Siêu đô thị TP.HCM: Tự chủ đi đôi với tầm nhìn

2 giờ trướcBài gốc

TP.HCM đang đứng trước yêu cầu cấp thiết của chuyển đổi mô hình tăng trưởng, hoàn thiện thể chế và hiện đại hóa quản trị đô thị. Việc đặt mục tiêu thí điểm mô hình đô thị tự chủ trong quy hoạch, điều hành đô thị thông minh và tỉ lệ phân bổ ngân sách là quyết định mang tính chiến lược. Điều này phản ánh tầm nhìn dài hạn, tư duy đổi mới và khát vọng phát triển của TP.HCM trong giai đoạn mới.

PGS-TS Đỗ Phú Trần Tình, Viện trưởng Viện Phát triển chính sách ĐHQG-HCM, Trường ĐH Kinh tế - Luật, nói như trên trong cuộc trao đổi với báo Pháp Luật TP.HCM về một trong ba đột phá thể chế được đề ra trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ TP.HCM lần thứ I nhiệm kỳ 2025-2030.

PGS-TS Đỗ Phú Trần Tình, Viện trưởng Viện Phát triển chính sách ĐHQG-HCM, Trường ĐH Kinh tế - Luật.

Khai thác nguồn lực sẵn có, gia tăng hiệu quả lan tỏa vùng

. Phóng viên: Thưa ông, nhìn từ thực tiễn hiện nay, ông có thể phân tích lý do TP.HCM đưa ba nội dung trên vào chương trình đột phá trong nhiệm kỳ này? Những thách thức và cơ hội của TP?

+ PGS-TS Đỗ Phú Trần Tình: Với quy mô dân số khoảng 15 triệu người, đóng góp gần 23,8% GDP và hơn 33% tổng thu ngân sách quốc gia, TP.HCM đang đảm nhận trọng trách to lớn trong hiện thực hóa các mục tiêu phát triển nhanh, bền vững, bao trùm của đất nước.

Việc đưa ba nội dung mang tính chiến lược này vào chương trình đột phá đã phản ánh tầm nhìn dài hạn, tư duy đổi mới và khát vọng phát triển của TP trong giai đoạn mới. Đồng thời, giúp mở ra không gian phát triển rộng lớn, tạo nền tảng cho TP.HCM khai thác tối đa các nguồn lực sẵn có và gia tăng hiệu quả lan tỏa vùng.

Việc mở rộng quyền tự chủ trong quy hoạch, đầu tư và điều hành cho phép TP chủ động phân bổ nguồn lực linh hoạt, ưu tiên cho các dự án hạ tầng kết nối chiến lược, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh, cải thiện chất lượng môi trường đô thị và đời sống người dân.

Còn cơ chế tài chính linh hoạt sẽ giúp TP định hướng lại dòng vốn đầu tư theo các cực tăng trưởng ưu tiên. Đặc biệt, thúc đẩy tự chủ điều hành đô thị thông minh gắn với chuyển đổi số sẽ mở ra phương thức quản trị mới dựa trên dữ liệu lớn và chuyển đổi số, giúp nâng cao năng suất lao động, tối ưu hóa nguồn lực, cải thiện chất lượng dịch vụ công.

Dù vậy, TP.HCM đang đối mặt với nhiều thách thức như hạ tầng liên kết vùng còn hạn chế, quy hoạch phát triển chưa thật sự đồng bộ, trong khi sức ép cạnh tranh trong thu hút đầu tư giữa các địa phương lân cận ngày càng gia tăng. Quá trình thực hiện Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội còn nhiều khó khăn bởi quy trình hành chính phức tạp, những khoảng trống của hệ thống pháp lý trong hướng dẫn thực thi.

Để hiện thực hóa các mục tiêu đột phá, TP cần tập trung hoàn thiện thể chế cho mô hình đô thị tự chủ, củng cố năng lực quản trị công theo hướng minh bạch và hiệu quả. Đồng thời, xây dựng cơ chế phối hợp vùng chặt chẽ và thực chất hơn nhằm bảo đảm tính liên thông, thống nhất, đồng bộ trong phát triển.

