Tài sản vô hình và yếu tố quyết định sức cạnh tranh quốc gia: 'Mỏ vàng' chưa khai mở

3 giờ trướcBài gốc

Vụ kiện giữa Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh và Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh Việt là một trong những vụ tranh chấp sở hữu trí tuệ tiêu biểu trong thời gian qua.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, thể chế bảo hộ và khai thác nguồn lực này vẫn chưa theo kịp thực tiễn, khiến nhiều doanh nghiệp và thương hiệu lớn rơi vào thế bị động.

Động lực kinh tế tri thức

Ở nhiều quốc gia, quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) không chỉ là công cụ bảo vệ sáng tạo, mà còn là tài sản tài chính có thể định giá, thế chấp, mua bán, góp vốn. Nhờ vậy, các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới huy động được nguồn vốn khổng lồ dựa trên giá trị tài sản trí tuệ, thay vì chỉ dựa vào nhà xưởng, dây chuyền sản xuất hay sản phẩm hữu hình.

Theo Brand Finance Global 500 (2024), giá trị thương hiệu Apple đạt 516,6 tỷ USD, Google 333,4 tỷ USD, Samsung hơn 99,4 tỷ USD. Giá trị này chiếm phần lớn vốn hóa thị trường của các tập đoàn, chứng tỏ tài sản vô hình là tài sản cốt lõi trong nền kinh tế hiện đại. WIPO ước tính tổng giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt 80 nghìn tỷ USD, cao hơn tổng GDP của nhóm G7.

SHTT không chỉ là “bằng sáng chế” hay “nhãn hiệu” trên giấy. Nó là nguồn lực tạo thu nhập, mở ra cơ hội huy động vốn từ thị trường tài chính, góp phần nâng cao lợi thế cạnh tranh và tăng khả năng tồn tại lâu dài của doanh nghiệp.

Thực tế cũng cho thấy, những quốc gia có thị trường SHTT phát triển mạnh như Mỹ, Hàn Quốc hay Nhật Bản đã biến tài sản vô hình thành động lực kinh tế, không chỉ gia tăng giá trị doanh nghiệp, mà còn tạo ra nguồn thu ngân sách đáng kể thông qua phí bản quyền, chuyển nhượng công nghệ và thuế thu nhập từ tài sản trí tuệ.

Việt Nam, với mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2045, không thể nằm ngoài xu thế đó. Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam - Đặng Ngọc Luyến cho biết, SHTT ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ sáng tạo, mà còn trở thành “lá chắn” để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết 10-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân và chiến lược SHTT đến năm 2030 đều xác định tài sản trí tuệ là động lực quan trọng. Tuy nhiên, từ nghị quyết đến thực tiễn thể chế hóa còn nhiều khoảng trống.

Khoảng trống bảo hộ

Dù Việt Nam đã có nhiều văn bản pháp luật bảo vệ quyền SHTT và tài sản vô hình, doanh nghiệp vẫn phải đối mặt với nhiều rủi ro. Điển hình là vụ tranh chấp Nhựa Bình Minh với một doanh nghiệp mang tên tương tự, kéo dài nhiều năm, tốn kém chi phí, ảnh hưởng uy tín thương hiệu.

Đại diện Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh (thương hiệu gần 50 năm tuổi) cho biết, thấy đau lòng khi trên thị trường xuất hiện nhiều sản phẩm “na ná”, thậm chí gắn cụm từ “Bình Minh” với vài chữ bổ sung để cố tình gây nhầm lẫn, hoang mang cho người dùng. Câu hỏi được đặt ra đầy bức xúc: “Tại sao một thương hiệu lớn, đã đăng ký hợp pháp, lại phải chứng minh mình là... chính mình?”.

