Sắc màu văn hóa ở Lâm Thượng

7 giờ trướcBài gốc

Buổi sớm mai cuối thu sang đông, tôi đã thấy Lâm Thượng thức dậy theo một nhịp khác. Bình thường, tiếng gà, tiếng người đã đủ làm nhộn nhịp cả bản làng nhưng hôm nay, từ mọi ngõ ngách, có thêm tiếng trống, tiếng khèn, tiếng cười rộn rã - dấu hiệu của một ngày hội.

Xã nhỏ nép mình giữa những ngọn núi, triền đồi xanh mướt như khoác lên chiếc áo mới với cờ phướn tung bay, những dải thổ cẩm màu sắc, những chiếc áo rực rỡ của phụ nữ Tày, bộ trang phục cầu kỳ nhiều màu đỏ của người Dao và tuyến đường bê tông dẫn vào sân vận động như rộng hơn, đẹp hơn.

Ngày hội văn hóa các dân tộc Lâm Thượng là dịp trưng bày hiện vật văn hóa, sản vật địa phương, để cộng đồng các dân tộc nơi đây đồng thanh kể lại câu chuyện văn hóa. Từ xa đã nghe tiếng loa, nhưng không phải lời mời ồn ào của phố thị - đó là lời mời mộc mạc, trầm ấm, như mẹ gọi con về bữa cơm.

Tôi đi theo những bước chân nhanh; trẻ con reo vang, người già khuôn mặt rạng rỡ, thiếu nữ thướt tha với váy áo sắc màu, nam thanh niên thay áo mới, tất cả như những nốt nhạc cùng vang lên trong bản hợp xướng.

Sân vận động được trang hoàng, ở giữa đặt chiếc sân khấu nhỏ nhưng đủ để trình diễn cái giàu có vô hình của văn hóa. Xã Lâm Thượng hôm nay được hợp nhất từ 4 xã: Mai Sơn, Khánh Thiện, Tân Phượng và Lâm Thượng. Ai cũng phấn khởi bởi sự hợp nhất làm cho ngày hội vui hơn, đông hơn, đặc biệt là đa sắc màu hơn.

Các nội dung hội diễn ra dày đặc, màn đồng diễn các điệu dân vũ đặc trưng của các cô gái người Tày, người Dao với những động tác uyển chuyển như thả tâm hồn vào gió.

Mỗi động tác, mỗi nét cười đều chứa đựng một triết lý sống dung dị mà bền bỉ, mềm mại nhưng kiên quyết. Các nghệ nhân khoác bộ trang phục lấp lánh, từng đường thêu, từng mảnh vá như chuyện kể bằng chỉ màu.

Cụ bà Triệu Thị Bình, người Dao ở thôn Khe Bín, đôi bàn tay gân guốc vẫn mẫn tiệp với kim thêu, bà kể: “Mỗi họa tiết là lời của ông bà để lại. Nhìn những hoa văn là thấy có cả lịch sử đời mình”. Còn với tôi - người xem, không chỉ thấy đẹp mà còn thấy được chữ của đồng ruộng, của rừng núi Lâm Thượng.

Lễ hội “Cắc kéng” không thể thiếu phần thi giã cốm. Giống lúa nếp cái Lào Mu được trồng nhiều ở các thôn Tông Luông, Tông Mộ, Tông Áng, Làng Giàu. Qua đôi bàn tay khéo léo, sức dẻo dai của các bà, các chị, những khóm lúa được lật đi, lật lại liên tục cho hạt lúa nếp chín đều, rồi để thật nguội, sau đó mới đem vào cối giã. Đội nào cũng thể hiện được sức mạnh cùng sự khéo léo để trong thời gian nhanh nhất có những hạt cốm đẹp nhất.

Ở một góc sân, tôi dừng lại trước quầy nghề truyền thống, các sản vật địa phương. Những chiếc áo nhiều màu sắc, chiếc mũ đội đầu đặc biệt chỉ dùng trong lễ cưới của người phụ nữ Dao, các loại măng, lá rừng… và có cả con quay gỗ đặt ngay ngắn.

Đánh quay - trò chơi tưởng chừng nhỏ nhặt nhưng ở Lâm Thượng - hôm nay trở thành điểm nhấn đặc biệt của lễ hội thu hút cả nam và nữ, cả người già và trẻ nhỏ.

Họ đứng thành vòng tròn, tay cầm quay, mắt vui lấp lánh. Họ thi nhau giữ quay lâu nhất, truyền quay cho nhau như truyền một bí quyết. Có lúc con quay nhanh đến mức tạo thành tia sáng nhỏ như vì sao rơi.