Khi những điều kiện đó được đáp ứng, TP.HCM sẽ có đủ nền tảng để phát huy trọn vẹn vai trò đầu tàu, tiếp tục dẫn dắt tiến trình hiện đại hóa và chuyển đổi số quốc gia, đóng góp xứng đáng vào sự phát triển hùng cường và thịnh vượng của dân tộc.

Robot lễ tân tại Trung tâm hành chính công phường Thủ Đức (TP.HCM) giao tiếp bằng giọng nói, tương tác trực tiếp với người dân. Ảnh: THUẬN VĂN

Cơ chế pháp lý vượt trội, trao quyền mạnh cho TP.HCM

. Như vậy có nghĩa là TP.HCM phải được trao quyền tự chủ cao trong quy hoạch để có thể tự quyết định về quy hoạch không gian, phát triển đô thị và sử dụng đất theo chiến lược riêng?

+ Để TP.HCM thực hiện hiệu quả mô hình đô thị tự chủ và tạo đột phá trong quy hoạch, theo tôi điều quan trọng là phải hình thành được hệ thống cơ chế đồng bộ cả về pháp lý, tổ chức và nguồn lực tài chính, nhằm bảo đảm tính thống nhất giữa quyền hạn, trách nhiệm và năng lực thực thi.

Trước hết, cần có cơ chế pháp lý vượt trội cho phép TP.HCM được quyền phê duyệt quy hoạch ở cả ba cấp độ (chung - phân khu - chi tiết), thay vì phải trình duyệt qua nhiều cấp trung gian như hiện nay.

TP cần được áp dụng mô hình “quy hoạch một bước”, gắn liền giữa quy hoạch không gian, sử dụng đất và hạ tầng kỹ thuật, nhằm rút ngắn thời gian phê duyệt và nâng cao tính chủ động. Việc sửa đổi Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn cùng Luật Tổ chức chính quyền địa phương là cần thiết, nhằm trao quyền cho TP.HCM trực tiếp phê duyệt các quy hoạch nội thị.

Để tạo đột phá về nguồn lực cho quy hoạch và phát triển hạ tầng đô thị, TP cũng cần hoàn thiện cơ chế lựa chọn nhà đầu tư chiến lược đối với các dự án hạ tầng trọng điểm, rút gọn thủ tục về đất đai, giải phóng mặt bằng và bồi thường. Việc triển khai mô hình chính quyền đô thị hai cấp theo tinh thần Nghị quyết 18-NQ/TW cũng là yêu cầu tất yếu để bảo đảm tính linh hoạt và tinh gọn trong quản lý.

Việc trao quyền mở rộng cho TP.HCM trong phê duyệt dự án hạ tầng, kế hoạch đầu tư công và huy động nguồn lực từ các kênh tài chính như ngân sách địa phương, trái phiếu đô thị và hợp tác công tư… là cần thiết, tránh phải trình qua nhiều cấp phê duyệt. Ngoài ra, TP cũng cần tăng cường năng lực hành chính cho chính quyền cấp cơ sở, nhất là trong giải phóng mặt bằng, bồi thường và tái định cư để bảo đảm tiến độ, hạn chế sự phụ thuộc vào cấp trên.

Cuối cùng, hình thành quỹ phát triển đô thị và quỹ đất tập trung là điều kiện then chốt để TP chủ động trong bố trí quỹ đất, đẩy nhanh tiến độ các dự án hạ tầng quy mô lớn và thu hút nhà đầu tư chiến lược. Song song đó, nâng tỉ lệ ngân sách TP được giữ lại theo Nghị quyết 98 giúp tăng khả năng tự chủ tài chính và đáp ứng khối lượng đầu tư công rất lớn sau sáp nhập.

