Sức chống chịu của kinh tế Israel và Iran đến đâu nếu xung đột kéo dài?

6 giờ trướcBài gốc

Xung đột Israel-Iran vẫn đang rất căng thẳng và chưa có dấu hiệu kết thúc. Những ngày qua nhiều nước và nhiều chuyên gia liên tục lên tiếng cảnh báo nguy cơ xung đột lan rộng ra toàn Trung Đông cùng những hiểm họa khôn lường về hạt nhân.

Bên cạnh lo ngại về an ninh, cuộc xung đột cũng đang tiêu tốn hàng tỉ USD của cả hai quốc gia tham chiến là Israel và Iran, bên cạnh con số thương vong hai bên không ngừng tăng. Nhiều người đã đặt câu hỏi về gánh nặng tài chính của cả hai bên nếu cuộc xung đột kéo dài, theo kênh Al Jazeera.

Gánh nặng cho Israel

Chiến dịch quân sự kéo dài của Israel ở Dải Gaza từ tháng 10-2023 cùng với động thái leo thang gần đây với Iran đã đưa đất nước này rơi vào một thời kỳ chiến tranh tốn kém nhất trong lịch sử.

Theo một báo cáo tháng 1-2025 của tờ báo kinh doanh Calcalist (Israel), riêng cuộc chiến ở Gaza đã tiêu tốn Israel tới khoảng 67,5 tỉ USD tính đến cuối năm 2024.

Một tòa nhà tại Bat Yam (Israel) bị hư hại sau cuộc tấn công bằng tên lửa của Iran ngày 15-6. Ảnh: AFP

Trang tin Ynet News ngày 15-6 dẫn lời một cựu Cố vấn tài chính của Tổng tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel rằng nước này đã mất khoảng 1,45 tỉ USD chỉ trong hai ngày đầu xung đột với Iran. Nếu cuộc xung đột Israel-Iran còn tiếp diễn, khoản chi phí mà Tel Aviv phải trả khi đối đầu Tehran trong vòng 7 tuần có thể vượt qua tổng chi phí của cuộc chiến Gaza tính đến cuối năm 2024.

Ngay cả trước khi leo thang với Iran, Israel cũng đã tăng mạnh ngân sách quốc phòng do tham gia xung đột ở nhiều mặt trận. Ngân sách quốc phòng đã tăng từ 17 tỉ USD năm 2023 lên 28 tỉ USD năm 2024. Dự báo cho năm 2025 cho thấy con số này có thể lên tới 34 tỉ USD.

Trong khi đó, Bộ Tài chính Israel đã đặt mức trần thâm hụt ngân sách năm 2025 là 4,9% GDP, tương đương khoảng 27,6 tỉ USD. Dù dự báo thu thuế đã được điều chỉnh tăng từ 148 tỉ lên 154 tỉ USD, việc tăng chi tiêu quân sự được cho là sẽ gây sức ép lớn lên ngân sách nước này và hạ dự báo tăng trưởng kinh tế của Israel năm 2025 từ 4,3% xuống còn 3,6%.

Tổ chức xếp hạng tín dụng S&P Global Ratings (Mỹ) hôm 17-6 cũng đã đưa ra cảnh báo rằng nếu chiến dịch quân sự của Israel tiếp tục, đặc biệt là khi Iran duy trì các đòn đáp trả trong thời gian dài, tình hình tài chính của Israel sẽ xấu đi và khả năng cao xếp hạng tín dụng của Israel sẽ bị hạ từ mức A xuống A-.

Nếu điều đó xảy ra, chi phí vay mượn nước ngoài của Israel có thể tăng lên và niềm tin của nhà đầu tư vào nền kinh tế nước này sẽ bị suy giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng phát triển kinh tế.

Bối cảnh xung đột triền miên còn ảnh hưởng tới các lĩnh vực khác của nền kinh tế Israel. Theo dữ liệu khảo sát doanh nghiệp của công ty tư vấn CofaceBDI (Israel), khoảng 60.000 doanh nghiệp Israel đã đóng cửa trong năm 2024 do thiếu hụt nhân lực, chuỗi cung ứng bị gián đoạn và niềm tin kinh doanh giảm sút. Bên cạnh đó, lượng khách du lịch đến Israel vẫn chưa phục hồi về mức trước tháng 10-2023.

Chính vì thế, Tel Aviv có thể sẽ phải đối mặt ngày càng nhiều thách thức kinh tế nếu xung đột Israel-Iran tiếp tục leo thang căng thẳng như hiện nay.

Thách thức cho Iran

Israel không kích nhiều cơ sở năng lượng của Iran kể từ ngày 13-6 và xuất khẩu dầu của Iran dường như đã giảm mạnh.

Theo dữ liệu từ công ty phân tích Kpler (Anh), tổng lượng dầu thô và dầu nhẹ mà Iran xuất khẩu ước tính chỉ đạt 102.000 thùng/ngày từ ngày 16 đến 22-6. Con số này thấp hơn một nửa so với mức xuất khẩu trung bình 242.000 thùng/ngày mà nước này được dự báo sẽ đạt trong năm 2025.

Điều đáng chú ý là hoạt động xuất khẩu dầu từ đảo Kharg - nơi Iran xuất khẩu hơn 90% lượng dầu - dường như đã hoàn toàn dừng lại kể từ khi xung đột Israel-Iran nổ ra hôm 13-6. Dữ liệu định vị tàu qua vệ tinh của nhà cung cấp dữ liệu tài chính ở Anh LSEG cho thấy không có tàu chở dầu nào neo đậu tại đảo Kharg hôm 16-6.

