Skô Chhay-dăm 'phong cách Tây Ninh'

6 giờ trướcBài gốc

Dân tộc Khmer là dân tộc thiểu số đông nhất tỉnh Tây Ninh.

Tỉnh Tây Ninh cũng đã lên kế hoạch tổ chức giảng dạy Skô Chhay-dăm tại các trường có nhiều học sinh là người dân tộc Khmer đang theo học.

Skô Chhay-dăm và quá trình phát triển

Trước thế kỷ XIX, người Khmer ở Tây Ninh còn sống theo lối du canh du cư, làm nương rẫy và khai thác sản vật từ rừng. Đến sau năm Nhâm Tuất 1862, khi người Pháp đến khai thác Tây Ninh, các tổng làng Khmer mới được hình thành với tư cách là những đơn vị hành chính. Và hiện người Khmer là dân tộc thiểu số có số dân đông nhất Tây Ninh.

Trong văn hóa tinh thần của bà con, các ngôi chùa là một phần không thể thiếu, là nơi góp phần gìn giữ văn hóa và giảng dạy tiếng Khmer (hiện 100% học sinh Khmer Tây Ninh đều được đến trường từ mẫu giáo cho đến hết cấp III), truyền thụ các nghi lễ Khmer đặc sắc cho các thế hệ nối tiếp. Và Tây Ninh đang có đến 6 ngôi chùa Khmer là Kà Ốt, Khedol, Chung Ruk, Svay, Phum Ma, Tà Lơi, là những trung tâm thực hành nghi lễ tôn giáo và các lễ hội dân gian.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Đào Thái Sơn (Tây Ninh), nói về giáo dục nghệ thuật, thì bài bản nhất phải kể đến nghệ thuật biểu diễn Skô Chhay-dăm (múa trống Chhay-dăm) của người Khmer ở Bàu Ếch (phường Hòa Thành, tỉnh Tây Ninh). Trên diện rộng, Skô Chhay-dăm là một điệu múa đặc biệt, gắn bó mật thiết với đồng bào dân tộc Khmer ở Nam Bộ nói chung, là điệu múa không thể thiếu trong các ngày lễ như Chôl Chnăm Thmây, Sen Đôn Ta, Oóc-om-bóc…

Luyện tập Skô Chhay-dăm ở Bàu Ếch.

Theo Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Tây Ninh, Skô Chhay-dăm ở Tây Ninh xuất hiện khoảng năm 1953, khi Hoàng thân Sihanouk (Campuchia) tặng Tòa Thánh Cao Đài Tây Ninh bộ nhạc cụ Khmer gồm: một đàn xuồng, hai đàn ngũ âm, một trống cơm, hai trống chiến, một bạc xà, ba trống Chhay-dăm. Lúc đầu, trống chỉ được dùng để đánh nhịp phục vụ nghi thức cho lễ cúng; sau này dần dần có sự phối hợp giữa múa trống với múa long mã, kỳ lân.

“Skô Chhay-dăm ban đầu chỉ có cách gõ nhịp trống chứ chưa có điệu bộ, và trong quá trình tìm tòi nghiên cứu, các nhà nghệ sĩ tâm huyết của Tòa Thánh Cao Đài Tây Ninh như Cao Thị Yến, Mây Sim, Mây Tích, Trần Văn Xén… đã sáng tạo thành công việc phối kết giữa làn điệu trống và các tư thế của võ thuật, bổ sung thêm các kiểu đánh trống bằng cùi chỏ, đầu gối, gót chân, các điệu múa lăn tới, lăn ngược… để tạo thành bài biểu diễn hoàn chỉnh như ngày nay”, nhà nghiên cứu Đào Thái Sơn cho biết thêm.

Ngày 22/6/2015, Skô Chhay-dăm của người Khmer ở Bàu Ếch, Tây Ninh được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Trong chiến lược bảo tồn văn hóa giai đoạn 2020-2025, Tây Ninh cũng đã tạo mọi điều kiện thuận lợi về nhân sự, kinh phí để đào tạo, truyền dạy Skô Chhay-dăm cho các thế hệ trẻ người dân tộc Khmer ở Tây Ninh. Đồng thời, Tây Ninh còn đưa hình thức biểu diễn này vào phục vụ trong các hoạt động cộng đồng và lễ hội.

