Sắc chàm Nùng An - biểu tượng văn hóa miền sơn cước

2 giờ trướcBài gốc

Nét đẹp văn hóa đậm đà bản sắc

Trang phục truyền thống, sản phẩm thủ công từ vải chàm đã gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt, lễ hội và tâm thức của người Nùng An thể hiện rõ nét bản sắc văn hóa dân tộc. Vì thế nghề nhuộm chàm của người Nùng An tại xã Quảng Uyên không chỉ là một màu nhuộm trên trang phục mà còn là biểu tượng của văn hóa, ký ức và bản sắc dân tộc. Sắc xanh của chàm đậm đà, bền bỉ theo thời gian, thấm đẫm trong từng thớ vải, thể hiện sự khéo léo, đức tính cần cù và tình yêu quê hương của người phụ nữ Nùng An.

Sắc chàm đậm đà, bền bỉ theo thời gian, thấm đẫm trong từng thớ vải, thể hiện sự khéo léo của người phụ nữ Nùng An.

Theo bà Hoàng Thị Pềnh, 61 tuổi, xóm Đoàn Kết, xã Quảng Uyên - nơi gần 100% hộ dân người Nùng An sinh sống và vẫn giữ được những nét văn hóa giàu bản sắc của người Nùng An qua việc gìn giữ và duy trì nhuộm chàm, mặc trang phục dân tộc hằng ngày, nghề làm hương… cho biết: Theo quan niệm của người Nùng An chúng tôi, một tấm vải chàm đẹp với màu sắc đều, đường khâu tỉ mỉ chính là thước đo cho sự khéo léo, đức hạnh và phẩm chất của người phụ nữ. Vì vậy, việc gìn giữ nghề nhuộm chàm không chỉ là bảo tồn một nghề thủ công mà còn là bảo tồn những giá trị tinh thần, những chuẩn mực đạo đức của cộng đồng.

Các cô gái Nùng An trước kia chuẩn bị về nhà chồng hoặc ở lứa tuổi chờ đón người đến dạm ngõ luôn tự làm sẵn bột chàm để nhuộm vải, khâu áo mới, vỏ chăn bông, vải khâu màn… nên cần rất nhiều bột chàm. Cha mẹ vì thế thường để dành cho con gái một khoảnh đất để gieo trồng cây chàm. Việc làm tinh bột chàm, nhuộm chàm được học từ nhỏ khi mới 10 - 11 tuổi nên các công đoạn nhuộm chàm không hề bỡ ngỡ. Có một nét riêng của các cô gái Nùng An khi vào mùa nhuộm chàm đôi bàn tay đều đen kịt vì màu bám rất chắc, rửa ko sạch ngay được. Nhưng các cô gái không khó chịu, xấu hổ mà đều tự hào. Những bậc cha mẹ tìm ướm lựa chọn con dâu tương lai cũng chú ý đến những cô gái có đôi bàn tay đen kịt màu chàm. Bởi những cô gái bàn tay đen kịt màu chàm là người chăm chỉ trồng bông, dệt vải mới có nhiều vải trắng để nhuộm chàm.

Chị Nông Thị Tín, người Nùng An, xã Quảng Uyên học nhuộm vải chàm từ nhỏ nên rất thành thạo các kỹ năng, công đoạn nhuộm chàm.

Quá trình tạo ra một tấm vải chàm nhuộm thủ công của người Nùng An là một hành trình đầy công phu, đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ thuật điêu luyện. Cây chàm, cây sản sau khi thu hoạch sẽ được cắt khúc và ngâm trong máng đá khoảng hai ngày hai đêm. Quá trình này giúp cây chàm rữa ra, hòa tan vào nước, tạo thành bã lắng dưới đáy máng. Nước nhuộm đạt chuẩn sẽ chuyển từ màu vàng ngà sang màu đỏ nâu. Phần bã chàm sau đó được vớt ra, hòa cùng nước vôi trong để tạo thành hỗn hợp sền sệt, gọi là "phân sản". Vải trắng, thường được dệt từ bông hoặc sợi tổng hợp, sẽ được ngâm vào dung dịch nước cây chàm và "phân sản". Công đoạn nhuộm vải là một quá trình lặp đi lặp lại, nhúng vải vào thùng chàm, giặt sạch, phơi khô, rồi lại nhuộm, xen kẽ với việc "đập vải" để màu chàm bám chắc vào sợi vải cuối cùng là lăn, giã vải để tạo độ mềm mại. Toàn bộ quá trình nhuộm có thể kéo dài đến hơn một tháng (không tính ngày mưa), lặp đi lặp lại nhiều lần để đạt được màu xanh tím than đậm đà, bền màu. Sau khi vải đã đạt được màu sắc ưng ý, sẽ được phơi dưới ánh nắng. Ngay cả việc phơi này cũng phải điều chỉnh theo từng tấm vải, nếu mới nhuộm sẽ phơi nắng nhẹ, không quá gay gắt mới đảm bảo lên màu đều. Thành phẩm là những tấm vải chàm mang một hương thơm đặc trưng, phảng phất mùi cây chàm.

