Sức mạnh vũ khí vượt trội thời vua Quang Trung

2 giờ trướcBài gốc

Trước thế kỷ XIX, thuốc súng đen là nền tảng của toàn bộ vũ khí hỏa khí - từ súng trường, pháo binh đến lựu đạn. Thành phần cốt lõi của thuốc súng là diêm tiêu (KNO₃). Khác với than hay lưu huỳnh vốn dễ chế tạo, diêm tiêu gần như chỉ có thể hình thành tự nhiên từ phân dơi trong điều kiện khí hậu nóng ẩm và Đông Nam Á chính là “kho diêm tiêu” của thế giới.

Sử liệu phương Tây ghi nhận, họ lần đầu tiếp cận kỹ thuật thuốc súng thông qua miền Nam Trung Quốc, Việt Nam, Lào và Campuchia. Thế kỷ XV - XVI, các thương nhân Bồ Đào Nha, Hà Lan, Anh tới vùng này để thu mua diêm tiêu với giá cực cao. Đến cuối thế kỷ XVII, giá 1kg thuốc súng tại châu Âu tương đương nửa kg vàng, trong đó 80% chi phí nằm ở diêm tiêu.

Ở Việt Nam, nhiều thế kỷ trước thời Tây Sơn, quân nhà Trần đã dùng hỏa khí để giết Chế Bồng Nga vào năm 1390. Thế kỷ XV, Hồ Nguyên Trừng chế tạo thần công nổi tiếng, đến mức nhà Minh bắt sang Trung Quốc để phục vụ chế tạo pháo.

Điều này cho thấy Đại Việt không chỉ tiếp nhận kỹ thuật thuốc súng sớm, mà còn biết tận dụng lợi thế tài nguyên để phát triển hỏa khí. Nhờ có sự dồi dào về phân dơi - nguồn tạo nitrat tự nhiên, Đại Việt có điều kiện sản xuất thuốc súng với quy mô lớn và ổn định mà không quốc gia Đông Á nào sánh được lúc bấy giờ.

Kỹ sư vũ khí Vũ Đình Thanh có nhiều năm nghiên cứu về vũ khí quân sự. Ảnh do nhân vật cung cấp

"Việc nắm giữ nguồn diêm tiêu được xem là một trong những yếu tố giúp Đại Việt đạt bước tiến sớm về hỏa khí. Từ thế kỷ XIV - XV, Đại Việt đã chế tạo và sử dụng súng thần công, súng hỏa mai “Giao Chỉ” nổi tiếng, vượt trước phương Tây hàng trăm năm", kỹ sư Vũ Đình Thanh nhấn mạnh.

Dựa trên dấu vết công nghệ còn lại và so sánh với hỏa khí châu Âu, kỹ sư Vũ Đình Thanh nhận định quân Tây Sơn đã tạo ra loại hỏa dược đặc biệt, có thể chứa thành phần phốt pho, cháy lâu và khó dập tắt.

Trong các mô tả của sử liệu Thanh triều và Nguyễn triều về trận Ngọc Hồi - Đống Đa, nhiều chi tiết gây chú ý: Những quả cầu lửa "bốc cháy dữ dội", “lao nhanh như sấm chớp”, “không thể dập tắt”, binh lính chết “như bị ngạt”, nhiều thi thể không có dấu chém. Một số đoạn ghi nhận tướng nhà Thanh, Sầm Nghi Đống và hàng nghìn quân dưới quyền tử trận gần như cùng lúc trong hỏa hoạn dữ dội.

Kỹ sư Vũ Đình Thanh cho rằng, những mô tả này trùng khớp với đặc tính cháy của phốt pho trắng - chất tự bốc cháy khi tiếp xúc với không khí, tạo ra lửa cực nhanh, nhiệt độ rất cao và đặc biệt triệt tiêu oxy, khiến người hít phải bị mất sức chiến đấu chỉ sau vài giây. Theo kỹ sư Vũ Đình Thanh, quân Tây Sơn có thể đã dùng phốt pho từ phân dơi, phân chim ở các đảo như Hoàng Sa, Trường Sa để tạo hỏa dược đặc biệt.

Bên cạnh đó, sử Nguyễn có mô tả “Tây Sơn dùng nhựa cây trộn với dầu mỏ làm hỏa dược cháy lâu, khó dập”, còn hỏa cầu tìm thấy ở Bảo tàng Tây Sơn có lớp bọc đúng dạng bom cháy. Một số báo chí khoa học tại Việt Nam xem đây là giả thuyết hợp lý, cần nghiên cứu sâu hơn dưới góc kỹ thuật vật liệu.

