Sửa luật để báo chí phụng sự tốt hơn

5 giờ trướcBài gốc

Đó là chia sẻ của ông Lê Nghiêm, Phó chủ tịch Hội truyền thông số, nguyên Cục trưởng Cục Thông tin đối ngoại, Bộ Thông tin và Truyền thông khi trò chuyện với Báo Xây dựng.

Ông Lê Nghiêm, Phó chủ tịch Hội truyền thông số, nguyên Cục trưởng Cục Thông tin đối ngoại, Bộ Thông tin và Truyền thông. Ảnh: Trang Trần.

Quyền đặc biệt của báo chí

Quyền tiếp cận thông tin được pháp luật quy định ra sao, thưa ông?

Báo chí là cơ quan ngôn luận của các tổ chức Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội... do đó có vị thế đặc biệt trong xã hội.

Báo chí Việt Nam được trao một quyền rất đặc biệt – quyền tiếp cận thông tin. Đây là quyền mà không một cá nhân hay tổ chức nào khác có được, tạo điều kiện để báo chí thực hiện tốt vai trò thu thập, xử lý và truyền tải thông tin đến công chúng một cách nhanh chóng, chính xác và đầy đủ.

Quyền này được quy định rõ trong Luật Báo chí năm 2016, Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2018), cùng Nghị định 09 về phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí.

Theo đó, tất cả cơ quan Nhà nước, tổ chức, đoàn thể và doanh nghiệp đều có trách nhiệm phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí. Các quy định pháp lý này được đánh giá là tạo hành lang khá tốt để báo chí hoạt động chuyên nghiệp và hiệu quả.

Theo ông vì sao những năm gần đây báo chí lại gặp khó khăn, nhất là trong cạnh tranh với mạng xã hội?

Đây là một nghịch lý. Có nhiều nguyên nhân khiến báo chí gặp khó, từ sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, mạng xã hội, đến thay đổi thị hiếu độc giả…

Nhưng nguyên nhân căn cốt nhất, theo tôi, chính là những "điểm nghẽn" trong quá trình thực thi quyền tiếp cận thông tin – quyền quan trọng nhất của báo chí.

Thiếu chế tài xử lý việc chậm cung cấp thông tin

Ông có thể chia sẻ ví dụ cụ thể về tình trạng cản trở quyền tiếp cận thông tin của báo chí?

Có lần, một phóng viên tại Hà Nội gửi 10 câu hỏi đến chủ tịch một tỉnh để tìm hiểu về một dự án có sai phạm kéo dài và gây ô nhiễm môi trường. Sau 3 tháng vẫn không nhận được phản hồi.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Thậm chí, vị phó giám đốc Sở Thông tin – Truyền thông tỉnh đó phải gọi điện cho tôi để hỏi: "Chủ tịch tỉnh có nhất thiết phải trả lời những câu hỏi này không?". Tôi khẳng định: "Có! Theo quy định, thời hạn trả lời không quá 30 ngày".

Sau đó, tỉnh đã mời phóng viên làm việc và cung cấp thông tin. Điều trớ trêu là câu chuyện này xảy ra ngay sau khi tỉnh tổ chức lớp tập huấn về cung cấp thông tin cho báo chí.

Theo ông, nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng như ông vừa đề cập?

Theo tôi có 4 nguyên nhân. Thứ nhất, một bộ phận cán bộ vẫn giữ quan niệm cũ, cho rằng thông tin do nhà nước nắm giữ là tài sản riêng, chỉ cung cấp một phần nhỏ ra công luận. Dù Luật Tiếp cận thông tin đã đưa ra tư duy mới, rằng thông tin là tài sản xã hội, trừ những thông tin mật – nhưng nhiều nơi vẫn e ngại công khai, nhất là thông tin nhạy cảm.

Thứ hai là thiếu chế tài xử lý các cán bộ không thực hiện trách nhiệm phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí. Chúng ta gần như chưa thấy ai bị xử lý vì vi phạm quy định này.

Thứ ba là không có cơ chế giám sát độc lập hoặc cơ quan trọng tài để xử lý tranh chấp giữa cơ quan báo chí và cơ quan nhà nước. Khi bị từ chối cung cấp thông tin, nhiều nhà báo không biết khiếu nại ở đâu.

Thứ tư là sự bất cập trong cách hiểu về tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí.

Đừng để tôn chỉ mục đích "trói tay" báo chí

Tại các diễn đàn báo chí, rất nhiều tổng biên tập đã đóng góp ý kiến về câu chuyện tôn chỉ mục đích của báo chí. Quan điểm của ông thế nào?

Hiện nay, tôn chỉ mục đích đang có hai cách hiểu. Thứ nhất, tôn chỉ, mục đích được coi là sứ mệnh chính trị, là lý do ra đời và tồn tại của một cơ quan báo chí với tư cách là cơ quan ngôn luận của cơ quan chủ quản. Tôn chỉ, mục đích của một cơ quan báo chí là cơ sở, công cụ để cơ quan chỉ đạo báo chí thực hiện việc định hướng thông tin.

