Sàn Thương mại điện tử: Chuẩn hóa đạo đức để chặn 19.000 tỷ đồng lừa đảo

6 giờ trướcBài gốc

Con số khổng lồ này chính là bằng chứng rõ nhất cho sự xói mòn niềm tin số trên thị trường. Thương mại điện tử (TMĐT) không chỉ thay đổi cách người dân mua sắm, mà còn thách thức tư duy quản lý, trách nhiệm và đạo đức kinh doanh của doanh nghiệp. Trong bối cảnh ấy, Bộ tiêu chí “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng” trong lĩnh vực TMĐT do Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) xây dựng không chỉ là một văn bản, mà là một “tấm chắn” pháp lý mềm nhằm cứu vãn niềm tin và chặn đứng dòng chảy thiệt hại kinh tế.

Bộ tiêu chí ra đời từ cơn khủng hoảng niềm tin số

Năm 2023, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia công bố bộ tiêu chí đầu tiên dành riêng cho lĩnh vực TMĐT. Đây là hành động đáp trả trước sự gia tăng đột biến của các vụ khiếu nại. Theo số liệu gần nhất, TMĐT là lĩnh vực dẫn đầu về số lượng đơn khiếu nại của người tiêu dùng, chiếm tới 21,7% tổng số đơn phản ánh trong 9 tháng đầu năm 2025.

Nếu như trước kia, người tiêu dùng chỉ cần lo về “hàng thật - hàng giả” thì nay, trong môi trường số, rủi ro còn đến từ “thông tin sai - dữ liệu lọt”. Báo cáo an ninh mạng năm 2024 cho thấy có tới hơn 14,5 triệu tài khoản tại Việt Nam bị rò rỉ dữ liệu, một con số đáng báo động.

Do đó, việc thiết lập một bộ tiêu chí mang tính hướng dẫn và chuẩn hóa hành vi doanh nghiệp là yêu cầu tất yếu. Bộ tiêu chí này không chỉ giúp cơ quan quản lý giám sát mềm, mà quan trọng hơn, khuyến khích doanh nghiệp TMĐT tự rà soát và hoàn thiện hệ thống bảo vệ khách hàng của chính mình.

Theo cấu trúc, bộ tiêu chí gồm hơn 350 chỉ tiêu chia thành 5 phần cốt lõi: Tuân thủ pháp luật, Đảm bảo quyền người tiêu dùng, Bảo vệ thông tin cá nhân, Quản lý an ninh mạng và Tiêu dùng bền vững. Mỗi tiêu chí đều gắn với điểm đánh giá cụ thể, giúp lượng hóa mức độ “thân thiện với người tiêu dùng” của doanh nghiệp.

Đáng chú ý, bộ tiêu chí TMĐT năm 2023 là một trong những bộ đầu tiên được xây dựng trên nền tảng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023. Luật mới bổ sung hàng loạt quy định liên quan đến giao dịch điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân và cơ chế xử lý tranh chấp trực tuyến, giúp các tiêu chí phản ánh đúng thực tế kinh doanh trong kỷ nguyên mà thông tin là “tài sản” và cũng là “rủi ro” lớn nhất.

Từ minh bạch thông tin đến “bức tường lửa” dữ liệu

Khác với những lĩnh vực truyền thống, doanh nghiệp TMĐT không tiếp xúc trực tiếp với người mua. “Niềm tin” vì thế được xây dựng qua màn hình, qua từng cú click, từng dòng thông tin hiển thị trên website. Bộ tiêu chí TMĐT nhấn mạnh nhóm tiêu chí về minh bạch thông tin, xem đó là nền tảng của mọi giao dịch an toàn.

Doanh nghiệp được khuyến nghị công khai rõ ràng thông tin pháp lý của đơn vị sở hữu sàn, người bán, đặc điểm hàng hóa, giá bán, phí vận chuyển và quy trình giải quyết khiếu nại. Trên thực tế, các vụ việc “đặt hàng một, nhận hàng mười” hay “hoàn tiền không thành” từng khiến nhiều người e ngại TMĐT. Việc yêu cầu công khai và chuẩn hóa thông tin giúp hạn chế tình trạng “ẩn danh” trong giao dịch, đồng thời tạo cơ sở để cơ quan quản lý can thiệp khi có tranh chấp.

Điểm nhấn mang tính đột phá là nhóm tiêu chí về bảo vệ thông tin và an ninh mạng. Lần đầu tiên, doanh nghiệp TMĐT được đánh giá dựa trên mức độ bảo mật dữ liệu khách hàng: Từ việc thu thập, lưu trữ, đến chia sẻ thông tin với bên thứ ba. Điều này tạo ra một “bức tường lửa” tự nguyện, buộc các sàn lớn như Shopee, Lazada, Tiki phải triển khai lớp bảo mật đa tầng, mã hóa dữ liệu người dùng, thiết lập cơ chế xác thực hai yếu tố. Nhiều doanh nghiệp còn chủ động công bố chính sách bảo mật minh bạch, giúp người dùng hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình.

Không chỉ dừng lại ở kỹ thuật, bộ tiêu chí còn mở rộng sang yếu tố đạo đức và trách nhiệm xã hội. Doanh nghiệp được khuyến khích chủ động loại bỏ nội dung sai lệch, quảng cáo gian dối, và có cơ chế sàng lọc người bán không đủ điều kiện pháp lý. Cách tiếp cận này khiến TMĐT không chỉ là nơi mua bán, mà còn là không gian văn minh, nơi hành vi trung thực được khuyến khích và gian dối bị loại trừ.

Khi tuân thủ trở thành lợi thế cạnh tranh

Một điểm đáng chú ý là bộ tiêu chí không áp đặt như một bộ quy chuẩn bắt buộc, mà mang tính “cam kết tự nguyện có giám sát”. Doanh nghiệp đạt điểm cao có thể được vinh danh trong Chương trình “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng”, tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội về hình ảnh và niềm tin thị trường.

Thực tế cho thấy, nhiều sàn TMĐT đã coi việc tuân thủ bộ tiêu chí là công cụ quản trị rủi ro và chiến lược phát triển thương hiệu. Các doanh nghiệp đầu tư mạnh cho mảng chăm sóc khách hàng tự động, thiết lập tổng đài xử lý khiếu nại trong 24 giờ, hay áp dụng AI phân tích ngôn ngữ quảng cáo để phát hiện nội dung vi phạm.

Những động thái này cho thấy việc bảo vệ người tiêu dùng không còn là “chi phí”, mà trở thành giá trị gia tăng cho doanh nghiệp trong cuộc đua giữ chân người mua. Từ góc độ quản lý nhà nước, Bộ tiêu chí giúp chuyển hướng điều hành từ thanh tra, xử phạt sang cơ chế giám sát mềm, hiệu quả hơn với bản chất linh hoạt của môi trường số.

Nhìn rộng hơn, Bộ tiêu chí TMĐT không chỉ phục vụ quản lý, mà còn góp phần định hình văn hóa tiêu dùng số an toàn, nhân văn. Khi người tiêu dùng hiểu rõ quyền được bảo vệ và doanh nghiệp tự nguyện tuân thủ chuẩn mực minh bạch, mối quan hệ hai bên trở nên cân bằng hơn. Mục tiêu cuối cùng là dùng minh bạch để đối trọng với lừa đảo, chặn đứng thiệt hại 19.000 tỷ đồng, từ đó xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của TMĐT Việt Nam.

CTV N.Tuấn/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/thi-truong/tieu-dung/san-thuong-mai-dien-tu-chuan-hoa-dao-duc-de-chan-19000-ty-dong-lua-dao-post1239174.vov