Sức sống ở làng nghề khảm trai truyền thống Chuôn Ngọ

5 giờ trướcBài gốc

Bàn tay người nghệ nhân Chuôn Ngọ biến vỏ trai, vỏ ốc thành tác phẩm mang đậm dấu ấn Việt. Ảnh: Hoàng Thùy

Làng Chuôn Ngọ thuộc xã Chuyên Mỹ, nằm ở phía Nam ngoại thành Hà Nội, cách trung tâm khoảng 40km, nổi tiếng với nhiều làng nghề truyền thống. Trong số ấy, có nghề khảm trai. Trưởng thành trong không gian đậm dấu ấn truyền thống, nghệ nhân Nguyễn Thanh Tuấn quyết giữ nghề khảm trai theo một cách rất riêng bằng cách kết hợp kỹ thuật thủ công cổ truyền với tư duy nghệ thuật đương đại, đưa di sản tiếp cận gần hơn với đời sống hiện đại.

Khảm trai và hành trình sống cùng văn hóa

Sinh ra trong một gia đình đã bốn đời gắn bó với nghề làm khảm trai, anh Nguyễn Thanh Tuấn từ nhỏ đã quen với những tiếng đục, tiếng cưa vỏ trai, vỏ ốc. Anh Tuấn lớn lên giữa nỗi trăn trở khi nghề truyền thống đứng trước nghuy cơ bị mai một. Nhưng chính bởi niềm say mê với ánh xà cừ lấp lánh, cùng sự kiên định của cha ông đã nuôi dưỡng trong anh một tình yêu bền chặt với nghề.

Những mảnh vỏ trai, vỏ ốc tưởng chừng vô tri lại trở nên sống động qua bàn tay tài hoa của người thợ Chuôn Ngọ. Để hoàn thiện một tác phẩm khảm trai là cả quá trình kỳ công, tỉ mỉ từ khâu chọn nguyên liệu, cưa, cắt, tạo hình... Mỗi chi tiết đều được nghệ nhân Nguyễn Thanh Tuấn mài bóng, gắn chìm xuống gỗ, dần hiện lên thành hoa lá, chim muông hay những câu chuyện văn hóa. Mọi công đoạn đều đòi hỏi sự kiên nhẫn, nhưng quan trọng nhất là khâu tỉa - nơi gửi gắm hồn cốt của tác phẩm.

“Khâu quan trọng nhất là khâu tỉa, tỉa tách mà tạo nên hồn. Tác phẩm có thành công hay không thì 80% quyết định ở công đoạn đó” - anh Tuấn chia sẻ. Với anh, khảm trai không chỉ là lao động thủ công, mà còn là sự sáng tạo đòi hỏi sự hòa quyện giữa kỹ thuật và tâm hồn. Mỗi tác phẩm đều mang trong mình một câu chuyện, nó không chỉ là vẻ đẹp óng ánh từ vỏ trai sò mà còn là vẻ đẹp của tâm huyết, trí tuệ và tinh hoa truyền thống.

Bản thân mỗi sản phẩm khảm trai đều mang trong mình một câu chuyện riêng. Khi thực hiện bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, nghệ nhân luôn cảm nhận được niềm xúc động đặc biệt, như được sống trong những năm tháng lịch sử. Hay chiếc đĩa khảm tích “Bát Tiên quá hải” được chế tác công phu từ gỗ trắc quý hiếm và vỏ ốc đỏ lửa, ốc vàng chanh, xanh hoa lý, phải mất tới 3 tháng mới hoàn thiện. Những tác phẩm ấy không chỉ phản ánh tay nghề mà còn gói ghém tình yêu, trí tuệ và văn hóa Việt.