Sau phần thi đấu, các cụ già rủ nhau đánh quay, thế chân, thế tay trụ vững chắc như tượng đài. Cụ Hoàng Thị Tắm gần 70 tuổi ở thôn Làng Giàu bảo, cụ chơi quay từ nhỏ, đến giờ vẫn mê lắm, lễ, tết của làng, của bản đều chơi, chơi không bao giờ chán. Cụ còn bảo chơi quay là rèn luyện sức khỏe để lao động sản xuất. Lời cụ làm tôi nhận ra rằng hầu hết các trò chơi tại Ngày hội đều có sự tham gia rất đông của phụ nữ, kể cả những phần thi đòi hỏi sức khỏe như thi quăng chài đánh cá, bóng đá nữ.

Điều khiến tôi tò mò nhất là trận bóng đá nữ. Nếu ở nơi khác, phụ nữ được xếp vào hàng khán giả, còn ở Lâm Thượng, họ là cầu thủ.

Tôi bắt gặp những cú sút khéo, những đường chuyền quyết đoán và cả những nụ cười sau mỗi pha bóng. Hình ảnh phụ nữ mặc váy áo truyền thống không ngại va chạm tranh bóng, không ngại cống hiến cho những pha bóng đẹp mắt… như biểu tượng cho sự gắn kết giữa truyền thống và hiện đại. Người xem ở đây cổ vũ bằng cái nhìn trìu mến như xem một điệu múa mạnh mẽ.

Giữa trưa, bữa cơm hội được dọn ra, mâm cơm có đủ những món ăn truyền thống. Mọi người quây quần, chia nhau từng miếng, trao đổi chuyện hội, chuyện làng.

Tôi ngồi gần một nhóm thanh niên, họ nói với nhau về ý định làm du lịch cộng đồng để giữ nghề truyền thống, quảng bá văn hóa… Hội không chỉ là kỷ niệm mà còn là bàn đạp cho tương lai.

Dần về khuya, không gian lễ hội nhộn nhịp trở lại bởi sự xuất hiện của màn nhảy lửa. Không phải trò mạo hiểm thuần túy để giải trí, nhảy lửa ở Lâm Thượng mang trong mình chiều sâu nghi lễ, là lời giao ước giữa con người và thần linh, giữa cộng đồng và thiên nhiên.

Khi than đã hồng rực, âm thanh của tiếng khèn, tiếng đàn tính và tiếng trống nhịp nhàng như thúc giục bước chân, các già làng làm nghi thức mở lễ - khấn vọng, rót rượu, buông lời mời gọi tổ tiên và các vị thần phù hộ. Lời nói được buông ra như những mũi kim nhỏ xuyên vào không gian, cầu mong cho làng bản bình an, mùa màng bội thu, người sống mạnh khỏe.

Rồi tiếng nhạc chuyển sang nhịp phách dồn dập, những người nhảy bước ra, đôi mắt sáng như lửa, gương mặt quyết liệt mà trầm tĩnh. Bước nhảy của họ có trật tự, từng động tác đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ từ nhón chân, bật nhẹ, rồi chạm xuống giữa than hồng.

Một cụ bà ngồi gần đó thì thầm: “Chân trần chạm lửa là để tỏ lòng tin, để nói với rừng rằng chúng tôi là con của đất này”.

Rồi có những tiếng reo vang lên theo nhịp, nhưng chủ đạo vẫn là sự tĩnh lặng đầy tôn kính, như cùng tham gia một cuộc đối thoại thiêng liêng. Không ít lần tôi chứng kiến nét mặt họ thoáng hiện nụ cười thanh thản sau khi vượt qua thử thách - đó là niềm tin được củng cố, là lời khẳng định bản thân và cộng đồng. Trẻ con đứng sát hàng rào, mắt háo hức, đôi bàn tay nhỏ vỗ theo nhịp, như đang học cách tin vào điều lớn lao hơn mình.

Kết thúc màn nhảy lửa, du khách cùng vỗ tay chầm chậm theo nhịp của người dân, không phải để hoan hô chiến thắng của cá nhân mà để tri ân nghi lễ đã nối kết họ với nguồn cội. Trong khoảnh khắc ấy, lửa trở thành biểu tượng thanh lọc, biểu tượng cho sự can đảm, lòng tin và mối ràng buộc giữa người Dao với đất trời.

Trước khi rời hội, tôi đứng lặng mường tượng về những màu sắc thổ cẩm vấn vít trong gió, những tiếng hát then vẫn còn ngân, những bước chân sân bóng vẫn còn dội và cả những ánh lửa vương lên trên mu bàn chân khi người nhảy chạy băng qua đống than, để lại những vệt than tạm bợ rồi biến mất… Người Lâm Thượng đã bày ra cuốn nhật ký sống, nơi quá khứ gặp hiện tại, nơi truyền thống tiếp tục sống, đổi thay và lan tỏa.

Nguyễn Thị Thanh Ba

Nguồn Lào Cai : https://baolaocai.vn/sac-mau-van-hoa-o-lam-thuong-post885901.html