Sáp nhập đại học - Bài 3: Đại học đặc thù - Giữ bản sắc, tạo giá trị riêng

5 giờ trướcBài gốc

Các trường thuộc khối Quân đội, Công an có tính đặc thù cao

Theo ý kiến của các chuyên gia, trong quá trình tái cấu trúc và sắp xếp hệ thống, việc xử lý các trường đại học có yếu tố đặc thù cần được thực hiện một cách linh hoạt, thận trọng và tôn trọng tính chuyên biệt vốn có của từng đơn vị.

Cách tiếp cận này không chỉ giúp duy trì thế mạnh đặc trưng của các trường, mà còn đảm bảo sự đa dạng, hài hòa trong toàn bộ hệ thống giáo dục đại học.

Xu thế tất yếu để chấm dứt tình trạng "manh mún và trùng lặp"

Theo Bộ GD-ĐT, cả nước hiện có khoảng 140 trường đại học công lập trong diện rà soát. Việc sáp nhập, hợp nhất hoặc tinh giản đầu mối sẽ được thực hiện dựa trên các tiêu chí về năng lực đào tạo, cơ sở vật chất, quy mô tuyển sinh, năng lực nghiên cứu và đóng góp xã hội. Mục tiêu là giảm chồng chéo ngành nghề, hạn chế phân tán nguồn lực, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo và quản lý.

Bộ khẳng định đây không phải là biện pháp hành chính cơ học, mà là quá trình cải cách mang tính hệ thống, đòi hỏi cơ sở khoa học, thận trọng và minh bạch.

Trong bối cảnh Nghị quyết số 71-NQ/TW (Nghị quyết 71) ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo được ban hành, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện: tăng cường tự chủ, nâng cao quản trị, huy động nguồn lực xã hội và đảm bảo chất lượng theo chuẩn quốc tế. Một trong những nội dung được quan tâm là việc rà soát, sắp xếp lại mô hình tổ chức các cơ sở đào tạo, thậm chí tính tới phương án sáp nhập nhằm nâng cao hiệu quả.

Theo đánh giá của PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, Nghị quyết số 71 hoàn toàn hợp lý và phù hợp với xu thế tái cấu trúc hệ thống giáo dục mà nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang thực hiện. Tại Việt Nam đang xuất hiện nhiều đơn vị tiếng là trường đại học nhưng lại đào tạo manh mún, trùng lặp. Hơn nữa, cơ chế phân cấp quản lý cho địa phương ở các trường này cũng chưa thực sự rõ ràng.

"Tình trạng đầu tư dàn trải, thiếu trọng điểm đã dẫn đến việc lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo tổng thể. Do đó, Nghị quyết 71 ra đời là cơ sở pháp lý cần thiết để giải quyết những tồn tại này", ông Nhĩ nhấn mạnh.

Tuy nhiên, vị chuyên gia cảnh báo rằng, vấn đề cốt lõi không phải là việc có sắp xếp hay không mà là "bây giờ nước ta muốn sắp xếp như thế nào?". Theo ông Nhĩ, việc sáp nhập, tổ chức lại không thể là một động thái hành chính đơn giản, mà phải dựa trên những nguyên tắc khoa học và chiến lược rõ ràng để đảm bảo hiệu quả bền vững.

Chuyên gia cho rằng, vấn đề cốt lõi hiện nay không phải là việc có sắp xếp các trường đại học hay không mà là "bây giờ nước ta muốn sắp xếp như thế nào"? Ảnh minh họa

3 nguyên tắc nền tảng

Để quá trình sắp xếp mang lại hiệu quả thực chất, tránh lãng phí và xáo trộn không cần thiết, ông Nhĩ đề xuất cần tuân thủ ít nhất 3 nguyên tắc nền tảng sau. Thứ nhất là cần cân bằng giữa yếu tố địa lý và trách nhiệm của các địa phương.