Không chỉ miệt mài sáng tạo trong xưởng nhỏ tại làng nghề Chuôn Ngọ, anh Tuấn còn không ngừng lan tỏa giá trị của khảm trai truyền thống ra ngoài khuôn khổ của làng nghề. Các tác phẩm của anh đã góp mặt trong nhiều triển lãm nghệ thuật thủ công và các sự kiện giao lưu văn hóa tại Nhật Bản, Hàn Quốc... Ghi nhận những nỗ lực bảo tồn và đổi mới nghệ thuật khảm trai, năm 2018, Nguyễn Thanh Tuấn được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân làng nghề Việt Nam” và trở thành Hội viên Hiệp hội Làng nghề Việt Nam. Những danh hiệu ấy không chỉ là niềm tự hào cá nhân, mà còn là minh chứng cho hành trình gìn giữ và nâng tầm một di sản văn hóa dân tộc - nơi từng mảnh vỏ trai không chỉ phản chiếu ánh sáng, mà còn phản chiếu cả chiều sâu của tâm huyết và bản sắc Việt.

Giữ lửa truyền nghề cho khát vọng vươn xa

Không dừng lại ở việc gìn giữ truyền thống, anh Tuấn cũng như nhiều nghệ nhân khác ở Chuôn Ngọ luôn nỗ lực đưa khảm trai bước ra khỏi lũy tre làng. Họ hòa mình vào nhịp sống hiện đại, chủ động bắt nhịp với thời đại số để đáp ứng thị hiếu.

Anh Tuấn cho biết, hiện đã sử dụng các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube, Zalo, TikTok… để giới thiệu sản phẩm, tiếp cận được nhiều tệp khách hàng trong nước và quốc tế. Những bức ảnh, đoạn video về quá trình khảm trai không chỉ đưa sản phẩm đến gần công chúng, mà còn khơi dậy sự tò mò, niềm yêu thích với nghề. Các sản phẩm tinh xảo ấy không chỉ làm đẹp cho không gian nội thất Việt mà còn trở thành “sứ giả” văn hóa qua các diễn đàn, triển lãm nghệ thuật, sàn thương mại điện tử hay mạng xã hội.

Song hành với việc quảng bá sản phẩm, điều luôn khiến nghệ nhân trăn trở vẫn là mong muốn truyền nghề cho thế hệ kế cận. Chia sẻ về vấn đề này, anh Tuấn nói: “Tôi và những nghệ nhân ở làng rất muốn truyền lại cho thế hệ sau để giữ gìn nghề ông cha để lại. Nhưng các bạn trẻ bây giờ không mặn mà với nghề lắm vì mức thu nhập dành cho nghề chưa thực sự hấp dẫn”.

Trước nhịp sống hiện đại có nhiều người lo lắng nghề khảm trai sẽ khó lòng trụ vững trong thời đại công nghệ số. Nhưng với nghệ nhân đã gắn bó cả đời với khảm trai ở làng nghề Chuôn Ngọ có suy nghĩ khác. Theo anh Tuấn, cái gốc của nghề vẫn nằm ở tình yêu và sự bền bỉ: “Nghề nào cũng có khó khăn, có thăng trầm. Nhưng nếu yêu và kiên trì với nghề tôi tin nghề sẽ trả ơn mình”. Chính niềm tin yêu với nghề đã giúp anh kiên trì bám trụ với nghề, vượt qua nhiều thử thách để vừa giữ nghề và phát huy nghề khảm trai đi lên.

Câu chuyện của nghệ nhân Nguyễn Thanh Tuấn cũng là lát cắt tiêu biểu cho thực trạng ở nhiều làng nghề truyền thống khác: giữ được tinh hoa đã khó, truyền lửa cho thế hệ kế cận còn khó hơn. Dẫu vậy, khát vọng và sự dấn thân của người thợ như Nguyễn Thanh Tuấn đang mở ra hy vọng mới rằng nghề khảm trai không chỉ tồn tại trong ký ức, mà còn có thể tỏa sáng trong đời sống đương đại và vươn xa ra thế giới, trở thành “văn hóa” trong dòng chảy hội nhập.

Hoàng Thùy

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/suc-song-o-lang-nghe-kham-trai-truyen-thong-chuon-ngo.html