Triển lãm thành tựu kỹ thuật, phát triển khoa học công nghệ tại Diễn đàn Kinh tế mùa thu 2025. Ảnh: THUẬN VĂN

Thể chế - dữ liệu và con người

. Vậy TP.HCM cần thêm những điều kiện gì để thực hiện mục tiêu này, thưa ông?

+ Điều kiện tiên quyết, theo tôi là phải đồng bộ thể chế, tổ chức bộ máy và hạ tầng quản trị. Mục tiêu là bảo đảm chính quyền TP có thể ra quyết định nhanh chóng, linh hoạt, phù hợp với thực tiễn địa phương.

Mà như vậy trước hết cần hình thành hành lang pháp lý riêng cho mô hình đô thị đặc thù. Điều này được thực hiện theo hướng xây dựng Luật Đô thị đặc biệt hoặc một nghị quyết được Quốc hội thông qua với nhiều nội dung tương tự như Luật Thủ đô.

Cơ chế này phải trao quyền chủ động cao hơn cho TP trong những vấn đề quan trọng. Cụ thể là phê duyệt quy hoạch chung, quy hoạch phân khu, thẩm định và phê duyệt các dự án đầu tư có quy mô lớn, rút gọn quy trình cấp phép, thẩm định, thời gian chuẩn bị đầu tư.

Hoàn thiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp cũng là điều kiện cần thiết để phát huy tính tự chủ trong quản lý và điều hành. TP nên được trao quyền phân cấp mạnh mẽ trong các lĩnh vực then chốt như quy hoạch, đầu tư công, quản lý đất đai và hạ tầng đô thị. Ở cấp xã, phường, đặc khu cần được ủy quyền giải quyết các thủ tục đầu tư, hợp đồng BT, PPP trong quy mô vốn phù hợp, được bổ sung nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là chuyên gia về quy hoạch, chuyển đổi số và xúc tiến đầu tư.

Chính quyền đô thị tự chủ chỉ thực sự hiệu quả khi ra quyết định dựa trên dữ liệu. Do vậy, TP.HCM phải đầu tư mạnh cho hạ tầng số và năng lực quản trị dữ liệu.

Triển khai đồng bộ chính quyền số, liên thông dữ liệu giữa các sở, ngành và 168 đơn vị hành chính cấp phường, xã, đặc khu là rất quan trọng, giúp giảm tối đa sự chậm trễ, bảo đảm các chỉ đạo điều hành được thực thi nhanh chóng. TP cũng cần phát triển một trung tâm dữ liệu hiện đại và thiết lập cơ chế quản lý dữ liệu mở để phục vụ hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng thực tế.

Cuối cùng, yếu tố con người đóng vai trò quyết định sự thành công của mô hình đô thị tự chủ. Một bộ máy tự chủ chỉ có thể vận hành hiệu quả khi đội ngũ cán bộ có tư duy đổi mới, dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm. Cần hình thành văn hóa quản trị hiện đại, đề cao tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm giải trình. Việc triển khai các “tổ công tác đặc biệt” hỗ trợ cấp cơ sở trong xử lý các dự án trọng điểm sẽ tạo động lực cho mô hình này.

Nói cách khác, sự kết hợp hài hòa giữa cải cách thể chế, chuyển đổi số và đổi mới tư duy lãnh đạo sẽ là nền tảng để TP.HCM hiện thực hóa mục tiêu trở thành đô thị tự chủ.

TP.HCM đang định hình mô hình siêu đô thị đa trung tâm, đa cực, việc phân vai rõ ràng và thiết lập cơ chế điều phối hiệu quả giữa các khu vực trở thành nhân tố then chốt để hướng tới phát triển hài hòa. Ảnh: THUẬN VĂN

Xác lập cơ chế điều phối vùng đô thị thống nhất

. Dù hướng tới tự chủ nhưng có lẽ TP cũng cần phân vai và có một cơ chế điều phối chung cho siêu đô thị TP.HCM mới?

