự nhiên thiết yếu cho cộng đồng địa phương. Trung tâm Giáo dục về nguồn nước Al Hayz tại đây cũng là minh chứng cho nỗ lực bảo tồn tài nguyên ở môi trường khô hạn.

Ngoài ra, Qarat Al Muzawwaqa, nằm trên cao nguyên Gilf Kebir, là nơi phát hiện hơn 200 xác ướp và các mộ cổ trang trí công phu, hé lộ dấu vết của các nền văn hóa tiền sử từng tồn tại ở vùng sa mạc này.

Vùng đất khắc nghiệt nhưng đầy sức sống

Dù nổi tiếng với khí hậu khô cằn và nhiệt độ khắc nghiệt, sa mạc phía Tây Ai Cập không phải là một vùng đất chết. Trên diện tích hơn 700.000 km², nơi đây sở hữu hệ sinh thái đặc biệt, được định hình qua hàng thiên niên kỷ để thích nghi hoàn hảo với môi trường cực đoan.

Cáo Fennec có bộ lông màu cát giúp chúng ít bị chú ý trong quá trình ra khỏi nơi trú ẩn để tìm kiếm thức ăn. (Nguồn: Film-fixers)

Các loài thực vật như cây keo và nhiều loại cây bụi chịu hạn đã sinh trưởng bền bỉ tại vùng đất này. Các loài động vật sa mạc như cáo Fennec, linh dương núi Nubia cho đến nhiều loài bò sát và côn trùng đều phát triển các cơ chế sinh tồn đáng kinh ngạc. Chúng hoạt động chủ yếu về đêm, có khả năng tiết kiệm nước, điều hòa thân nhiệt và ngụy trang hiệu quả. Bầu trời sa mạc cũng là điểm dừng chân quan trọng của các đàn chim di cư trong hành trình vượt lục địa.

Khu vực này có khí hậu sa mạc cực kỳ khô cằn, khắc nghiệt với nhiệt độ ban ngày nóng như thiêu đốt và ban đêm lạnh giá. Lượng mưa khan hiếm và không đều, chủ yếu xảy ra vào những tháng mùa Đông. Sa mạc thường xuyên hứng chịu gió mạnh và bão cát.

Thế nhưng, giữa vùng đất khô cháy ấy, các ốc đảo như Siwa, Bahariya, Farafra, Dakhla và Kharga lại tỏa ra sức sống xanh tươi, nhờ nguồn nước ngầm dồi dào. Những “ốc đảo sự sống” này không chỉ nuôi dưỡng cây cối mà còn là nơi cư trú lâu đời của các cộng đồng dân cư.

Bên cạnh vai trò sinh thái, sa mạc phía Tây còn là tuyến đường thương mại và di cư quan trọng trong lịch sử Ai Cập cổ đại. Nơi đây từng là một phần của tuyến đường Darb el-Arba’in, nối liền thung lũng sông Nile với vùng đất Sudan.

Ốc đảo Dakhla, rộng khoảng 40.000 km², nằm sâu trong sa mạc phía Tây Ai Cập, cách Cairo khoảng 500 km. (Nguồn: Egypt Planners)

Ngày nay, vùng sa mạc này trở thành điểm đến yêu thích của những người mê khám phá và du lịch mạo hiểm. Từ hành trình băng qua các đụn cát bằng xe địa hình, cưỡi lạc đà, cắm trại dưới bầu trời đầy sao cho đến những khoảnh khắc nghỉ ngơi bên suối nước trong các ốc đảo biệt lập - mỗi trải nghiệm đều mang lại cảm giác độc đáo và nguyên sơ. Nhiều tour du lịch cộng đồng tại Siwa và Farafra đang góp phần gìn giữ văn hóa bản địa và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Tiềm năng kinh tế của sa mạc phía Tây cũng đang thu hút sự quan tâm. Một số nghiên cứu địa chất cho thấy khu vực này có trữ lượng dầu mỏ và khoáng sản đáng kể, với các dự án thăm dò, khai thác đang được triển khai. Các chương trình phát triển như Dự án Toshka cũng hướng đến mục tiêu cải tạo đất phục vụ nông nghiệp, đồng thời vẫn chú trọng bảo tồn giá trị sinh thái và lịch sử.

Sa mạc phía Tây là vùng đất của những nét tương phản: Nơi cổ xưa và hiện đại, khắc nghiệt và sinh động cùng tồn tại trong một khung cảnh hùng vĩ. Đây không chỉ là điểm đến du lịch, mà còn là nơi khơi dậy mối liên kết giữa con người với thiên nhiên và di sản vượt thời gian của Ai Cập.

(theo Egypt Tours Portal)

Kha Ninh

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/sa-mac-phia-tay-ai-cap-ky-quan-vinh-cuu-giua-long-sahara-323342.html