Vị chuyên gia phân tích, nguyên tắc đầu tiên phải dựa trên cơ sở địa lý và nhu cầu phát triển của từng vùng, từng tỉnh thành. Từ đó, ông đề xuất một mô hình chiến lược đó là mỗi tỉnh thành nên có một trung tâm đào tạo đa ngành và đa cấp (là trường đại học hoặc cao đẳng định hướng tiến tới đại học).

"Nước ta hiện có 34 tỉnh thành. Theo tôi, mỗi tỉnh thành phải có 1 trường đại học hoặc cao đẳng... mà đó phải là một trường đa ngành và đa cấp. Sứ mệnh cốt lõi của những đơn vị này là đào tạo nguồn nhân lực phục vụ trực tiếp cho địa phương đó. Nếu địa phương cần giáo viên, y tế, hay nhân lực công nghiệp, nông nghiệp ở loại hình và cấp độ nào thì trường đó phải có trách nhiệm cung cấp", ông Nhĩ phân tích.

Vị chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng, điều đặc biệt là cần phân cấp trách nhiệm rõ ràng. Cụ thể, địa phương phải chịu trách nhiệm về quy hoạch đất đai, kế hoạch phát triển và định hướng chuyên môn cho trường. Điều này nhằm giải quyết triệt để bài toán "đầu vào không vào, đầu ra không ra" do thiếu sự kết nối giữa nhà trường và thị trường lao động.

Với nguyên tắc 2, ông Nhĩ cho rằng cần tối ưu hóa, chuyên môn hóa và tăng khả năng nghiên cứu. Nguyên tắc này được áp dụng cho các trường chuyên ngành, chuyên sâu do Trung ương quản lý với mục tiêu là tập trung nguồn lực, tránh tình trạng "cá mè một lứa" hay cạnh tranh nội bộ không hiệu quả.

Theo đó, Nghị quyết 71 cần tạo điều kiện để những trường mạnh sáp nhập, tiếp nhận những trường yếu hơn cùng chuyên ngành, từ đó tạo ra các cơ sở đào tạo có sức cạnh tranh cao.

"Ví dụ, mình có thể nhập những trường nào chưa mạnh, có chuyên ngành đào tạo tương tự nhau vào để trở thành 1 trường mạnh. Việc sáp nhập phải đi kèm với việc thúc đẩy khả năng nghiên cứu, tạo ra các trung tâm nghiên cứu mạnh, có đầy đủ cán bộ, nhằm nâng cao vị thế và tầm ảnh hưởng quốc tế", ông Nhĩ cho hay.

Nguyên tắc 3, theo vị chuyên gia liên quan đến chiến lược quốc gia và tầm nhìn toàn cầu. Ông Nhĩ đánh giá đây là nguyên tắc mang tính định hướng vĩ mô và Nhà nước cần phải đề ra một chiến lược rõ ràng về những loại hình trường đại học cần thiết để Việt Nam có thể sánh vai cùng các nước trên thế giới.

Sau khi xác định được các trường chiến lược này, Nhà nước cần tập trung đầu tư thỏa đáng về mọi mặt để họ có thể phát triển vượt bậc, trở thành "đầu tàu" trong những lĩnh vực mũi nhọn mang tính quốc gia.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT

Giữ tính chuyên biệt của các trường đặc thù

Nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT cho rằng, nền giáo dục đại học của nước ta sẽ có nhiều đơn vị đào tạo mang yếu tố đặc thù. Vậy nên, trong quá trình sắp xếp, việc xử lý các trường mang yếu tố đặc thù này (như Quân đội, Công an, Y Dược, Nghệ thuật…) đòi hỏi sự linh hoạt và tôn trọng tính chuyên biệt.

Đối với các trường thuộc khối Công an và Quân đội, có tính đặc thù chuyên biệt về yêu cầu chuyên môn, kỷ luật và an ninh quốc phòng, ông Nhĩ cho rằng, việc sắp xếp, tổ chức lại các trường này nên được giao cho nội bộ Bộ Công an và Bộ Quốc phòng tính toán và quyết định, đảm bảo tuân thủ nguyên tắc chuyên biệt.

