Tái diễn nạn xâm hại, san lấp ao hồ trái phép: cần xử lý nghiêm

6 giờ trướcBài gốc

Những “vết thương” trên mặt nước

Những ngày cuối tháng 7 và đầu tháng 8/2025, khu vực hồ Đồng Mô (xã Đoài Phương) - “lá phổi xanh” ở phía Tây Thủ đô - lại nóng lên vì tình trạng san lấp trái phép. Tại đây hơn 2.000m² lòng hồ bị đổ đất, bã bê tông, phế thải xây dựng; hoạt động thường diễn ra ban đêm hoặc cuối tuần để tránh bị phát hiện. Chính quyền xã đã lập biên bản, xử phạt 40 triệu đồng đối với người vi phạm, yêu cầu khôi phục hiện trạng; nhưng mức phạt này “chẳng thấm” so với lợi ích từ đất lấn chiếm. Trước đó không lâu, vào đầu tháng 7/2025, dư luận cũng nóng lên trước thông tin hồ Đầm Bông rộng 3,5ha tại phường Định Công đang dần “biến mất” khi bị san lấp trái phép. Trên diện tích hồ bị san lấp, những nhà xưởng, kho bãi đua nhau mọc lên. Đây chỉ là hai trong số rất nhiều trường hợp ao hồ tại TP Hà Nội đang bị xâm hại, san lấp trái phép. Tình trạng trên đã và đang khiến cho không ít ao hồ đang dần bị thu hẹp, thậm chí đứng trước nguy cơ bị xóa sổ.

Điểm chung của các vụ việc là vi phạm thường xảy ra ở ranh giới quản lý chồng chéo hoặc tại khu vực xa trung tâm, ít người qua lại. Ở hồ Đồng Mô, hệ thống quản lý liên quan nhiều đơn vị - từ chính quyền địa phương, đơn vị thủy lợi đến các khu du lịch - khiến phối hợp có lúc thiếu đồng bộ, trách nhiệm dễ bị đùn đẩy. Khi “vùng xám” tồn tại, kẻ vi phạm chọn thời điểm vắng lực lượng kiểm tra để hành động. Mặt khác, động cơ kinh tế quá lớn khiến vi phạm “không tự dừng”. Một mặt hồ bị san lấp có thể nhanh chóng biến thành các bãi đỗ xe, bãi tập kết vật liệu hay nhà xưởng; nguồn thu từ cho thuê mặt bằng đủ bù đắp mức xử phạt vài chục triệu đồng trong thời gian ngắn.

Một nguyên nhân sâu xa nữa là, quy hoạch thoát nước và không gian nước đô thị chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa. KTS Đào Ngọc Nghiêm cho biết, diện tích ao hồ hiện mới đáp ứng rất thấp so với quy hoạch; Hà Nội cần điều chỉnh quy hoạch thoát nước và “đào thêm 700ha ao hồ” để thích ứng cực đoan khí hậu. Khi quỹ mặt nước đã thiếu hụt, mọi hành vi lấp ao hồ - dù nhỏ - càng làm tăng rủi ro ngập úng và ô nhiễm.

Hồ Đầm Bông rộng 3,5ha tại phường Định Công đang dần “biến mất” khi bị san lấp trái phép Ảnh: Trần Hoàng

Theo các chuyên gia, ao hồ là “van an toàn” của đô thị với những công dụng vô cùng quan trọng như tích nước mưa, làm chậm dòng chảy bề mặt, giảm đỉnh lũ, điều hòa vi khí hậu, lọc bụi và tạo không gian công cộng. Khi lòng hồ bị san lấp, khả năng trữ nước giảm đi trong khi mưa cực đoan tăng, dẫn tới ngập cục bộ ở khu vực thấp trũng. Với các hồ liên thông kênh mương thủy lợi, bịt dòng chảy còn gây bồi lắng và suy giảm chất lượng nước, ảnh hưởng sản xuất nông nghiệp xung quanh.

PGS.TS Đào Trọng Tứ - Trưởng ban điều hành mạng lưới sông ngòi Việt Nam cho biết, mặt nước, sông, ao, hồ là nguồn tài nguyên rất quý. “Việc tự ý san lấp, lấn chiếm ao, hồ chính là một “thảm họa” - chuyên gia Đào Trọng Tứ nói và nhấn mạnh rằng, hành vi san lấp ao hồ không chỉ làm ảnh hưởng đến không gian đô thị mà còn khiến môi trường sống bị ô nhiễm, khiến cho thủy sinh hồ mất cân bằng, nảy sinh ra các dịch bệnh.

Trong khi đó, TS Lê Xuân Thái - Giảng viên Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định, việc đô thị không có hoặc có ít diện tích mặt nước sẽ làm cho không khí tự nhiên trở nên khó chịu do ít hơi nước. Các hồ điều hòa dần biến mất cũng ảnh hưởng đến an ninh năng lượng, sức chịu tải của ngành điện... “Diện tích ao, hồ bị thu hẹp cũng làm hạn chế không gian xanh của đô thị, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống của người dân” - TS Lê Xuân Thái nói.

