Sâm Ngọc Linh - 'chìa khóa' thoát nghèo cho người Xơ Đăng

3 giờ trướcBài gốc

Vùng cao tỉnh Quảng Ngãi (Kon Tum cũ) từ lâu được biết đến là vùng đất có thiên nhiên khắc nghiệt nhưng cũng nhiều tiềm năng. Dãy Ngọc Linh hùng vĩ tại đây được các nhà khoa học xác định là "vương quốc" của hàng nghìn loài dược liệu quý. Trong số đó, sâm Ngọc Linh, với hàm lượng saponin vượt trội được xem như "quốc bảo" của Việt Nam và được giới khoa học quốc tế xếp vào nhóm những loại sâm tốt nhất thế giới.

Giữ rừng để giữ sinh kế

Quảng Ngãi là một trong những tỉnh còn tỉ lệ hộ nghèo cao, nhất là ở các vùng miền núi như Tu Mơ Rông và Măng Ri – nơi cộng đồng Xơ Đăng sinh sống chủ yếu bằng nương rẫy bấp bênh. Bài toán đặt ra, làm sao khai thác hiệu quả tiềm năng "vàng xanh" sâm Ngọc Linh, đồng thời đảm bảo mục tiêu giảm nghèo bền vững và bảo vệ rừng nguyên sinh.

Vùng trồng sâm của người Xơ Đăng dưới tán rừng đỉnh Ngọc Linh

Trước yêu cầu đó, tỉnh Quảng Ngãi đã ban hành nghị quyết chuyên đề về phát triển dược liệu, xác định đây là ngành kinh tế mũi nhọn. Chiến lược mang "mục tiêu kép", phát triển ngành hàng giá trị cao và mở ra hướng thoát nghèo cho các địa phương khó khăn.

Để hiện thực hóa, Chương trình Mục tiêu Quốc gia trở thành trụ cột chính sách là nguồn lực then chốt giúp người Xơ Đăng tiếp cận cây sâm. Người dân ở các xã như Tu Mơ Rông, Măng Ri… được hỗ trợ trực tiếp giống sâm Ngọc Linh cùng phân bón và nhiều cây dược liệu khác.

Chúng tôi gặp anh A Phú (40 tuổi, người Xơ Đăng, ngụ thôn Long Lá, xã Măng Ri) khi anh miệt mài mỗi ngày với những luống sâm nằm xen giữa tán rừng nguyên sinh. Suốt 10 năm qua, với anh, mỗi gốc sâm như một "báu vật" của đại ngàn.

Vườn sâm Ngọc Linh của người Xơ Đăng

Anh bắt đầu gieo những hạt sâm đầu tiên từ năm 2014 từ nguồn giống hỗ trợ của Nhà nước. Không nhà kính, không phân hóa học, không bất kỳ tác động công nghiệp nào. Cách trồng của anh chỉ dựa vào lớp mùn rừng dày, độ ẩm cao và bóng râm của những thân gỗ cổ thụ. Loài sâm "khó tính" này chỉ sinh trưởng khi môi trường đạt đúng các điều kiện tự nhiên, đòi hỏi sự kiên trì và hiểu biết mà người Xơ Đăng đã tích lũy qua nhiều thế hệ.

"Trồng sâm phải chăm hơn cả chăm con. Mùa mưa là dọn cây đổ, ngăn chuột cắn phá. Mùa nắng phải phủ thêm mùn giữ ẩm. Từng cây phải theo dõi liên tục để ra hoa, kết hạt", anh A Phú chia sẻ.

Đến nay, gia đình anh sở hữu khoảng 2 ha sâm, trong đó nhiều cây đã hơn 10 năm tuổi. Mỗi năm anh còn tự ươm giống bán cho bà con, tạo thêm nguồn thu ổn định. Nhưng với anh, lợi nhuận chưa bao giờ là mục tiêu duy nhất. Quan trọng hơn là giữ rừng, bởi nếu mất rừng, sâm cũng không còn đất sống. "Bà con chỉ được trồng dưới tán rừng. Muốn có sâm thì trước hết phải giữ rừng. Hai điều đó gắn như mạch sống của cả cộng đồng" - anh nói.

Theo ông Phạm Xuân Quang, Chủ tịch UBND xã Măng Ri, đánh giá hiệu quả lớn nhất mà chính sách mang lại không chỉ là con số về diện tích hay sản lượng, mà là sự thay đổi căn bản trong tư duy sản xuất của người dân.

Người Xơ Đăng gieo những hạt sâm Ngọc Linh

"Trước đây, sinh kế của đồng bào Xơ Đăng chủ yếu dựa vào việc phát rừng làm nương rẫy, du canh du cư. Rừng bị xem là đối tượng để khai thác ngắn hạn. Nhưng từ khi Chương trình Mục tiêu Quốc gia được triển khai, một sự thay đổi lớn trong nhận thức đã diễn ra. Người dân được chính quyền hỗ trợ thực hiện các thủ tục giao đất, giao rừng. Khi họ trồng cây sâm dưới tán rừng, họ hiểu rằng, rừng chính là mái nhà, là môi trường sống bắt buộc của cây sâm. Rừng mất, sâm cũng chết" - ông Quang nói.

