Sửa đổi các quy định pháp luật có nguy cơ hình sự hóa hoạt động kinh doanh

một giờ trướcBài gốc

Diễn ra song song với các phiên làm việc chuyên đề khác của VPSF trong chiều 15/9, nhưng phiên đối thoại về thể chế, môi trường kinh doanh có số lượng doanh nghiệp và diễn giả đăng ký đối thoại trực tiếp đông hơn cả. Nhiều đại biểu lựa chọn tham dự bằng cách đứng...

Rủi ro pháp lý khiến doanh nghiệp e ngại đầu tư

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chia sẻ mối quan tâm này của cộng đồng kinh doanh. Ông cho biết, trong nhiều năm qua, tại nhiều diễn đàn, hội thảo và nhiều điều tra mà VCCI thực hiện vẫn thường xuyên ghi nhận mối lo ngại của doanh nghiệp dân doanh về những rủi ro pháp lý trong hoạt động sản xuất - kinh doanh.

“Các rủi ro này không chỉ đến từ sự thay đổi chính sách pháp luật thiếu nhất quán, mà có thể đến từ nguy cơ bị hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự thuần túy. Chính vì thế, đây là một trong những nhóm vấn đề mà Đảng đã nhận diện qua Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết đã đưa ra những chính sách và giải pháp hết sức đột phá và quan trọng. Quốc hội cũng đã thể chế hóa thông qua Nghị quyết 198/2025/QH15 có hiệu lực ngày 17/5/2025”, ông Tuấn phân tích tại phiên thảo luận.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Thực tiễn cho thấy, nhiều vụ án hình sự phát sinh từ các tranh chấp hợp đồng, đầu tư, đấu thầu, vay vốn…, những lĩnh vực vốn thuộc phạm trù điều chỉnh của pháp luật dân sự, thương mại. Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, thường thiếu năng lực pháp lý nội bộ, dẫn đến bị lôi kéo vào vòng tố tụng hình sự khi xảy ra tranh chấp. Trong nhiều trường hợp, bên tranh chấp đã sử dụng tố giác tội phạm như một công cụ để gây áp lực trong thương lượng.

Các tội danh trong Bộ luật Hình sự hiện hành (Luật số 100/2015/QH13) như trốn thuế (Điều 200), lừa dối khách hàng (Điều 198), qủang cáo gian dối (Điều 197), Sản xuất - buôn bán hàng giả (Điều 192), Buôn lậu (Điều 188)… có thể dễ dàng bị áp dụng trong các vụ việc có bản chất kinh tế - dân sự. Đây là những tội danh vốn cần được rà soát để phân biệt rõ giữa dấu hiệu tội phạm với hành vi vi phạm hành chính hoặc sai sót trong quá trình kinh doanh.

Thực trạng này gây ra tác động tiêu cực tới tinh thần đổi mới và sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân. Doanh nghiệp e ngại đầu tư, không dám thử nghiệm mô hình kinh doanh mới; các chủ thể kinh doanh cá nhân trở nên thận trọng quá mức, thậm chí rút lui khỏi thị trường do lo ngại bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các tình huống pháp lý không rõ ràng.

Nhận diện 5 hạn chế lớn trong khung pháp lý

Cùng tham gia đối thoại, ông Nguyễn Hồng Phong, Tổng gíam đốc Công ty cổ phần Công Nông nghiệp Tiến Nông đã nhắc tới 5 hạn chế lớn trong xây dựng khung pháp lý hiện tại.

Ông Nguyễn Hồng Phong, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Công Nông nghiệp Tiến Nông phát biểu tại Phiên đối thoại.

Một là chu kỳ lập pháp chậm. Nhiều văn bản hướng dẫn đã lạc hậu ngay khi ban hành.

Hai là, thiếu cơ chế thử nghiệm an toàn. “Hiện nay, sandbox mới áp dụng thí điểm trong lĩnh vực fintech, theo Quyết định 942/2021/QĐ-TTg năm 2021. Các lĩnh vực khác như nông nghiệp công nghệ cao, AI, y tế số… chưa có khung thử nghiệm”, ông Phong chứng minh bằng những ví dụ cụ thể.

Ba là, quy định cứng, thiếu linh hoạt. Nhiều công nghệ mới không có trong danh mục, gây khó khăn cho việc đăng ký và thương mại hóa. Ví dụ, nhiều doanh nghiệp sản xuất chế phẩm sinh học nông nghiệp gặp khó khăn vì chưa có trong danh mục, buộc phải đăng ký dưới dạng “phân bón mới”, mất nhiều năm thử nghiệm lại từ đầu.

Bốn là, thiếu đơn vị dự báo công nghệ. Hiện chưa có cơ quan độc lập thường xuyên đánh giá tác động của công nghệ mới đối với xã hội và luật pháp.

Năm là kết nối yếu, theo nghĩa ý kiến từ doanh nghiệp và giới khoa học chưa được phản ánh kịp thời vào quá trình xây dựng luật.

Theo VCCI, chỉ khoảng 20% kiến nghị doanh nghiệp được phản hồi khi xây dựng luật, trong khi ở OECD con số này trên 60%.