Iran là nước sản xuất dầu lớn thứ ba của OPEC với khoảng 3,4 triệu thùng/ngày, theo ước tính của Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA). Việc Tehran giảm xuất khẩu dầu do xung đột Israel-Iran có thể gây ảnh hưởng lớn cho thế giới.

Hãng tin Reuters dẫn phân tích từ các nhà phân tích tại ngân hàng Citibank (Mỹ) hôm 19-6 rằng nếu xung đột Israel-Iran leo thang và sản lượng khai thác của Iran giảm khoảng 1,1 triệu thùng/ngày, giá dầu Brent thế giới có thể sẽ duy trì ở mức cao hơn 15% đến 20% so với thời điểm trước khi xảy ra xung đột

Một cột khói và lửa dày đặc bốc lên trên một nhà máy lọc dầu ở phía nam Tehran (Iran) sau cuộc không kích của Israel ngày 15-6. Ảnh: AFP

Bản thân Iran cũng sẽ chịu những tác động tiêu cực khi lợi nhuận từ việc xuất khẩu dầu giảm. Trước đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên đã tăng cường các lệnh trừng phạt nhằm gây áp lực lên hầu hết các quốc gia mua dầu thô của Iran.

Theo EIA, kết quả là Tehran chỉ thu về khoảng 50 tỉ USD từ xuất khẩu dầu trong hai năm 2022 và 2023, tương đương khoảng 200.000 thùng/ngày - chưa tới 10% so với mức xuất khẩu 2,8 triệu thùng/ngày của năm 2016.

Dựa theo đó, việc giảm xuất khẩu dầu do xung đột Israel-Iran hiện nay có thể khiến Tehran phải đối mặt thách thức sụt giảm doanh thu và nguồn thu ngoại tệ. Ngân sách sẽ chịu áp lực lớn và quốc gia này không thể thực hiện được các kế hoạch khôi phục cơ sở hạ tầng cũng như phát triển kinh tế dài hạn sau khi xung đột kết thúc.

Theo ông Hamzeh Al Gaaod - nhà phân tích kinh tế tại công ty nghiên cứu và tư vấn TS Lombard (Anh), Tehran có “ngân sách tương đối nhỏ cho mục đích quân sự”. Ông ước tính khoảng 3 đến 5% GDP của Iran (tương đương khoảng 12 tỉ USD) được chi cho quốc phòng.

Trong khi đó, Tehran có khoảng 33 tỉ USD dự trữ ngoại hối. Iran có thể sử dụng khoản dự trữ này cho cuộc xung đột Israel-Iran nếu phải đối mặt giảm nguồn thu ngoại tệ nước ngoài và ngân sách giảm. Tuy nhiên, ông Al Gaaod nhấn mạnh rằng đây có thể sẽ trở thành một điểm yếu lớn của Tehran vì “nếu dùng dự trữ ngoại tệ cho một cuộc xung đột quân sự ngắn hạn, điều đó sẽ làm tê liệt họ về dài hạn”.

Tehran cũng đang giải quyết một loạt những khó khăn khác giữa bối cảnh xung đột Israel-Iran. Iran hôm 14-6 đã phải tạm thời đình chỉ một phần hoạt động sản xuất khí đốt tại mỏ South Pars ngoài khơi tỉnh Bushehr (phía nam Iran) sau khi bị Israel tấn công. Đây là mỏ khí đốt lớn nhất thế giới do Iran cùng khai thác với Qatar, sản xuất khoảng 80% tổng sản lượng khí đốt của Iran.

Sản lượng khí đốt tự nhiên giảm do xung đột cùng với sự thiếu đầu tư cho hệ thống tưới tiêu kém hiệu quả đang dẫn đến tình trạng mất điện và thiếu nước ở nhiều nơi.

Trong khi đó, đồng rial của Iran đã mất hơn 90% giá trị so với đồng USD kể từ khi các lệnh trừng phạt được tái áp đặt vào năm 2018. Tỉ lệ lạm phát chính thức dao động quanh mức 40% và một số chuyên gia Iran cho biết con số thực tế có thể vượt quá 50%.

“Nhiều năm trừng phạt đã tạo ra áp lực lạm phát, bao gồm thông qua việc phá giá đồng rial. Điều đó khiến hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài trở nên đắt đỏ hơn” - ông Al Gaaod nói với Al Jazeera.

Tình hình xã hội cũng đang gặp nhiều khó khăn trong khi xung đột Israel-Iran tiếp diễn. Vào tháng 1-2025, hãng tin Tasnim dẫn lời người đứng đầu Viện Lao động và Phúc lợi Xã hội Iran - ông Ebrahim Sadeghifar rằng hiện có từ 22-27% người dân Iran sống dưới mức nghèo khổ.

Những khó khăn trên có thể khiến Tehran phải suy tính kỹ cho những bước đi của mình nếu xung đột Israel-Iran còn tiếp tục kéo dài.

TRỌNG TẤN

Nguồn PLO : https://plo.vn/video/suc-chong-chiu-cua-kinh-te-israel-va-iran-den-dau-neu-xung-dot-keo-dai-post856323.html