Sáp nhập các trường đại học: Không thể bằng mệnh lệnh hành chính

6 giờ trướcBài gốc

Sinh viên Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM). Ảnh: NTCC

Từ góc nhìn toàn cầu, có ba xu thế lớn đang chi phối mạnh mẽ sự vận hành và cải cách giáo dục ĐH: xu thế ĐH đa lĩnh vực, đa ngành, đa chức năng; xu thế tập trung hóa và tái cấu trúc hệ thống thông qua sáp nhập hoặc liên kết; xu thế gia tăng tự chủ đi kèm với trách nhiệm giải trình xã hội. Tại nhiều quốc gia châu Âu đã thực hiện chính sách sáp nhập các trường ĐH nhỏ hoặc phân tán để hình thành những ĐH đa lĩnh vực đủ sức cạnh tranh quốc tế. Tại châu Á, Hàn Quốc, Trung Quốc và Singapore đều có những đợt cải tổ quy mô lớn. Việt Nam không thể đứng ngoài các xu thế này.

Việt Nam hiện có hơn 240 trường ĐH và gần 400 trường cao đẳng (CĐ). Phần lớn các cơ sở này có quy mô nhỏ, phạm vi hoạt động hẹp, chất lượng đào tạo và nghiên cứu chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội. Điều này khiến hệ thống giáo dục ĐH, CĐ trong nước bị phân tán và manh mún, chồng chéo chức năng và thiếu sức cạnh tranh quốc tế, hạn chế trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Hệ quả là hệ thống ĐH Việt Nam khó tạo ra những “đầu tàu” thực sự, trong khi toàn bộ nguồn lực xã hội bị chia cắt thành những mảnh nhỏ, thiếu hiệu quả.

Nếu tiếp tục duy trì hiện trạng, giáo dục ĐH Việt Nam sẽ đối mặt với những hệ lụy nghiêm trọng suy giảm chất lượng, lãng phí nguồn lực công, mất cơ hội cạnh tranh quốc tế và khó gắn kết với nhu cầu phát triển.

Như vậy, sáp nhập các trường ĐH nhỏ, phân tán để hình thành các ĐH đa lĩnh vực là yêu cầu mang tính bắt buộc, không chỉ là một lựa chọn. Đặt trong bối cảnh đất nước đang đứng trước yêu cầu chuyển đổi mô hình tăng trưởng, hướng tới nền kinh tế tri thức, dựa trên khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo, Việt Nam buộc phải có một hệ thống ĐH mạnh, đủ sức đào tạo nhân lực chất lượng cao và sản sinh tri thức mới. Sáp nhập các trường ĐH để hình thành những ĐH đa lĩnh vực, có quy mô lớn, có năng lực nghiên cứu – đào tạo liên ngành, là giải pháp chiến lược. Đây không chỉ là yêu cầu về giáo dục, mà còn là một quyết định chính trị gắn với tương lai quốc gia.

Để quá trình sáp nhập ĐH không biến thành một cuộc “hành chính hóa” máy móc, gây xáo trộn và phản ứng tiêu cực trong xã hội, cần xác lập rõ những nguyên tắc nền tảng. Đó là nguyên tắc vì lợi ích công: Sáp nhập không nhằm giảm số lượng cơ sở đào tạo cho có, mà nhằm tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu, phục vụ tốt hơn nhu cầu của người học và xã hội. Nguyên tắc tôn trọng tự chủ ĐH, mỗi trường tham gia sáp nhập phải được tham khảo ý kiến đầy đủ, có quyền tham gia thiết kế mô hình mới, đảm bảo không triệt tiêu bản sắc học thuật. Nguyên tắc minh bạch và giải trình, phải công khai thông tin, giải thích rõ lý do, tiêu chí, lộ trình; tránh tình trạng áp đặt hành chính, gây hoang mang cho giảng viên, sinh viên. Nguyên tắc hài hòa lợi ích, phải tính đến lợi ích của các bên liên quan như Nhà nước, nhà trường, giảng viên, sinh viên, cộng đồng địa phương. Nếu chỉ thiên về lợi ích quản lý, bỏ qua lợi ích học thuật và xã hội, quá trình sẽ thất bại. Nguyên tắc từng bước, có lộ trình, cần thử nghiệm, đánh giá, điều chỉnh, tránh gây sốc và lãng phí nguồn lực.

Việc sáp nhập cần dựa trên những tiêu chí khoa học, chặt chẽ gồm điều kiện địa lý, ưu tiên sáp nhập các trường có cùng địa bàn (thành phố, tỉnh), nhằm tận dụng hạ tầng chung, giảm chi phí quản lý. Về lĩnh vực đào tạo, các trường có ngành đào tạo bổ sung cho nhau, khi sáp nhập sẽ tạo thành một ĐH đa lĩnh vực. Tránh sáp nhập cơ học giữa các trường có ngành nghề trùng lặp quá nhiều, dễ dẫn đến xung đột và dư thừa nhân lực. Về năng lực nghiên cứu và đào tạo, nên sáp nhập các trường cùng sứ mệnh nhưng có thế mạnh khác nhau (ví dụ: một trường mạnh về kỹ thuật, một trường mạnh về kinh tế – xã hội). Điều này giúp hình thành những ĐH có năng lực liên ngành, dễ dàng tham gia vào các chương trình nghiên cứu quốc gia và quốc tế.

Về quy mô và hiệu quả hoạt động, các trường có quy mô quá nhỏ (dưới 3.000 sinh viên) nên xem xét sáp nhập để tận dụng nguồn lực. Những trường có hiệu quả hoạt động thấp, chất lượng chưa bảo đảm, cũng nên nằm trong diện sáp nhập. Đặc biệt cần ưu tiên hình thành những ĐH nghiên cứu đẳng cấp khu vực và quốc tế ở các trung tâm kinh tế - chính trị - xã hội của đất nước. Mỗi vùng kinh tế nên có ít nhất một ĐH đa lĩnh vực, quy mô đủ lớn, vừa phục vụ nhu cầu nhân lực địa phương, vừa từng bước hội nhập quốc tế.

Thu Hương (ghi)

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/sap-nhap-cac-truong-dai-hoc-khong-the-bang-menh-lenh-hanh-chinh.html