Tại sao tranh cãi sàng lọc gen chọn 'đứa trẻ tốt hơn'?

3 giờ trướcBài gốc

Công nghệ chọn lọc/chỉnh sửa gen chưa được công nhận phổ biến trên thế giới, song đã được nhiều gia đình lựa chọn để có được những đứa con theo nhu cầu. Ảnh: MART PRODUCTION/Pexels.

Sàng lọc gen, hay chọn lọc gen ở người, là khái niệm chỉ các quá trình tự nhiên hoặc can thiệp có chủ đích nhằm gia tăng tần suất những gen được coi là có lợi trong quần thể theo thời gian.

Trong nhiều thập kỷ, các biện pháp sàng lọc di truyền chủ yếu được sử dụng với mục đích y khoa, như phát hiện sớm các bệnh di truyền hiếm và nghiêm trọng, giúp giảm nguy cơ sinh ra trẻ mắc bệnh nặng.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của công nghệ phân tích DNA và trí tuệ nhân tạo, sàng lọc gen đang bước sang một giai đoạn mới, gây ra những tranh luận vượt xa lĩnh vực y tế.

Theo New York Times, các công cụ sàng lọc đa gen (polygenic screening) hiện nay không chỉ dừng lại ở việc đánh giá nguy cơ bệnh tật, mà đang được mở rộng sang những đặc tính không thuần túy y học như chiều cao, sức khỏe tâm thần, thành tích học tập và đặc biệt là trí tuệ.

Tranh cãi

Sàng lọc đa gen hiện vẫn chưa được chấp nhận rộng rãi trong thực hành y khoa. Tuy nhiên, một khảo sát tại Mỹ năm 2022 cho thấy đa số người được hỏi không phản đối về mặt đạo đức việc sử dụng công nghệ này, miễn là nó giúp giảm rủi ro cho con cái. Kết quả này phản ánh khoảng cách ngày càng lớn giữa quan điểm xã hội và sự thận trọng của giới chuyên môn.

Trái với sự cởi mở của công chúng, nhiều bác sĩ và cơ sở y tế tỏ ra dè dặt. Một bác sĩ điều trị hiếm muộn nhấn mạnh họ điều trị vô sinh, không phải để tạo ra những đứa trẻ lý tưởng.

Trong bối cảnh đó, những trường hợp gây chú ý như cặp đôi Simone Collins và Malcolm Collins, hai gương mặt nổi bật của phong trào khuyến sinh tại Mỹ, càng làm tranh luận thêm gay gắt. Cặp đôi này từng tạo ra hơn 40 phôi qua 7 chu kỳ IVF để lựa chọn.

New York Times cũng đề cập việc Elon Musk được cho là đã sử dụng dịch vụ sàng lọc phôi cho ít nhất một người con, dù thông tin chi tiết không được xác nhận công khai.

Một trong những đứa con của Elon Musk được cho là chào đời nhờ công nghệ sàng lọc đa gen. Ảnh: Reuters.

Nếu tại Mỹ, sàng lọc và chỉnh sửa gen vẫn tồn tại trong vùng xám pháp lý, Trung Quốc từng chứng kiến hậu quả trực tiếp của việc vượt qua các ranh giới đạo đức. Năm 2018, nhà khoa học He Jiankui gây chấn động khi tuyên bố đã chỉnh sửa gen phôi thai để tạo ra những đứa trẻ có khả năng kháng HIV.

Công trình này ngay lập tức bị cộng đồng khoa học quốc tế lên án là liều lĩnh, phi đạo đức và vi phạm nghiêm trọng các chuẩn mực nghiên cứu y sinh. Sau điều tra, He Jiankui bị kết án 3 năm tù và bị sa thải khỏi Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc. Vụ việc trở thành dấu mốc cảnh báo rõ ràng về những hệ lụy khi công nghệ sinh học đi trước khuôn khổ đạo đức và pháp lý.

Sau sự kiện này, Trung Quốc nhanh chóng siết chặt các quy định, coi việc chỉnh sửa gen người phục vụ sinh sản là hành vi vi phạm pháp luật, với chế tài hình sự cụ thể. Đây được xem là một trong những phản ứng cứng rắn nhất thế giới đối với can thiệp trực tiếp vào bộ gen con người.

Hệ quả

Theo phân tích của New York Times, trong một xã hội ngày càng quen với việc đo lường con người bằng điểm số, bảng xếp hạng và năng suất, việc áp dụng logic tương tự lên phôi thai dường như là bước tiếp nối khó tránh.

Khác với sàng lọc di truyền truyền thống, vốn nhằm tránh những bệnh hiếm và nghiêm trọng, sàng lọc đa gen cho phép so sánh giữa các phôi đều được coi là “bình thường”, biến sinh sản thành một quá trình tối ưu hóa liên tục.

Mối lo của giới đạo đức học không chỉ nằm ở việc một số phụ huynh lựa chọn phôi dựa trên trí tuệ, chiều cao hay tính cách, mà ở tác động tích lũy khi những quyết định cá nhân này diễn ra trên quy mô lớn. Theo thời gian, chúng có thể hình thành những chuẩn mực xã hội mới về việc đứa trẻ nào “đáng được sinh ra” hơn.

Các công ty cung cấp dịch vụ sàng lọc đa gen hiện vẫn khẳng định họ chỉ cung cấp thông tin, không thay phụ huynh đưa ra quyết định. Tuy nhiên, khi thông tin được trình bày dưới dạng điểm số, thứ hạng và xác suất, chính cách thể hiện đó đã hàm chứa một định hướng lựa chọn nhất định.

Sau cùng, vấn đề cốt lõi không chỉ là công nghệ chính xác đến đâu, mà là xã hội sẽ sử dụng nó như thế nào. Bởi những quyết định được đưa ra trong phòng khám hôm nay, dù mang tính cá nhân, có thể âm thầm định hình cách con người nhìn nhận về giá trị và ý nghĩa của sự sống trong nhiều thập kỷ tới, điều mà New York Times cho rằng vẫn chưa có câu trả lời dứt khoát.

Tú Anh

Nguồn Znews : https://znews.vn/tai-sao-tranh-cai-sang-loc-gen-chon-dua-tre-tot-hon-post1612263.html