Tương tự, thương hiệu gạo ST25. Sau khi được vinh danh là “Gạo ngon nhất thế giới”, đã bị mạo danh, làm giả tràn lan ở thị trường trong nước. Sự việc khiến ông Hồ Quang Cua - tác giả chính của giống lúa và gạo ST24, ST25 phải làm đủ mọi cách để nhờ can thiệp, thậm chí gửi đơn đến cơ quan quản lý thị trường, Bộ Công Thương đề nghị hỗ trợ bảo vệ thương hiệu giống lúa và gạo ST24, ST25 trên thị trường Việt Nam. Tuy nhiên, tình trạng này chưa thể chấm dứt hoàn toàn.

Những ví dụ trên cho thấy, luật pháp có, nhưng hiệu lực thực thi chưa đủ mạnh, doanh nghiệp chưa thật sự tin tưởng vào cơ chế bảo vệ quyền SHTT. Nhiều sáng chế, nhãn hiệu hay kiểu dáng công nghiệp chỉ dừng lại ở mức đăng ký bảo hộ, chưa được khai thác thương mại hóa thành tài sản tài chính, dẫn đến lãng phí nguồn lực sáng tạo.

Quy định còn phân mảnh

Dù khung pháp luật đã cơ bản hoàn thiện, nhưng thực tiễn triển khai quyền SHTT tại Việt Nam vẫn gặp nhiều rào cản. Theo luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm: “Các quy định hiện nay còn phân mảnh và thiếu tính đồng bộ. Luật SHTT chủ yếu quy định quyền và thủ tục đăng ký, chưa đủ để biến tài sản trí tuệ thành tài sản có thể định giá, giao dịch, bảo hiểm hay thế chấp”.

Trong lĩnh vực ngân hàng, hầu hết các tổ chức tín dụng vẫn ưu tiên thế chấp tài sản hữu hình như: Đất đai, nhà xưởng, xe cộ. Các cơ chế định giá IP (viết tắt của Intellectual Property - tên gọi chung cho các sản phẩm, sáng tạo của trí óc con người, tài sản trí tuệ), bảo hiểm IP hay thị trường chuyển nhượng IP chưa được xây dựng, khiến doanh nghiệp e ngại “tài sản hóa” ý tưởng. Ngay cả khi doanh nghiệp đăng ký bảo hộ đầy đủ, việc biến bằng sáng chế, nhãn hiệu, phần mềm hay dữ liệu số thành nguồn vốn thực tế vẫn gặp khó khăn.

Bên cạnh đó, năng lực doanh nghiệp cũng là rào cản. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa nhận thức đầy đủ giá trị của IP, dẫn đến lơ là bảo hộ hoặc bán rẻ tài sản vô hình. Họ cũng thiếu nguồn lực chuyên môn để xây dựng, định giá, khai thác và bảo vệ hệ thống tài sản vô hình, làm giảm hiệu quả kinh tế của sáng tạo.

Luật sư Trương Anh Tú nhận định rằng những rào cản này tạo ra một khoảng trống pháp lý và thị trường, làm giảm niềm tin của doanh nghiệp vào cơ chế bảo vệ IP. Điều này đồng nghĩa với việc nhiều sáng chế và nhãn hiệu có nguy cơ bị bỏ phí hoặc bị chiếm dụng, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Tất cả vấn đề nêu trên cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết: Việt Nam cần thể chế hóa sáng tạo và tài sản vô hình thành công cụ phát triển kinh tế, từ việc hoàn thiện luật pháp, xây dựng cơ chế tài chính đến phát triển thị trường IP.

Nếu thể chế đủ mạnh, Việt Nam hoàn toàn có thể biến tài sản trí tuệ thành nguồn lực chiến lược, tạo sức bật cho doanh nghiệp và nâng vị thế quốc gia trên thị trường toàn cầu. Đây còn là yếu tố quyết định trong việc xây dựng các thương hiệu Việt Nam có sức cạnh tranh toàn cầu, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế và khẳng định vị thế quốc gia trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo.

Hương Trang

Nguồn GD&TĐ : https://giaoducthoidai.vn/tai-san-vo-hinh-va-yeu-to-quyet-dinh-suc-canh-tranh-quoc-gia-mo-vang-chua-khai-mo-post748850.html