Sáng kiến chính sách

Ông Phong đã đề xuất một khung pháp lý thích ứng và tiên liệu - vừa khuyến khích thử nghiệm, vừa bảo đảm an toàn cho xã hội. Trong đó, khung pháp lý như “hệ điều hành” quốc gia phải được cập nhật thường xuyên, nếu không sẽ tụt hậu. Doanh nghiệp và người dân được đặt ở vị trí trung tâm của đổi mới sáng tạo, bởi chính họ mới là lực lượng thử nghiệm, ứng dụng và mở rộng công nghệ mới vào đời sống.

Bà Lưu Thị Thanh Mẫu, Trưởng Phiên đối thoại Thể chế kiến tạo, doanh nghiệp vươn mình tổng hợp ý kiến doanh nghiệp gửi VPSF 2025.

Đặc biệt, việc kết nối nhà nước - doanh nghiệp - viện, trường phải thực sự thực chất để tạo thành một hệ sinh thái đồng kiến tạo chính sách, để mọi văn bản pháp luật đều phản ánh đúng hơi thở thực tiễn.

“Đây chính là chìa khóa thể chế để chúng ta bước ra khỏi “tư duy đi sau” và khẳng định vai trò dẫn dắt trong khu vực”, ông Phong thẳng thắn.

Ông Đậu Anh Tuấn cũng gửi tới những kiến nghị rất cụ thể, trong đó ưu tiên sửa đổi các quy định pháp luật có nguy cơ hình sự hóa hoạt động kinh doanh.

“Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến rủi ro hình sự hóa là việc quy định pháp luật hình sự còn thiếu rõ ràng, ranh giới giữa tội phạm và vi phạm hành chính - dân sự chưa được xác lập chặt chẽ. Để giải quyết căn cơ vấn đề này, cần rà soát và sửa đổi các tội danh kinh tế trong Bộ luật Hình sự”, ông Tuấn đề xuất.

Nguyên tắc ra soát, ông Tuấn kiến nghị, cần theo đúng tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW, chỉ xử lý hình sự trong những trường hợp thật sự cần thiết, khi hành vi có yếu tố cố ý, gian dối, gây hậu quả nghiêm trọng, không thể khắc phục, hoặc có dấu hiệu trục lợi. Ưu tiên áp dụng các biện pháp hành chính, dân sự, kinh tế trong các trường hợp có thể khắc phục hậu quả bằng con đường thương lượng, bồi thường hoặc điều chỉnh hành vi.

“Hệ thống pháp luật nếu được thiết kế theo hướng hỗ trợ thay vì trừng phạt, dân sự hóa thay vì hình sự hóa, sẽ khơi thông dòng chảy đổi mới, sáng tạo và đầu tư trong khu vực tư nhân – yếu tố then chốt cho tăng trưởng kinh tế bền vững trong giai đoạn tới. Đây không chỉ là một tầm nhìn pháp lý, mà là một chiến lược phát triển quốc gia”, ông Tuấn gửi gắm.

3 Sáng kiến của VPSF 2025 tại phiên đối thoại chuyên đề Thể chế kiến tạo, doanh nghiệp vươn mình:
Sáng kiến 1: Hội đồng Phối hợp Đổi mới thể chế công - tư: Hội đồng với sự tham gia của Văn phòng Chính phủ, các bộ ngành chủ chốt như Tư pháp, Tài chính, Khoa học và Công nghệ, cùng đại diện từ cộng đồng doanh nghiệp. Hội đồng này sẽ có nhiệm vụ đồng soạn thảo các nghị định và thông tư hướng dẫn cho cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), áp dụng cho các lĩnh vực tiên phong như kinh tế số, tài chính số, năng lượng tái tạo và công nghệ y tế - giáo dục.
Sáng kiến 2: Hệ thống thông tin điện tử ghi nhận các phản ánh trực tuyến tích hợp: Nền tảng số quốc gia này cho phép doanh nghiệp phản ánh nhanh chóng các vướng mắc pháp lý và hành chính, với cơ chế theo dõi và giải quyết công khai, có thời hạn của một tổ công tác chuyên trách. Hệ thống sẽ ứng dụng AI để phân tích xu hướng và các vấn đề nóng, cung cấp thông tin giá trị cho quá trình cải cách thể chế.
Sáng kiến 3: Dịch vụ ưu tiên có thu phí cho các dịch vụ doanh nghiệp với chất lượng cao: Một đề xuất đột phá nhằm thay đổi tư duy từ “quản lý” sang “phục vụ” là việc cung cấp dịch vụ ưu tiên có thu phí, hay “Dịch vụ công Express”. Doanh nghiệp có thể chi trả một cách công khai, minh bạch để được xử lý thủ tục hành chính nhanh chóng hơn, qua đó tạo ra một nguồn thu nhập hợp pháp để khuyến khích bộ máy hành chính nâng cao hiệu suất và hiệu năng.

Khánh Linh

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/sua-doi-cac-quy-dinh-phap-luat-co-nguy-co-hinh-su-hoa-hoat-dong-kinh-doanh-d385031.html