Nỗ lực gìn giữ gắn với phát triển du lịch

Trong bối cảnh cuộc sống hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, nghề nhuộm vải chàm thủ công đối mặt với nguy cơ mai một. Tuy nhiên, công đồng người Nùng An tại xã Quảng Uyên vẫn kiên trì gìn giữ và phát triển nghề cha ông. Những bộ trang phục truyền thống từ vải chàm vẫn là lựa chọn ưu tiên trong các dịp lễ hội, ngày vui, mang đến vẻ đẹp dung dị, mộc mạc

Chị Nông Thị Tìn, xã Quảng Uyên diện bộ trang phục truyền thống của người Nùng An rất tự hào chia sẻ: Mình biết nhuộm chàm, làm áo này từ ngày bé. Áo chàm của người Nùng An đặc biệt lắm, vì nó mang sắc màu đặc trưng, nên mặc vào như cảm nhận được cả hương vị của núi rừng, của đồng ruộng, nương rẫy quê hương. Người Nùng An nhờ thế đi đâu cũng không quên nguồn cội, không quên nơi mình đã được sinh ra. Anh em, họ hàng tôi đã lập nghiệp tại tỉnh Gia Lai hơn 40 năm nay những vẫn luôn mang theo vải chàm, hằng năm đều nhắn tôi gửi vào cho để may trang phục và các sản phẩm thủ công từ vải chàm.

Trong bối cảnh công nghiệp hóa và sự du nhập của các loại vải hiện đại, nghề nhuộm vải chàm truyền thống của người Nùng An cũng đang đứng trước nguy cơ mai một. Tuy nhiên, với sự quan tâm của chính quyền địa phương và nỗ lực gìn giữ của cộng đồng người Nùng An, nghề nhuộm vải chàm đang được bảo tồn và phát huy gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Sản phẩm từ vải chàm như túi, khăn, mũ... với sắc chàm độc đáo, vừa mang giá trị kinh tế, vừa góp phần quảng bá văn hóa, giúp người Nùng An vừa cải thiện đời sống, vừa gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa riêng có của dân tộc.

Những người phụ nữ Nùng An xã Quảng Uyên luôn tự hào, tiếp tục gìn giữ, phát huy nghề nhuộm vải chàm truyền thống và đem lại thu nhập cải thiện đời sống.

Ông Nhan Văn Kết, Trưởng xóm Pác Rằng, xã Quảng Uyên – nơi 100% người Nùng An sinh sống cho biết: Nhờ hình thức du lịch cộng đồng, du khách đến xóm không chỉ tham qua nghề rèn mà người dân cũng có ý thức giới thiệu nghề nhuộm chàm, vải chàm đến với du khách, góp phần nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa, lịch sử của nghề, từ đó, thúc đẩy công tác bảo tồn. Đồng thời, tạo thu nhập và sinh kế từ sử dụng vải chàm làm các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, quà lưu niệm độc đáo, như: Mũ, khăn, túi... Du khách có thể mua vải hoặc các sản phẩm làm từ vải chàm với giá hợp lý (khoảng 100.000 - 150.000,đ/m vải; 150 - 250.000, đ/1 sản phẩm), giúp người dân có thêm nguồn thu nhập. Sự quan tâm của du khách tạo động lực để người dân cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường.

Dù có những bước phát triển tích cực, nghề nhuộm chàm gắn với du lịch vẫn đối mặt với không ít thách thức: Thị trường tiêu thụ sản phẩm từ vải chàm chưa ổn định; việc thiếu hỗ trợ về vốn, trang thiết bị, cải tiến mẫu mã và quảng bá sản phẩm... là những rào cản cần vượt qua. Đồng thời, cấp ủy, chính quyền và cơ quan chức năng liên quan cần xây dựng, triển khai các chương trình xúc tiến thương mại; quảng bá sản phẩm từ vải chàm người Nùng An gắn với phát triển du lịch địa phương; hỗ trợ, đào tạo kỹ năng làm du lịch và nghề nhuộm chàm truyền thống... sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của nghề nhuộm vải chàm.

Sắc chàm trên những sản phẩm và trang phục truyền thống của người Nùng An tựa như dòng chảy của thời gian lặng lẽ bao phủ lên những bản làng miền sơn cước, mang theo câu chuyện về một dân tộc, một nền văn hóa bền bỉ. Đó là màu của ký ức, là niềm tự hào, là hồn cốt dân tộc đang được thế hệ hôm nay gìn giữ và lan tỏa. Sắc chàm ấy và nghề nhuộm vải chàm truyền thống của người Nùng An sẽ còn mãi là biểu tượng, là điểm nhấn độc đáo trên non cao Cao Bằng, là sợi dây kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai, góp phần làm phong phú thêm bức tranh đa sắc của văn hóa Việt Nam.

Xuân Lam

Nguồn Cao Bằng : https://baocaobang.vn/sac-cham-nung-an-bieu-tuong-van-hoa-mien-son-cuoc-3182417.html