Tái sinh văn hóa dân gian bằng điện ảnh

3 giờ trướcBài gốc

Kho đề tài vô tận

“Đèn âm hồn” được coi là bất ngờ của năm nay bởi đó là tác phẩm đầu tay của một đạo diễn tay ngang. Phim dựa trên cốt truyện của “Người con gái Nam Xương” nhưng có những thay đổi về kịch bản, xây dựng theo mô típ của phim kinh dị. “Đèn âm hồn” lấy bối cảnh ở Cao Bằng, một ngôi làng nhỏ đúng kiểu làng quê Bắc Bộ với những phiên chợ quê. Trang phục được đầu tư kỹ lưỡng, đặc biệt là câu chuyện về văn hóa thờ cúng của người Việt, sự kết nối âm dương được khai thác gây tò mò cho khán giả.

Lý giải về sự thành công về doanh thu của “Đèn âm hồn”, các chuyên gia cho rằng, dù kịch bản còn gượng, nhiều câu thoại còn ngô nghê, diễn xuất của diễn viên thiếu xúc cảm nhưng câu chuyện khai thác những vấn đề về văn hóa tâm linh của người Việt trở thành điểm thu hút khán giả. Phim đạt doanh thu trên 100 tỷ đồng và dẫn đầu phòng vé trong những ngày công chiếu đầu tiên.

Ngôi nhà cổ 100 tuổi trong phim “Nhà gia tiên”.

Mới đây, tiếp tục một bộ phim hài kinh dị của đạo diễn Huỳnh Lập ra rạp và ngay lập tức đạt kỷ lục doanh thu trong 3 ngày chiếu đầu tiên (cộng với suất chiếu sớm) lên tới 100 tỷ. Phim kể về Mỹ Tiên (Phương Mỹ Chi) - một nhà sáng tạo nội dung gen Z “triệu view” ở TP Hồ Chí Minh bế tắc ý tưởng. Cô được bạn thân gợi ý chủ đề khám phá cõi âm. Địa điểm quay là ngôi nhà hơn 100 tuổi của cô ở miền Tây. Vốn không tin chuyện ma quỷ, tâm linh, cô tình cờ gặp lại anh trai đã qua đời 10 năm trước - Gia Minh (Huỳnh Lập) tại căn nhà. Từ chỗ tìm cách xua đuổi vong linh của anh, cô dần học cách sống hòa thuận với Gia Minh.

Bộ phim cài cắm nhiều cảnh quay liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, từ đó lồng ghép thông điệp về nguồn cội của người Việt. Nghề làm bánh xèo trong phim đang trở thành hot trên mạng xã hội. Ngoài ra, nghệ thuật làm tranh kiếng - dòng tranh nổi tiếng thế kỷ 19 cũng được đạo diễn khai thác kỹ lưỡng, chăm chút để làm dày chất liệu văn hóa.

Theo đạo diễn Huỳnh Lập, tranh kiếng thủ công đã dần mai một, nên để tái hiện vẽ tay theo phong cách Nam bộ xưa, ê-kíp phải về làng nghề Bà vệ (An Giang) thu gom, phục chế một số tranh đã hỏng. Đặc biệt, ngôi nhà cổ hơn 100 năm tuổi ở Cần Thơ được ê-kíp lựa chọn vẫn giữ được những giá trị truyền thống của văn hóa Nam Bộ như bàn thờ gia tiên, thiết kế nội thất, không gian trưng bày…

Trước đó, điện ảnh Việt đã có những bộ phim khai thác chất liệu văn hóa dân gian thu hút sự quan tâm của đông đảo khán giả. Điển hình như “Tết ở làng địa ngục” - dù là bộ phim kinh dị nhưng lại gây ấn tượng bởi vẻ đẹp của văn hóa dân tộc, từ phong tục tập quán đến những nét sinh hoạt của người Việt như cúng ông Công ông Táo, tục xin chữ treo ngày tết, tảo mộ, gói bánh chưng. Hay “Ma dai”, “Kẻ ăn hồn” và “Quỷ cầu” ra rạp 2024 cũng thu hút đông đảo khán giả. “Kẻ ăn hồn” và “Quỷ cầu” là hai phim Việt dẫn đầu về doanh thu phòng vé thời điểm ra rạp và cũng là hai phim sử dụng đậm đặc chất liệu văn hóa dân gian. Trước đó, “Tấm Cám - Chuyện chưa kể” lấy cảm hứng từ truyện cổ tích “Tấm Cám”, kết hợp yếu tố huyền ảo và hành động để làm mới câu chuyện cũng thu hút khán giả.