Xây dựng “tấm lá chắn” bảo vệ ao hồ

Trước những hệ lụy nhãn tiền từ việc xâm hại, san lấp trái phép ao hồ, các chuyên gia cho rằng, đã đến lúc TP Hà Nội cần có những biện pháp mạnh tay, xử lý nghiêm vi phạm và có những giải pháp căn cơ để bảo vệ ao hồ của Thủ đô.

Mới đây, TP Hà Nội đã ban hành Quyết định 2423/QĐ-UBND, điều chỉnh và bổ sung danh mục hồ, ao không được san lấp, nâng tổng số lên 3.501. Danh mục này trải rộng từ nội đô đến các huyện ngoại thành, với mục tiêu siết chặt quản lý, công khai ranh giới pháp lý để xử lý vi phạm. Đây chính là “lá chắn” pháp lý quan trọng để bảo vệ ao hồ trên địa bàn TP.

Luật sư Bùi Đình Ứng - Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, cần phải bảo vệ được khung pháp lý quan trọng này bởi đây là “tấm bản đồ” pháp lý giúp lực lượng cơ sở có căn cứ xử lý nhanh các hành vi đổ đất, quây tôn, dựng xưởng trên mặt nước. Tuy nhiên, chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng, để hiệu lực trên giấy trở thành hiệu quả ngoài thực địa, danh mục phải được công khai trực tuyến, gắn tọa độ GIS, cắm mốc thực địa và tích hợp vào quy trình cấp phép xây dựng - bất cứ hồ nào trong danh mục đều phải hiện cảnh báo “đỏ” trên hệ thống một cửa điện tử.

Ngoài ra, theo Luật sư Bùi Đình Ứng, cần nâng mức răn đe và thống nhất chế tài theo chuỗi hành vi. Với vi phạm lấp hồ, không chỉ phạt tiền chủ vi phạm; phải xử lý cả đầu mối cung cấp, vận chuyển phế thải, các bãi trung chuyển vật liệu “tiếp tay”. Kinh nghiệm từ các vụ việc cho thấy xe chở đất, phế thải thường hoạt động theo tuyến cố định - nếu chặn đúng “cửa” thì lòng hồ mới yên.

Theo các chuyên gia môi trường, một trong những giải pháp quan trọng góp phần nâng tầm “tấm lá chắn” để bảo vệ ao hồ chính là áp dụng giải pháp “mắt thần” công nghệ. Tại những điểm nóng như Đồng Mô, Định Công, Ba Vì…, việc lắp camera giám sát kết hợp phân tích hình ảnh, cùng dữ liệu vệ tinh độ phân giải cao theo chu kỳ 5 -10 ngày, sẽ giúp phát hiện nhanh khối tích đất đổ mới, báo động cho phường/xã và đội trật tự xây dựng. Công nghệ không thay thế con người, nhưng tạo bằng chứng khách quan để ra quyết định cưỡng chế sớm, tránh “sự đã rồi”.

Bài học từ Đồng Mô cho thấy chỉ cần vài đêm, hàng nghìn mét vuông lòng hồ có thể bị bồi lấp. Bên cạnh đó, cần tái lập chức năng mặt nước sau khi xử lý. Cưỡng chế chỉ là bước đầu; muốn không tái diễn, cần phục hồi hồ về đúng chức năng: nạo vét bùn, trồng cây thủy sinh phù hợp, tạo lối dạo, chiếu sáng và bố trí không gian công cộng để cộng đồng “thấy” và “sử dụng” mặt nước. Nơi nào mặt hồ bị xẻ nhỏ hoặc bức tử, phải có kế hoạch kỹ thuật khôi phục liên thông dòng chảy theo thiết kế thoát nước đô thị. Đây chính là đầu tư thích ứng khí hậu, giảm chi phí ngập đô thị về lâu dài - điều mà các chuyên gia đã khuyến nghị từ nhiều năm.

Ngoài ra, cần phải có giải pháp bịt “đầu vào” phế thải xây dựng. Nhiều điểm lấp hồ dùng bã bê tông, gạch vỡ, đất thải. TP cần quy hoạch mạng lưới trạm tiếp nhận - xử lý phế thải xây dựng có kiểm soát; yêu cầu đơn vị phá dỡ, nhà thầu phải có hợp đồng vận chuyển tới điểm hợp pháp; tăng kiểm tra đột xuất trên các tuyến hay xuất hiện xe ben vào ban đêm. Khi dòng phế thải có “đích đến” hợp pháp và bị giám sát chặt, chi phí lấp hồ trái phép sẽ tăng, giảm động cơ vi phạm.

Đã đến lúc Hà Nội điều chỉnh quy hoạch thoát nước cho phù hợp biến đổi khí hậu; ngoài việc nâng công suất trạm bơm, mở rộng kênh mương, cần bổ sung diện tích ao hồ còn thiếu. Cần xem việc bảo vệ hồ là tiêu chí của một đô thị bền vững, bởi mặt nước là thành tố cấu trúc cảnh quan và vi khí hậu không thể thay thế bằng bê tông.

Quý Nguyễn

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/tai-dien-nan-xam-hai-san-lap-ao-ho-trai-phep-can-xu-ly-nghiem.816382.html