+ Tôi cho rằng đây là định hướng đúng và có ý nghĩa chiến lược trong xây dựng mô hình đô thị tự chủ của TP.HCM. Tự chủ không có nghĩa là phát triển biệt lập, mà cần được đặt trong tổng thể thống nhất với cơ chế điều phối vùng hợp lý nhằm bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa không gian, kinh tế - xã hội và môi trường.

TP đang định hình mô hình siêu đô thị đa trung tâm, đa cực, việc phân vai rõ ràng và thiết lập cơ chế điều phối hiệu quả giữa các khu vực trở thành nhân tố then chốt để hướng tới phát triển hài hòa, tránh trùng lặp chức năng và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Trước hết, cần xác lập cơ chế điều phối vùng đô thị thống nhất do UBND TP.HCM chủ trì, với sự tham gia của các xã, phường, đặc khu và các cơ quan. Cơ chế này phải có đủ thẩm quyền trong quy hoạch không gian, kết nối hạ tầng và phân bổ nguồn lực phát triển, nhằm bảo đảm tính liên thông trong toàn bộ cấu trúc đô thị mở rộng.

Lúc này khu vực TP.HCM cũ tiếp tục giữ vai trò trung tâm tài chính, dịch vụ cao cấp, khoa học công nghệ, giáo dục đại học và đổi mới sáng tạo. Khu vực Bình Dương cũ trở thành hạt nhân của công nghiệp hiện đại, logistics tích hợp và sản xuất thông minh. Khu vực Bà Rịa-Vũng Tàu cũ phát triển cảng biển quốc tế, năng lượng và du lịch biển sinh thái, tạo chuỗi giá trị bổ trợ cho vùng đô thị mở rộng. Sự phân bố nêu trên cho phép tối ưu hóa tài nguyên đất đai, hạ tầng và nhân lực theo lợi thế so sánh của từng khu vực.

Bên cạnh đó là hình thành thiết chế điều phối liên vùng, tương tự mô hình hội đồng điều phối vùng đã được áp dụng tại vùng Đông Nam Bộ. Thiết chế này do chủ tịch UBND TP.HCM làm chủ tịch, có vai trò tham mưu, điều phối và giám sát triển khai các chương trình, dự án liên vùng.

Đây là công cụ quan trọng giúp thể chế hóa vai trò điều phối thống nhất, tránh đầu tư chồng chéo, bảo đảm sự cân đối và hài hòa giữa các khu vực trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và môi trường.

Trong mọi quy hoạch và chính sách phát triển, TP.HCM cần đặc biệt coi trọng yếu tố bản sắc, di sản và con người. Một siêu đô thị hiện đại không chỉ mạnh về kinh tế mà còn phải giàu bản sắc, gìn giữ được giá trị văn hóa và lịch sử đặc trưng của từng vùng.

Đây là yếu tố trung tâm trong chiến lược phát triển, để mỗi khu vực có thể phát triển theo cách riêng của mình nhưng vẫn gắn bó trong một chỉnh thể thống nhất. Tự chủ về quản trị phải đi đôi với liên kết về tầm nhìn. Chỉ khi đó TP.HCM mới thực sự trở thành siêu đô thị năng động, hài hòa và mang bản sắc riêng, xứng đáng là đầu tàu phát triển của quốc gia trong kỷ nguyên mới.

. Xin cảm ơn ông.

Siêu đô thị quốc tế phải có tài chính dồi dào, tự chủ cao

Việc tăng tỉ lệ ngân sách được giữ lại cùng triển khai mô hình quản lý đô thị thông minh là hai trụ cột then chốt giúp TP.HCM tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành siêu đô thị quốc tế.

