Sắp xếp mạng lưới, tinh gọn trong giáo dục tuyệt đối không thể làm một cách 'cơ học'

3 giờ trướcBài gốc

Tính đến ngày 15/10/2025, toàn tỉnh Quảng Ninh đã hoàn tất việc sắp xếp mạng lưới trường lớp tại 52 địa phương. Theo đó, sau sắp xếp, ở khối trực thuộc cấp xã, đã sắp xếp 520 trường học thành 255 trường học, giảm 265 trường học (giảm hơn 50% trường học). Ở khối trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ninh, giảm 15 cơ sở giáo dục. Trong đó, có trường sau sắp xếp quy mô tới 97 lớp, cao hơn gần 2,5 lần so với quy định.

Việc sắp xếp bước đầu giữ nguyên địa điểm học của học sinh như trước khi sắp xếp, tuy nhiên, việc sáp nhập này vượt xa khuyến nghị chuyên môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, gây mất cân đối về quy mô, nguy cơ quá tải cơ sở vật chất.

Vấn đề này hiện cũng đang nhận được nhiều sự quan tâm của các chuyên gia, đại biểu Quốc hội.

Việc tinh gọn trong giáo dục tuyệt đối không thể làm một cách “cơ học”

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Đức Thuận - Chuyên gia giáo dục nhìn nhận: “Việc tổ chức, sắp xếp lại mạng lưới trường lớp công lập là một chủ trương lớn, xuất phát từ Nghị quyết số 18-NQ/TW và Nghị quyết số 19-NQ/TW của Trung ương nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. Tuy nhiên, giáo dục là một lĩnh vực đặc thù, tác động trực tiếp đến con người, đến tương lai của đất nước. Việc tinh gọn trong giáo dục tuyệt đối không thể làm một cách “cơ học” như với các đơn vị hành chính hay doanh nghiệp thuần túy.

Qua thông tin trên báo chí về trường hợp của tỉnh Quảng Ninh và đánh giá của Bộ Giáo dục và Đào tạo, chúng ta thấy rõ đang có sự băn khoăn giữa mục tiêu (nâng cao hiệu quả) và cách làm (sáp nhập cơ học, chạy theo con số giảm đầu mối).

Thứ nhất, về lo ngại sáp nhập cơ học ảnh hưởng quản trị và vi phạm quy chuẩn: Những lo ngại trên là hoàn toàn có cơ sở và vô cùng chính đáng. Về hiệu quả chỉ đạo điều hành: Chúng ta phải hiểu rõ, quản trị trường học không phải là quản trị một nhà máy hay một văn phòng. Quản trị trường học là quản trị quá trình sư phạm, là quá trình làm việc với con người (giáo viên, học sinh, phụ huynh). Nó đòi hỏi sự sâu sát, thấu hiểu và gắn kết.

Khi sáp nhập 3-4 trường thành 1 trường, đặc biệt là khi vẫn giữ nguyên các điểm trường cũ (nay gọi là “phân hiệu” hoặc “điểm lẻ”), mặc dù có thể giảm được 1-2 vị trí Hiệu trưởng, nhưng lại tạo ra một “siêu Hiệu trưởng” phải quản lý một bộ máy cồng kềnh, phân tán.

Về chuyên môn: Hiệu trưởng làm sao có thể dự giờ, thăm lớp, chỉ đạo chuyên môn một cách sâu sát khi quy mô lên đến 97 lớp (như một trường hợp tại Quảng Ninh) hay trải dài trên nhiều cây số?

Về hành chính: Khối lượng công việc hành chính (quản lý nhân sự, tài chính, cơ sở vật chất) khổng lồ sẽ biến Hiệu trưởng thành một “công chức hành chính”, xa rời nhiệm vụ cốt lõi là lãnh đạo chuyên môn.

Về văn hóa nhà trường: Mỗi trường học có một văn hóa, một truyền thống riêng. Sáp nhập cơ học sẽ phá vỡ những cấu trúc văn hóa này, gây xáo trộn tâm lý giáo viên và học sinh, làm mất đi bản sắc của từng trường.

Tiến sĩ Lê Đức Thuận - Chuyên gia giáo dục. Ảnh: NVCC.

