Sân khấu hóa di sản Then từ nguồn lực cộng đồng

4 giờ trướcBài gốc

Các nghệ nhân trình diễn di sản Then trong chương trình diễn xướng dân gian “Câu Then Việt Bắc” năm 2018 tại Thủ đô Hà Nội.

Từ câu Then đến sắc Then

Những nỗ lực đưa Then lên sân khấu chuyên nghiệp, tôn vinh tính nguyên bản đã nhen nhóm từ rất sớm ở Thái Nguyên. Cột mốc đầu tiên là chương trình “Câu Then Việt Bắc” năm 2018 tại Thủ đô Hà Nội. Thời điểm đó, các nghệ nhân làm chương trình đã đặt tiêu chí “mộc bản” lên hàng đầu. Đó là toàn bộ chương trình sẽ không sử dụng loa, mic và kêu gọi sự ủng hộ kinh phí tùy tâm từ cộng đồng để chi trả chi phí đi lại cho các đoàn nghệ nhân.

Tinh thần tự lực này được tiếp nối và chứng minh tính hiệu quả qua hai sự kiện quan trọng: chuyến lưu diễn quốc tế tại Cộng hòa Pháp tháng 10-2024 và mới đây là Talk show trình diễn “Sắc Then Việt Bắc” lần đầu tiên tổ chức tại Thái Nguyên vào tháng 8- 2025. Thành công của mô hình sân khấu hóa Then dựa trên cộng đồng được duy trì bởi tinh thần không mệt mỏi của những người “giữ lửa” Then.

Việc kiên trì giữ tiêu chí “mộc bản” và tự vận động kinh phí qua các sự kiện cho thấy lập trường bảo tồn kiên quyết của cộng đồng. Tuy nhiên, sau thành công của “Sắc Then Việt Bắc” 2025, điều khiến giới chuyên môn lo ngại là sự gian nan trong việc duy trì. Việc phải đến năm 2025 mới có thể tổ chức được một chương trình quy mô từ nguồn lực xã hội hóa cho thấy sự thiếu hụt nguồn kinh phí ổn định.

Đặc biệt, các nghệ nhân gạo cội, như những người đã tham gia từ năm 2018, hầu hết đã ở độ tuổi “xưa nay hiếm”. Sự gián đoạn kéo dài giữa các sự kiện và gánh nặng tự chi trả cho các chuyến lưu diễn đang ảnh hưởng trực tiếp đến công tác trao truyền cho thế hệ kế cận. Nếu nguồn lực không được ổn định hóa kịp thời, sớm muộn sự ra đi của các nghệ nhân đồng nghĩa với sự mất mát vĩnh viễn kho tàng Then cổ. Đây là một thực tế đầy rủi ro không thể đảo ngược.

Biến tự lực cộng đồng thành sức mạnh hệ thống

Nghệ nhân trình diễn di sản Then tại Cộng hòa Pháp năm 2024.

Thành công rực rỡ của Sắc Then Việt Bắc, đặc biệt là sự kiện tại Thái Nguyên năm 2025, đã khẳng định tính hiệu quả của mô hình sân khấu hóa dựa trên cộng đồng. Tuy nhiên, hiện nay rất khó để duy trì mô hình này.

Để vượt qua giai đoạn khó khăn và biến tinh thần tự lực này thành sức mạnh bền vững, sự quan tâm hơn nữa từ các cấp quản lý là vô cùng cấp bách đó là cần có chính sách đãi ngộ và hỗ trợ kinh phí ổn định, thường xuyên cho các nghệ nhân lớn tuổi để họ có đủ điều kiện và yên tâm truyền dạy tri thức Then một cách có hệ thống.

Cùng với đó cũng phải xây dựng một Quỹ xã hội hóa Di sản Then chính thức, kết hợp nguồn lực Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng, nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính, đảm bảo các chương trình chất lượng có thể được tổ chức định kỳ. Tăng cường vai trò đào tạo và kết nối bằng cách đầu tư mạnh hơn vào các cơ sở đào tạo như Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc để tạo ra thế hệ kế thừa có chuyên môn và tâm huyết, đồng thời hỗ trợ họ trong công tác kết nối các CLB Then vùng Đông Bắc.

Sân khấu hóa di sản Then ở Thái Nguyên từ nguồn lực cộng đồng là một câu chuyện về lòng tự tôn và sự tự cường của người Việt. Hành trình này đã khẳng định: Chủ thể di sản chính là tương lai của di sản. Nhưng để tương lai ấy không bị đe dọa bởi sự thiếu hụt nguồn lực và sự ra đi của các nghệ nhân ở “độ tuổi xưa nay hiếm”, sự chung tay có hệ thống là vô cùng cần thiết và cấp bách.

Kim Tuyến

Nguồn Thái Nguyên : https://baothainguyen.vn/van-hoa/202509/san-khau-hoa-di-san-then-tu-nguon-luc-cong-dong-8952f53/