Hiện nay, trong các văn bản quy phạm pháp luật, chưa có khái niệm đầy đủ về tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí.

Nhưng thực tế, đang có cách hiểu thứ hai: coi tôn chỉ, mục đích như quy định của luật pháp, là công cụ để Nhà nước quản lý cơ quan báo chí. Nếu hiểu theo cách này, hoạt động tác nghiệp của báo chí sẽ bị hạn chế.

Nói như vậy có nghĩa là báo về y tế không chỉ có nhiệm vụ tuyên truyền về sức khỏe, hay báo về giáo dục không chỉ tuyên truyền về dạy và học, hiểu như thế có đúng không, thưa ông?

Ông Lê Nghiêm chia sẻ tờ báo nào cũng là báo của Nhà nước và đều có nhiệm vụ tuyên truyền. Ảnh: Trang Trần.

Tờ báo nào cũng là báo của Nhà nước và đều có nhiệm vụ tuyên truyền.

Ví dụ, trọng tâm tuyên truyền của Báo Sức khỏe và Đời sống là về lĩnh vực y tế. Trọng tâm tuyên truyền của báo Giáo dục và Thời đại là về lĩnh vực giáo dục. Nhưng đó không phải là tất cả những gì mà các cơ quan báo chí này được phép thông tin, phản ánh.

Báo chí còn có nhiệm vụ phổ quát là tìm kiếm và công bố sự thật. "Cánh đồng canh tác" của báo chí rộng mênh mông bát ngát, không thể rào lại một khoảnh này cho báo phụ nữ, mảnh khác cho báo thanh niên.

Đối tượng độc giả chính của cơ quan báo chí có nhu cầu thông tin phong phú, đa dạng về tất cả lĩnh vực trong đời sống xã hội. Họ có quyền để được biết mọi thông tin sự thật về những sự kiện, vấn đề mà họ quan tâm. Và sứ mệnh của cơ quan báo chí là đáp ứng tối đa, tốt nhất có thể.

Chủ động xử lý thông tin nhạy cảm

Với khái niệm "tôn chỉ, mục đích", theo ông nên được hiểu và quy định thế nào trong Luật Báo chí sửa đổi sắp tới?

Nếu muốn đưa khái niệm này vào luật thì phải làm rõ nội hàm. Tôn chỉ mục đích nên được coi là những định hướng lớn để tờ báo thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền, không phải rào cản giới hạn phạm vi thông tin.

Với quy định tôn chỉ mục đích như cách hiểu của ông, làm thế nào để xử lý tình trạng nhiều cơ quan báo chí đến làm việc với doanh nghiệp nhưng trong đó có những tờ báo, tạp chí có tên gọi, tôn chỉ rất xa lĩnh vực được đề cập?

Với những thông tin thuộc trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp phải cung cấp thì không riêng nhà báo, kể cả dân thường yêu cầu cũng phải cung cấp.

Phóng viên tác nghiệp tại sự kiện. Ảnh: Trang Trần.

Khi xảy ra sự cố truyền thông, hàng chục nhà báo đến làm việc tại cơ quan công quyền hay doanh nghiệp một lúc là bình thường.

Trước yêu cầu cung cấp thông tin, nếu thông tin thuộc diện phải cung cấp thì cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp chỉ cần phát hành thông cáo báo chí, cung cấp thông tin cần thiết theo đúng thời hạn và cách thức theo đúng quy định như qua văn bản, qua mạng xã hội, đăng trên cổng thông tin…

Trong trường hợp xảy ra sự việc khẩn cấp, rất nhiều cơ quan báo đài đề nghị phỏng vấn thì có thể tổ chức họp báo để cung cấp thông tin kịp thời, trả lời các câu hỏi tại họp báo.

Còn khi cần xuất hiện trả lời sâu một vấn đề mới cần trả lời phỏng vấn riêng một tờ báo nào đó. Ngoài ra, luật cũng đã quy định nhiều trường hợp có thể từ chối cung cấp thông tin.

Theo ông, có cần phân biệt rõ đâu là báo xã hội, đâu là báo chuyên ngành, tạp chí chuyên ngành? Quyền phản biện của các tờ báo này nên được hiểu thế nào?

Đã là báo/đài thì không nên phân biệt. Báo/đài có quyền tiếp cận thông tin trên tất cả lĩnh vực. Độc giả có quyền biết tất cả những gì họ muốn. Chỉ tạp chí chuyên ngành mới cần quản lý để tránh tình trạng "báo hóa" tạp chí.

Cảm ơn ông!

Tháng 2/2025, Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) lấy ý kiến của nhân dân đối với dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) nhằm điều chỉnh, quản lý hoạt động báo chí kịp thời, phù hợp trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng của khoa học, công nghệ.

Theo kế hoạch, dự án Luật Báo chí (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 10.

Trang Trần

Nguồn Xây Dựng : https://baoxaydung.vn/sua-luat-de-bao-chi-phung-su-tot-hon-192250619114850904.htm