Thứ hai, về lo ngại vượt quá quy chuẩn của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Thông tư số 23/2024/TT-BGDĐT (và các văn bản quy chuẩn trước đó) được ban hành dựa trên cơ sở khoa học giáo dục và thực tiễn. Quy định về số lớp, số học sinh tối đa/trường không phải là con số tùy tiện; mà được tính toán để đảm bảo: Quy mô quản trị hiệu quả; Môi trường học tập thân thiện, an toàn; Sự tương tác cần thiết giữa giáo viên - học sinh và ban giám hiệu - giáo viên.

Khi quy mô trường quá lớn, sự quan tâm đến từng học sinh sẽ giảm sút. Việc tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm, giáo dục kỹ năng sống trở nên khó khăn.

Cần thực hiện trên cơ sở bám sát hướng dẫn chuyên môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo

Về vấn đề này, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Hà - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Ninh chia sẻ: “Tôi cho rằng, việc sắp xếp, tổ chức lại mạng lưới trường lớp là chủ trương đúng đắn, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW và Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Đây là bước đi tất yếu trong tiến trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Tuy nhiên, quá trình triển khai ở các địa phương cần thực hiện trên cơ sở bám sát hướng dẫn chuyên môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là các quy định về quy mô trường lớp, sĩ số học sinh và cơ sở vật chất theo Thông tư số 23/2024/TT-BGDĐT. Việc sáp nhập phải bảo đảm tính khoa học, phù hợp điều kiện thực tế từng vùng, nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, để không làm ảnh hưởng đến quyền học tập của học sinh và điều kiện công tác của giáo viên.

Tôi đồng tình với quan điểm cần tiến hành thận trọng, có lộ trình, đánh giá kỹ tác động trước khi sáp nhập. Song, cũng cần nhìn nhận rằng, trong thực tế, nhiều địa phương đã rất nỗ lực, chủ động rà soát, sắp xếp lại mạng lưới trường lớp theo tinh thần chỉ đạo của Trung ương, bước đầu giảm đầu mối, tiết kiệm nguồn lực, đồng thời vẫn duy trì ổn định việc dạy và học.

Những khó khăn về nhân sự, cơ sở vật chất hay điều động giáo viên là có thật, nhưng sẽ từng bước được khắc phục khi hệ thống ổn định và cơ chế quản lý, phân bổ nguồn lực được hoàn thiện hơn”.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Hà - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Ninh. Ảnh: NVCC.

Đồng tình với quan điểm đó, Tiến sĩ Lê Đức Thuận cũng cho rằng, việc sắp xếp mạng lưới trường lớp cần thận trọng và tuân thủ hướng dẫn chuyên môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, và nhấn mạnh rằng đây là yêu cầu bắt buộc.

Tiến sĩ Lê Đức Thuận cũng phân tích thêm: “Chúng ta cần một cuộc đối thoại thẳng thắn: Ai là người chịu trách nhiệm về chuyên môn giáo dục? Câu trả lời là Bộ Giáo dục và Đào tạo. Vì thế, các hướng dẫn, quy chuẩn chuyên môn của Bộ Giáo dục và Đào tạo phải được lấy làm căn cứ ưu tiên hàng đầu khi thực hiện sắp xếp.

Quan điểm chỉ đạo của Đảng và Chính phủ, như trong Kế hoạch số 130/KH-BCĐTKNQ18 ngày 21/9/2025 của Ban Chỉ đạo về tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW của Chính phủ sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước, tổ chức bên trong hệ thống hành chính nhà nước đã nêu rõ: “Cơ bản giữ nguyên các trường trung học phổ thông, trung học cơ sở, tiểu học, các trường liên cấp, mầm non công lập hiện có, đề xuất sắp xếp, điều chỉnh nếu cần thiết theo hướng thuận tiện phục vụ nhu cầu của người dân, học sinh”.

Phải “lấy học sinh làm trung tâm”, xây dựng kế hoạch phù hợp với từng địa phương

Để việc sắp xếp mạng lưới trường lớp thực sự đi vào thực chất, nâng cao hiệu quả, Đại biểu Nguyễn Thị Hà cho rằng, trong thời gian tới, cần lưu ý một số điểm trọng tâm: “Thứ nhất, việc sắp xếp phải đặt lợi ích của người học lên hàng đầu, bảo đảm học sinh được học gần nhà, được hưởng môi trường giáo dục tốt nhất có thể.

Thứ hai, cần gắn việc sắp xếp với đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất, phát triển đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý để trường sau sáp nhập thực sự phát huy hiệu quả.