Ngoài hỏa cầu, quân Tây Sơn còn sử dụng “hỏa hổ”, “hỏa tiễn” những ống phóng thuốc cháy có khả năng bắn loạt. Kỹ sư Vũ Đình Thanh phân tích, nếu lực giật thấp, các vũ khí này có thể được lắp trên thuyền nhỏ hoặc trên voi, cho phép tạo ra mật độ hỏa lực vượt trội so với pháo cỡ lớn của quân Thanh và các tàu bọc đồng của phương Tây.

Đây là điểm giúp giải thích vì sao nhiều tàu chiến kiểu Tây bị thiêu cháy nhanh đến vậy trong các trận đánh ở Gia Định những năm 1782-1783 và vì sao đội quân Thanh đông nhưng thiếu hiểu biết về cơ chế cháy, ngạt đã thảm bại chỉ trong vài ngày.

Trao đổi với phóng viên, Đại tá Nguyễn Thụy Anh, nguyên Trưởng bộ môn Kỹ thuật Quân sự, Cục Khoa học Quân sự, Bộ Quốc phòng nhận định: “Việc quân đội Tây Sơn sử dụng “hỏa hổ” trên lưng voi khi chiến đấu có tác dụng nâng cao hiệu suất chiến đấu, trấn áp bộ binh quân địch rất lớn trên diện rộng do có lợi thế từ trên cao đánh xuống. Đây là một sáng tạo chiến đấu mang lại hiệu quả cao trong thời kỳ chiến tranh khi đó chủ yếu sử dụng các loại vũ khí lạnh, có tính sát thương hẹp".

Đại tá Nguyễn Thụy Anh, nguyên Trưởng bộ môn Kỹ thuật Quân sự, Cục Khoa học Quân sự, Bộ Quốc phòng. Ảnh: VIỆT ANH

"Bên cạnh đó, khi tấn công thành trì thì với độ cao từ trên lưng voi, việc bắn “hỏa hổ” vào trong thành cũng trở nên dễ dàng hơn so với bộ binh sử dụng vũ khí từ dưới chân tường thành bắn lên. Vào thời đó, voi chiến được trang bị kèm “hỏa hổ” có thể tạo ra uy lực sát thương, mức độ trấn áp tinh thần quân địch gần như những cỗ xe tăng trong thời kỳ chiến tranh hiện đại”, Đại tá Nguyễn Thụy Anh nhấn mạnh.

Tổng kết về chiến thuật mà vua Quang Trung sử dụng trong nhiều trận đánh, các nhà nghiên cứu kết luận: Quân Tây Sơn thường dùng voi chiến để phá kỵ binh, sau đó sử dụng "hỏa hổ", hỏa cầu gây rối loạn đội hình bộ binh quân địch. Rồi tiếp theo mới cho bộ binh xông lên đánh giáp lá cà bằng các vũ khí thông thường.

Mô phỏng Sư đoàn hỏa lực voi cơ động bắn hỏa tiễn phốt pho trên mình voi (hỏa tiễn không giật, không có lửa và tiếng động như pháo nên voi không giật mình). Ảnh do nhân vật cung cấp

Kỹ sư Vũ Đình Thanh đã thử nghiệm thành phần hỏa dược Tây Sơn trong mô phỏng động cơ tên lửa, đăng ký sáng chế và được các chuyên gia vũ khí quốc tế thẩm định. Nghiên cứu của kỹ sư Vũ Đình Thanh chỉ ra rằng Tây Sơn không chỉ thắng nhờ chiến thuật, mà còn sở hữu vũ khí vượt ra ngoài hiểu biết truyền thống, tiệm cận công nghệ hỏa khí tiên tiến của phương Tây.

Các nghiên cứu của kỹ sư Vũ Đình Thanh đã mở ra góc nhìn mới về lịch sử thời vua Quang Trung - giai đoạn mà thành tựu khoa học, công nghệ quân sự của Đại Việt có thể đã phát triển mạnh hơn nhận thức thông thường. Do đó, việc tiếp tục tìm hiểu, phục dựng và kiểm chứng các giá trị này là hết sức cần thiết. Qua đó góp phần khơi dậy niềm tự hào, tinh thần tự cường và sáng tạo của người Việt trong thời đại mới./.

Nguồn QĐND : https://www.qdnd.vn/quoc-phong-an-ninh/nghe-thuat-quan-su-vn/suc-manh-vu-khi-vuot-troi-thoi-vua-quang-trung-1017536