Sóng thần hình thành sau động đất như thế nào, vì sao chỉ cao 30cm nhưng vẫn rất nguy hiểm?

một ngày trướcBài gốc

Sóng thần ập vào vùng ven biển Nhật Bản gây thảm họa năm 2011.

Trận động đất mạnh 8,8 độ richter vừa xảy ra ngoài khơi vùng Viễn Đông nước Nga không chỉ khiến mặt đất rung chuyển mà còn kích hoạt sóng thần lan rộng trên Thái Bình Dương.

Cảnh báo sóng thần đã được phát đi ở cả Nga, Nhật Bản và bờ Tây nước Mỹ, cũng như các bang Alaska và Hawaii. Giới chức 3 quốc gia này khuyến cáo người dân nằm trong vùng ảnh hưởng tránh xa bờ biển, sơ tán đến những khu vực cao hơn cho đến khi tình hình an toàn trở lại.

Vài giờ sau trận động đất, sóng thần cao từ 3 - 4 mét đã ập vào khu vực bán đảo Kamchatkav ở vùng Viễn đông của Nga, gây ngập lụt. May mắn là không có thiệt hại về người. Sóng thần cao 30cm cũng ập vào vùng ven biển Hokkaido ở Nhật Bản.

Hãy cùng tìm hiểu xem sóng thần hình thành như thế nào và mức độ nguy hiểm của nó khi đổ bộ đất liền.

Sự ra đời của sóng thần

Theo Cơ quan quản lý Đại dương và Khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA), bề mặt Trái đất được tạo thành từ các mảng kiến tạo lớn, luôn di chuyển và va chạm với nhau. Khi hai mảng trượt qua nhau và bị kẹt lại, lực nén tích tụ theo thời gian. Khi lực này vượt quá giới hạn chịu đựng, hai mảng sẽ bất ngờ trượt qua nhau, giải phóng năng lượng lớn gây ra động đất.

Nếu trận động đất xảy ra dưới đáy biển và đủ mạnh, nó có thể khiến đáy đại dương bất ngờ nâng lên hoặc sụt xuống. Chính sự dịch chuyển theo phương thẳng đứng này làm dịch chuyển khối lượng nước phía trên, tạo ra sóng thần.

Động đất ở khu vực ven biển là tác nhân chính gây ra sóng thần. Ảnh: NOAA.

Không phải mọi trận động đất đều gây ra sóng thần. Những trận động đất dễ tạo ra sóng thần thường:

• Xảy ra gần hoặc ngay dưới đáy đại dương;

• Có độ sâu chưa đến 100 km;

• Có độ lớn từ 7,0 độ richter trở lên, đặc biệt từ 8,0 độ richter trở lên mới có khả năng tạo sóng thần lan rộng.

Sóng thần "biến hình" khi vào bờ

Khi sóng thần lan truyền ngoài biển khơi, chúng gần như vô hình vì độ cao nhỏ, có khi chỉ 30cm như đợt sóng sáng nay ở Nhật Bản, nhưng lại có bước sóng rất dài và di chuyển với tốc độ cực nhanh, có thể lên đến hàng trăm km/giờ.

Sở dĩ như vậy vì sóng thần không giống sóng biển thông thường – nó có bước sóng rất dài, thường từ 100 đến 500 km. Điều này nghĩa là khoảng cách giữa hai đỉnh sóng rất xa, nên năng lượng được phân tán ra trên diện rộng, khiến độ cao ban đầu (biên độ) của sóng trên mặt biển ngoài khơi trông khá thấp, chỉ vài chục cm đến dưới 1 mét — gần như không thể nhận thấy khi đang trên thuyền ngoài biển.

Khi sóng tiến gần bờ và gặp vùng nước nông, tốc độ của chúng giảm mạnh nhưng năng lượng vẫn giữ nguyên, buộc sóng phải dồn lên cao. Lúc này, sóng thần có thể cao tới 30 mét và gây nên những đợt lũ quét dữ dội.

Người dân ven biển có thể nhận thấy dấu hiệu bất thường trước khi sóng thần ập đến, như nước biển rút đột ngột, để lộ đáy biển. Sau đó là đợt sóng đầu tiên tràn vào.

Khác với hình ảnh một con sóng khổng lồ trong phim Hollywood, sóng thần thực tế thường là chuỗi nhiều đợt nước lũ ào ạt, đi kèm dòng chảy cuộn xoáy rất mạnh. Những đợt sóng sau có thể xuất hiện cách nhau từ 5 đến 90 phút và có thể lớn hơn đợt trước.

Mức độ tàn phá

Sóng thần ập vào bờ sẽ chậm hơn khi hình thành ngoài biển nhưng độ cao sẽ tăng lên đáng kể.

Thông thường, cảnh báo sóng thần được đưa ra ngay cả khi sóng ập vào bờ chỉ từ 30 cm. Sóng mức này thường không gây ngập lụt nhưng có thể sinh ra dòng chảy mạnh đủ để gây nguy hiểm cho người ở dưới nước hoặc gần bờ.

Những cơn sóng thần được đánh giá là nguy hiểm cao từ 3 mét trở lên, tiềm năng gây thiệt hại trên diện rộng.

Sóng thần ở mức này có thể san phẳng nhà cửa, cuốn trôi người và đồ vật ra biển, gây thương vong lớn, đặc biệt nếu xảy ra mà không có cảnh báo kịp thời. Những khu vực cách bờ biển trong phạm vi 1 km và có độ cao dưới 15 mét là nơi nguy hiểm nhất.

Ngay cả những vịnh biển được cho là “an toàn” cũng có thể bị sóng thần tấn công mạnh nếu địa hình đáy biển và cửa vịnh tạo hiệu ứng khuếch đại sóng, như trường hợp sóng thần tràn qua cửa sông hoặc dội đi dội lại trong cảng, gây hiệu ứng cộng hưởng nguy hiểm.

Một số thảm họa sóng thần trong lịch sử:

• 2004: Động đất ngoài khơi Sumatra tạo sóng thần lan khắp Ấn Độ Dương, cướp đi hơn 220.000 sinh mạng ở 10 quốc gia.

• 1976: Sóng thần tại vịnh Moro (Philippines) giết chết 5.000 người.

• 2011: Thảm họa động đất và sóng thần ở Nhật Bản tạo ra cơn sóng cao tới 40 mét, khiến hơn 19.000 người thiệt mạng, tàn phá trong phạm vi rộng hàng trăm km ở ven biển và gây ra thảm họa hạt nhân nghiêm trọng tại nhà máy Fukushima.

Đăng Nguyễn - Tổng hợp

Nguồn Người Đưa Tin : https://nguoiduatin.vn/song-than-hinh-thanh-sau-dong-dat-nhu-the-nao-vi-sao-chi-cao-30cm-nhung-van-rat-nguy-hiem-204253007145202884.htm