Cũng theo ông Quang, hiện sản lượng sâm ở Măng Ri vẫn còn ít, chủ yếu bán theo dạng tự nhiên nên giá trị chưa tương xứng với tiềm năng. Xã kỳ vọng khi có các đề tài khoa học quy mô công nghiệp và cơ sở chế biến sâu đặt tại địa phương hoặc vùng lân cận, cây sâm Ngọc Linh sẽ trở thành sản phẩm chủ lực, vươn ra thị trường trong nước và quốc tế, thực sự trở thành "sinh kế xanh" của người dân vùng cao.

"Chúng tôi tập trung vào phát triển, bảo tồn, trồng, chăm sóc, quản lý và bảo vệ rừng, đặc biệt là cây sâm Ngọc Linh. Xã hỗ trợ bà con mở rộng vùng trồng, xây dựng các đề án phát triển dược liệu và các sản phẩm để nâng cao giá trị và thương hiệu sâm Ngọc Linh. Dựa trên cơ sở đó, sẽ nhân rộng các mô hình kinh tế gắn với quản lý, bảo vệ rừng và dược liệu" - ông Quang cho hay.

Phát triển dược liệu – hướng đi của kinh tế miền núi

Toàn tỉnh Quảng Ngãi hiện có gần 9.800 ha dược liệu, trong đó 2.900 ha là sâm Ngọc Linh. Những năm gần đây, các vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao cũng được hình thành, kết hợp trồng cà phê, rau củ, sầu riêng… giúp nâng giá trị sản xuất lên 1,5 – 2 lần so với cách canh tác truyền thống. Tuy vậy, sâm Ngọc Linh vẫn được xem là cây trồng đặc hữu có tiềm năng kinh tế cao nhất của vùng núi.

Vườn sâm Ngọc Linh người dân Xơ Đăng

Theo các chuyên gia, khu vực Ngọc Linh (đặc biệt là xã Măng Ri, Tu Mơ Rông) sở hữu điều kiện tự nhiên lý tưởng nhất cho loài sâm này, độ cao trên 1.500 m, khí hậu mát lạnh quanh năm, độ ẩm cao và rừng nguyên sinh bao phủ. Đây là những yếu tố không nơi nào "sao chép" được.

Ông Nguyễn Văn Nam, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Ngãi, đánh giá việc phát triển sâm Ngọc Linh đang đi đúng hướng khi gắn liền với công tác bảo vệ rừng. Tỉnh hiện có khoảng 16.000 ha rừng đủ điều kiện pháp lý để trồng sâm. Tuy nhiên, điều tiên quyết vẫn là giữ rừng, bởi sâm chỉ sống dưới tán rừng tự nhiên.

"Sâm chỉ tồn tại khi rừng được bảo vệ nghiêm ngặt. Vì vậy, muốn phát triển sâm, trước hết phải bảo đảm công tác giữ rừng. Khi rừng còn, sinh kế còn" - ông Nam nhấn mạnh.

Hạt giống sâm Ngọc Linh

Phát triển dược liệu dưới tán rừng được xem là mô hình "hai trong một": vừa tạo thu nhập ổn định, vừa bảo tồn hệ sinh thái. Người dân chăm sâm cũng chính là chăm rừng, hạn chế khai thác gỗ, hạn chế cháy rừng và ngăn chặn những hoạt động xâm hại tài nguyên.

Ông Nguyễn Hoàng Giang, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, cho biết Quảng Ngãi đặt mục tiêu mở rộng diện tích trồng sâm Ngọc Linh lên 6.000ha và xây dựng nhà máy chế biến sâu để nâng cao giá trị, góp phần giảm nghèo bền vững. Đồng thời, đẩy mạnh kêu gọi đầu tư vào phát triển cây sâm Ngọc Linh.

"Quảng Ngãi mới sau hợp nhất sẽ tập trung phát triển mô hình liên kết vùng, với trọng tâm là xây dựng chuỗi giá trị khép kín lâm sản - dược liệu sâm Ngọc Linh từ miền núi chuyển về đồng bằng chế biến, sau đó xuất khẩu qua cảng Dung Quất" - ông Giang nói.

Cũng theo ông Giang, việc phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu quý dưới tán rừng không chỉ tạo thu nhập ổn định mà còn góp phần bảo tồn hệ sinh thái rừng. Từ những mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng, người dân đang tìm được con đường thoát nghèo và vươn lên làm giàu bền vững, vừa khai thác hài hòa giá trị tự nhiên vừa giữ trọn vẹn rừng cho mai sau. Nhờ sự gìn giữ của người dân và định hướng của chính quyền, những cánh rừng già đang mang diện mạo mới không chỉ là lá phổi xanh mà còn là nguồn sống của nhiều thế hệ.

T.Trực

Nguồn NLĐ : https://nld.com.vn/sam-ngoc-linh-chia-khoa-thoat-ngheo-cho-nguoi-xo-dang-196251212121201136.htm