Thứ ba, tăng cường công tác dự báo và đánh giá tác động, kịp thời tháo gỡ vướng mắc phát sinh, đặc biệt với các địa phương vùng khó khăn, miền núi, hải đảo”.

Theo ông Trần Ngọc Vinh - nguyên Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng, mỗi tỉnh thành cần xây dựng đề án, kế hoạch sắp xếp mạng lưới trường lớp riêng, căn cứ theo điều kiện thực tế tại địa phương.

“Đồng thời, việc sắp xếp, sáp nhập này phải tạo điều kiện tốt nhất cho học sinh. Tức là, không để các em phải đi học quá xa, không để xảy ra tình trạng số lớp trong trường hay sĩ số học sinh trên lớp tăng quá nhiều, hoặc vượt chuẩn quá nhiều so với quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục.

Tương tự, việc sáp nhập, giảm đầu mối cũng cần tạo thuận lợi cho đội ngũ giáo viên trong nhà trường, tạo điều kiện để thầy cô yên tâm công tác.

Như vậy, căn cứ vào điều kiện thực tế của từng địa phương, sẽ có phương án sắp xếp phù hợp với nhu cầu, chứ không phải cứ nói tinh giản là giảm đều một cách “cơ học”, “máy móc”, sẽ thành lợi bất cập hại” - ông Trần Ngọc Vinh nhấn mạnh.

Ông Trần Ngọc Vinh. Ảnh: quochoi.vn.

Tiến sĩ Lê Đức Thuận cũng cho rằng, các địa phương cần quán triệt một số điểm mấu chốt sau: “Một là, phải lấy học sinh làm trung tâm. Đây phải là nguyên tắc tối thượng. Mọi quyết định sáp nhập phải trả lời được câu hỏi: Học sinh có lợi gì? Việc học của các em có thuận tiện hơn không (hay phải đi xa hơn, nguy hiểm hơn)? Môi trường học tập có tốt hơn không (hay lớp đông hơn, trường quá tải)? Các em có được quan tâm sát sao hơn không? Nếu câu trả lời là “Không”, thì dù có giảm được bao nhiêu biên chế quản lý cũng thất bại về mặt mục tiêu giáo dục.

Hai là, tôn trọng tuyệt đối đặc thù vùng miền và các cấp học. Không thể áp dụng một công thức sáp nhập chung cho miền núi và đồng bằng, cho nông thôn và thành thị. Với mầm non và tiểu học, yêu cầu “gần dân” là bắt buộc. Trẻ ở lứa tuổi này không thể đi học quá xa. Việc duy trì các điểm trường lẻ là cần thiết, dù tốn kém. Việc sáp nhập chỉ nên xem xét ở những nơi có điều kiện (thành thị, mật độ dân cư cao, giao thông thuận lợi) và phải dựa trên dự báo dân số, quy hoạch đô thị.

Ba là, phải có lộ trình khoa học và giải quyết tốt bài toán nhân sự. Việc sáp nhập ồ ạt, “chỉ trong thời gian ngắn” chắc chắn sẽ gây ra “cú sốc” về tổ chức. Cần có đánh giá tác động giáo dục (Education Impact Assessment) một cách khoa học trước khi sáp nhập.

Bốn là, phân định rõ vai trò của địa phương và Bộ Giáo dục và Đào tạo. Địa phương chịu trách nhiệm về quy hoạch mạng lưới, đầu tư cơ sở vật chất, bố trí nhân sự; Bộ Giáo dục và Đào tạo chịu trách nhiệm về chuyên môn, quy chuẩn và chất lượng. Địa phương không thể chỉ vì mục tiêu “tinh giản biên chế” mà làm ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần tăng cường thanh tra, giám sát để đảm bảo về chuyên môn.

Tóm lại, tinh gọn bộ máy là đúng, nhưng không phải là mục tiêu tự thân. Mục tiêu cuối cùng là chất lượng giáo dục và sự thuận tiện của người dân. Không thể vì chạy theo con số giảm đầu mối mà tạo ra những “siêu trường”.

Tài liệu tham khảo:

[1] https://giaoduc.net.vn/quang-ninh-co-truong-sau-sap-xep-quy-mo-toi-97-lop-cao-hon-gan-25-lan-so-voi-quy-dinh-post255752.gd

Mộc Trà

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/sap-xep-mang-luoi-tinh-gon-trong-giao-duc-tuyet-doi-khong-the-lam-mot-cach-co-hoc-post255852.gd