Với các trường có yếu tố đặc thù về Nghệ thuật, Thể dục Thể thao cũng cần được xem xét cẩn trọng vì việc tuyển sinh và đào tạo dựa trên năng khiếu (phải có khả năng mới vào học được). Tuy nhiên, ông Nhĩ cho rằng yếu tố đặc thù của các trường này cũng cần được phân biệt theo cấp độ. Ví dụ như tính đặc thù không cao và chỉ để phục vụ cho nhu cầu cơ bản của tỉnh thì có thể do các trường địa phương mở ra.

Ngược lại, với các trường mang tính đặc thù chuyên sâu ở cấp Trung ương chuyên đi sâu đào tạo nhân tài nghệ thuật cao, phục vụ cho toàn quốc hoặc đào tạo ra đội ngũ giảng dạy cho các trường địa phương thì cần được tính toán để trở thành một trường đặc thù của trung ương, đảm bảo vai trò là trung tâm đào tạo, phát triển mũi nhọn cho cả nước.

Dù không phải là ngôi trường nổi tiếng nhưng Trường Đại học Tây Bắc có ý nghĩa rất lớn trong sự phát triển kinh tế, xã hội của khu vực

Thận trọng trong sáp nhập, giải thể

Trước thông tin cho rằng việc Bộ GD-ĐT có thể dựa vào hiệu quả, hiệu năng của các trường đại học để đưa đến quyết định sáp nhập hoặc giải thể các trường yếu kém, ông Nhĩ cho rằng việc sáp nhập hoặc giải thể cần phải được thực hiện một cách rất thận trọng.

Nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT cho rằng, trường học không đơn giản như một công ty hay một doanh nghiệp. Có những ngôi trường sinh ra để gánh vác những sứ mệnh rất lớn lao, mang tính đặc thù riêng chứ không thể đơn thuần đánh giá qua các chỉ số.

"Bên cạnh đó, còn có những ngôi trường nếu thông qua các số liệu có thể được liệt vào dạng yếu kém nhưng chính sự tồn tại của những ngôi trường này lại có ý nghĩa rất lớn trong sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương đó. Tôi có thể lấy ví dụ như những trường đại học ở các vùng sâu, vùng xa. Sự tồn tại của những ngôi trường như này là niềm tự hào, khích lệ tinh thần, mở ra cơ hội hội học tập của người dân khu vực đó. Từ đó, nguy cơ tụt hậu của các vùng này sẽ giảm đi, khoảng cách bất bình đẳng, bất công bằng trong xã hội cũng sẽ được thu hẹp", ông Nhĩ chia sẻ.

Từ những phân tích trên, vị chuyên gia cho rằng Bộ GD-ĐT cần có phương án, tiêu chí, tiêu chuẩn cụ thể để làm căn cứ sáp nhập, giải thể. Những tiêu chí này không chỉ tập trung vào hiệu quả kinh tế mà còn tính đến sứ mệnh xã hội, phúc lợi và vai trò phát triển vùng để đưa ra quyết định sắp xếp lại các cơ sở giáo dục đại học một cách công bằng và bền vững.

Nghị quyết 71 là một bước đi tất yếu, tạo ra cơ hội hiếm có để định hình lại một nền giáo dục đại học vững mạnh, có bản sắc và tầm nhìn toàn cầu. Tuy nhiên, hiệu quả của Nghị quyết phụ thuộc vào việc thực hiện một cách có nguyên tắc, gắn liền với nhu cầu thực tiễn của địa phương, đồng thời tập trung hóa sức mạnh chuyên môn và bảo vệ tính đặc thù của các trường chiến lược. Quá trình tái cấu trúc này không chỉ là sắp xếp lại cơ cấu mà còn là bước chuyển mình chiến lược của giáo dục đại học Việt Nam.

(Còn nữa)

Ngọc Ánh

Nguồn Phụ Nữ VN : https://phunuvietnam.vn/sap-nhap-dai-hoc-bai-3-dai-hoc-dac-thu-giu-ban-sac-tao-gia-tri-rieng-20251004223445807.htm