Múa trống theo “phong cách Tây Ninh”

Để thực hiện biểu diễn Skô Chhay-dăm theo “phong cách Tây Ninh”, đội múa phải có ít nhất 16 thanh thiếu niên được đào tạo công phu, bài bản. Trống Chhay-dăm là loại trống bịt da một mặt, tang trống được làm bằng thân cây mít hay cây cau già đục rỗng ruột. Khi biểu diễn các động tác múa trống, đánh trống và kết hợp múa tay, chân, đánh trống bằng cùi chỏ, gót chân và nhào lộn… thì như múa võ thuật.

Và Skô Chhay-dăm theo “phong cách Tây Ninh” không sử dụng lời ca như ở các địa phương khác mà các điệu bộ múa trống sẽ kết hợp với tiếng hô của các vũ công, cộng hưởng với âm thanh sẽ tạo không khí hùng hồn, mạnh khỏe...

Nghệ nhân Trần Văn Xén chia sẻ: “Tôi được Tòa Thánh Cao Đài Tây Ninh dạy cho môn này năm 1969. So với các địa phương khác, Skô Chhay-dăm ở Tây Ninh thể hiện bản sắc riêng; khác biệt với Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer miền Tây Nam Bộ ở chỗ tiết tấu, giai điệu, âm thanh, động tác và cả trang phục”.

Nghệ sĩ Skô Chhay-dăm.

Về giai điệu âm thanh, Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer ở tỉnh Tây Ninh chỉ có chủ yếu là “cắc tùm tum”, “cắc tùm tum” khi người múa gõ vào nơi tiếp giáp của thành và mặt trống; riêng âm thanh “tum tum tụp” là khi gõ vào thẳng mặt trống…, có lúc nhanh, lúc chậm, lúc nhẹ nhàng, khi thể hiện sức mạnh.

Trong khi đó, Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer ở các tỉnh Tây Nam Bộ có phần tham gia của đàn cò, đàn T-ro, đàn khưm, đàn Tà khê, đàn Rô-ni-êtek, trống Sờ cua… với tiết tấu đều, ít thay đổi, âm sắc nhẹ, phách và nhịp ít đảo.

Chính vì thế, về âm thanh, Skô Chhay-dăm của người dân tộc Khmer ở Tây Ninh là âm thanh vang ra từ trống, rộn ràng, sôi nổi, thể hiện sức mạnh của bộ võ; còn Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer các tỉnh Tây Nam Bộ là sự trộn lẫn của âm thanh các nhạc cụ, rộn ràng, thể hiện bộ văn. Còn hóa trang trong Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer ở Tây Ninh như đời thường, mang tính gần gũi, chân phương; trong khi Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer các tỉnh Tây Nam Bộ có đeo mặt nạ, mang tính hư cấu. Riêng động tác trong Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer ở Tây Ninh mạnh mẽ, có vũ đạo như võ thuật, chân xuống tấn hoặc di chuyển dứt khoát, tay bật nhanh, thân hình uyển chuyển nhào lộn trông rất điêu luyện, đẹp mắt. Trong khi Skô Chhay-dăm của dân tộc Khmer các tỉnh Tây Nam Bộ sử dụng động tác tay nhiều hơn chân.

Vui khỏe cùng nhịp trống Chhay-dăm.

Hiện nay, nghệ thuật Skô Chhay-dăm của người Khmer ở Tây Ninh đã phát triển không chỉ với những bài múa bộ nhất, bộ nhị, bộ tam, bộ tứ mà đã lên tới bộ ngũ (múa đơn, múa 2, múa 3, múa 4, múa 5) cùng những động tác khó hơn; mang đến cho người xem nhiều trải nghiệm hấp dẫn, thú vị và đẹp mắt. Tỉnh Tây Ninh cũng đã lên kế hoạch tổ chức giảng dạy Skô Chhay-dăm tại các trường có nhiều học sinh là người dân tộc Khmer đang theo học.

Đồng chí Đoàn Trung Kiên, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Tây Ninh cho biết, giáo dục nghệ thuật là một vấn đề quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc của bà con Khmer, đặc biệt là Skô Chhay-dăm. Bởi lĩnh vực này vừa phục vụ nhu cầu vui chơi, giải trí, vừa mang tính triết lý và giáo dục sâu sắc. Nghệ thuật góp phần hình thành phát triển nhân cách, tâm hồn… và giúp mọi người cảm nhận được lẽ phải-trái, nhận thức được thiện-ác; từ đó sẽ định hướng cho con người tự hoàn thiện nhân cách, phát triển lành mạnh, văn minh.

MINH ANH-HOÀNG LIÊM

Nguồn Nhân Dân : https://nhandan.vn/sko-chhay-dam-phong-cach-tay-ninh-post914231.html