Trước hết, việc điều chỉnh tỉ lệ điều tiết ngân sách theo tinh thần Nghị quyết 98 giúp TP.HCM có dư địa tài chính để thực hiện các mục tiêu phát triển mang tính đột phá. Khi nguồn lực được tập trung và chủ động phân bổ tại chỗ, TP có thể đầu tư đồng bộ vào hạ tầng chiến lược, bao gồm giao thông, hạ tầng xanh và phúc lợi xã hội. Các chỉ tiêu đặt ra đến năm 2030 như tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân đạt 10%-11%/năm, GRDP bình quân đầu người khoảng 14.000-15.000 USD, kinh tế số chiếm 30%-40% GRDP, 100% người dân được khám sức khỏe định kỳ hằng năm… đã cho thấy một tầm nhìn rõ ràng của TP.

Xây dựng đô thị thông minh cũng chính là bước chuyển từ quản lý truyền thống sang quản trị dựa trên dữ liệu, trong đó hạ tầng số và trung tâm điều hành hợp nhất đóng vai trò như “bộ não” vận hành của siêu đô thị hiện đại.

Kinh nghiệm từ các TP tiên phong trên thế giới như Seoul và Thượng Hải cho thấy trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT) và dữ liệu mở… vừa tạo đột phá trong điều phối giao thông và cung cấp dịch vụ công theo thời gian thực, vừa thúc đẩy sự tham gia chủ động của người dân vào quản trị đô thị.

Seoul được xem là hình mẫu về chính quyền số khi ứng dụng AI, IoT và dữ liệu lớn để tối ưu hóa vận hành, đặc biệt là mở hơn 8.000 bộ dữ liệu công khai cho người dân, doanh nghiệp cùng khai thác. TP.HCM có thể tham khảo “chính quyền mở” này trong quá trình xây dựng đô thị thông minh và đô thị thời gian thực.

Ở một góc độ khác, Thượng Hải đem lại bài học về mô hình phát triển đa trung tâm, trong đó các khu vực như Phố Đông phát triển mạnh nhờ cơ chế đặc khu, hạ tầng logistics hiện đại và vai trò dẫn dắt của các tập đoàn toàn cầu. Với mạng lưới metro quy mô lớn, cảng nước sâu, sân bay quốc tế và trung tâm điều hành đô thị ứng dụng công nghệ AI, 5G, Thượng Hải đã chứng minh tính hiệu quả của quy hoạch liên kết vùng và vận hành thông minh.

TP.HCM có thể hướng tới quy hoạch đa trung tâm với các vệ tinh, kết nối bằng hạ tầng giao thông và dữ liệu số, hình thành mạng lưới “vệ tinh thông minh” phát triển đồng bộ, linh hoạt và bền vững.

PGS-TS ĐỖ PHÚ TRẦN TÌNH

*****

Ý KIẾN:

TS CAO THANH BÌNH, Trưởng ban Văn hóa - Xã hội, HĐND TP.HCM:

Trao quyền, giao trách nhiệm đủ lớn để xứng tầm

Là đô thị lớn nhất cả nước sau sáp nhập, với mạng lưới hạ tầng đa dạng nhưng TP.HCM đang chịu áp lực quá tải. Để phát triển bền vững và cạnh tranh quốc tế, TP phải làm tốt công tác quy hoạch tổng thể chứ không đơn thuần ghép lại ba bản quy hoạch đã có. Việc khó nhất là làm sao xây dựng tầm nhìn chung cho một siêu đô thị trong tương lai.

Điểm tích cực là công tác lập quy hoạch thời gian qua đã nhận diện khá rõ các nút thắt cho cả ba cấu phần của TP.HCM mới, đồng thời đặt ra mục tiêu, giải pháp định hướng rằng khi triển khai tốt, có thể hình thành một “siêu đô thị” thông thoáng và có sức bật.

Mọi đột phá hạ tầng đều cần đi kèm đột phá thể chế với nguyên tắc trao quyền rộng hơn, linh hoạt hơn cho TP.HCM. Thực tiễn cho thấy nếu TP.HCM được phân quyền “đúng và đủ” sẽ phát huy tối đa năng lực trí tuệ, vốn và kết nối, từ đó tháo gỡ các điểm nghẽn.

Việc đề xuất áp dụng mở rộng cơ chế Nghị quyết 98 cho cả Bà Rịa-Vũng Tàu và Bình Dương là hướng đi đúng nhưng chưa đủ. Do đó, cần tiếp tục mở rộng thẩm quyền, nguồn lực và cơ chế phối hợp Trung ương - địa phương để hợp lực và cộng hưởng lực, biến tầm nhìn phát triển thành các dự án hạ tầng liên vùng quy mô lớn, đồng bộ và hiệu quả. Đây là cách tiếp cận phù hợp nhất để TP.HCM bứt phá.

TP.HCM cần được trao quyền và giao trách nhiệm đủ lớn để xứng tầm, khi đó TP hoàn toàn có năng lực để thực thi và hiện thực hóa khát vọng trở thành một siêu đô thị trong tương lai.

*****

ThS NGUYỄN TUẤN ANH, chuyên gia về chính sách công:

Cần Luật đô thị đặc biệt để TP.HCM không tụt hậu

Quy mô dân số, tốc độ đô thị hóa, nhu cầu hạ tầng và quy mô ngân sách của TP.HCM hiện gấp nhiều lần một tỉnh trung bình. Đây cũng là trung tâm kinh tế, tài chính, công nghệ và đổi mới sáng tạo của cả nước. Vậy nhưng TP này đang vận hành trong một khuôn khổ thể chế đã trở nên chật chội.

Đó là lý do tại sao trao quyền mạnh hơn cho TP.HCM không còn là ưu đãi, mà là yêu cầu tất yếu để bảo đảm hiệu quả quản trị và sức cạnh tranh quốc gia. Một siêu đô thị không thể phát triển bằng mô hình quản lý của một tỉnh nông nghiệp. Khi không có thể chế phù hợp, TP.HCM sẽ đối mặt với nguy cơ “tụt hậu trong vai trò dẫn dắt”.

Nghị quyết 98 của Quốc hội đã mở ra bước ngoặt quan trọng, cho phép TP thí điểm nhiều cơ chế đặc thù. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả thực chất, TP.HCM cần được trao quyền thực thi mạnh mẽ hơn trong ba lĩnh vực then chốt là tài chính - ngân sách, quy hoạch - đất đai và bộ máy - nhân sự.

Trao quyền không có nghĩa buông lỏng, mà là chuyển từ “quản lý bằng mệnh lệnh” sang “quản trị bằng kết quả”. Trung ương giữ vai trò hoạch định chiến lược, địa phương chịu trách nhiệm về kết quả và giải trình công khai. Để trở thành một đô thị mang tầm khu vực, TP.HCM cần được nhìn nhận là “trung tâm quốc gia - vùng - quốc tế”, chứ không chỉ dừng ở “TP trực thuộc Trung ương”.

Sự phát triển của TP.HCM sẽ kéo theo sức bật của toàn vùng Đông Nam Bộ, hình thành không gian kinh tế hơn 20 triệu dân tương đương một nền kinh tế tầm trung của châu Á. Để thực hiện điều đó, thể chế phải đi trước một bước, phải có luật riêng cho siêu đô thị này. Đó là lý do mà tôi cho rằng TP rất cần “Luật đô thị đặc biệt TP.HCM” để chuyển cơ chế từ thí điểm thành lâu dài, ổn định và minh bạch.

Cải cách thể chế là việc khó nhưng điều quan trọng hơn là cải cách tư duy. Khi Trung ương được tin tưởng giao quyền, bằng trách nhiệm của mình, TP.HCM chắc chắn sẽ phát triển tương xứng với sứ mệnh lịch sử của mình.

THANH TUYỀN ghi

THANH TUYỀN thực hiện

Nguồn PLO : https://plo.vn/video/sieu-do-thi-tphcm-tu-chu-di-doi-voi-tam-nhin-post885108.html