Rồi “Lời nguyền huyết ngải” hay “Truyền thuyết về Quán Tiên” khai thác các giai thoại huyền bí về dân gian xưa. “Sáng đèn”, “Song Lang” tập trung vào văn hóa nghệ thuật truyền thống, kể câu chuyện về cải lương đang bị mai một. Các phim “Hồng Hà nữ sĩ”, “Đất rừng Phương Nam”, “Công tử Bạc Liêu” thiên về khai thác văn hóa, lịch sử… Điều đó cho thấy văn hóa dân tộc là một mỏ quặng để các nghệ sĩ sáng tạo. Sự đa dạng của các yếu tố văn hóa làm cho dòng phim này có cốt truyện hay, ly kỳ vừa kích thích sự tò mò, chú ý của khán giả.

Phim “Song lang”, nghệ thuật cải lương giành nhiều giải thưởng quốc tế.

Sáng tạo nhưng cần tôn trọng các giá trị truyền thống

Một tín hiệu tích cực là trong số những bộ phim khai thác văn hóa dân gian, nhiều phim thu hút đông đảo khán giả với doanh thu hàng trăm tỷ. Điều này cho thấy, nhu cầu của khán giả là có thật. Người Việt rất thích xem những câu chuyện về văn hóa Việt Nam. Đó là hướng đi tiềm năng, vừa mang lại cơ hội sáng tạo mới mẻ, góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống cho thế hệ trẻ. (đối tượng đi xem phim nhiều nhất hiện nay).

Theo đạo diễn, NSƯT Bùi Trung Hải: “Đây là hướng đi đang phát triển ở Việt Nam trong những năm gần đây. Việc sử dụng chất liệu văn hóa dân gian dễ tạo sự thu hút với khán giả vì họ sẽ thấy gần gụi, thân thuộc. Mặt khác, việc sử dụng chất liệu văn hóa dân gian tạo nên sự khác biệt, nét độc đáo của những câu chuyện của người Việt. Điều này tạo nên bản sắc của một nền điện ảnh, rất quan trọng”. Tuy nhiên, việc sáng tạo văn hóa dân gian trong điện ảnh cần được làm một cách cẩn trọng, kỹ lưỡng, dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa truyền thống để tránh những sai sót, lệch lạc.

Theo nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã, đó là một con đường thú vị nhưng cũng đầy thử thách. Bà từng chia sẻ: “Với dòng phim lấy cảm hứng từ lịch sử, văn hóa Việt thì thách thức vô cùng lớn Tuy nhiên, về mặt phương pháp làm việc thì các nhà sáng tạo buộc phải nhìn nhận rằng, làm phim này là họ đang đối diện với ký ức lịch sử, trầm tích văn hóa trong mỗi con người, xứ sở, những sai sót nhỏ sẽ dễ bị nhận ra và phản ứng khốc liệt”.

Từ góc độ của người nghiên cứu văn hóa, Tiến sĩ Mai Anh Tuấn cho rằng, các nhà làm phim có thể khai thác văn hóa dân gian ở nhiều khía cạnh, nhưng cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về tri thức, văn hóa, lịch sử nền, đó là cơ sở của sự sáng tạo. Nhà làm phim được phép hư cấu, đẩy xa những ý tưởng nghệ thuật của mình; song cuối cùng, bộ phim vẫn phải khơi gợi được những nét tương đồng, gần gũi và có kết nối với đời sống để khán giả thấy được sự đồng cảm, sống động của lịch sử, của văn hóa.

Văn hóa dân gian được sử dụng trong phim “Đèn âm hồn”.

Đạo diễn Phan Đăng Di cũng khẳng định, văn hóa Việt là linh hồn của những bộ phim để đưa điện ảnh Việt đi ra thế giới. Chất liệu dân gian là một mỏ quặng vô cùng phong phú và đa dạng để các nhà làm phim có thể tự do sáng tạo nên những tác phẩm mới, góp phần nối dài đời sống của văn hóa dân tộc bằng điện ảnh. Chúng ta đã có những bộ phim trăm tỷ từ việc khai thác chất liệu văn hóa truyền thống, nghĩa là chúng ta đã có những thành công về mặt doanh thu trong thị trường nội địa. Nhưng chúng ta cũng cần thêm những bộ phim đi ra chinh phục thế giới bằng những câu chuyện, vẻ đẹp về văn hóa nước mình.

Năm 2023, chúng ta đã có “Song lang” chinh phục các giải thưởng quốc tế, mang văn hóa Việt đi ra thế giới. Nhưng con số đó vẫn còn khiêm tốn giữa một series những bộ phim làm về đề tài này đang chiếu trong nước. Đây cũng là bài toán khó đối với các nhà làm phim trên hành trình chinh phục khán giả và làm thế nào để mang phim Việt ra thế giới. Bởi hơn bất cứ loại hình nghệ thuật nào, điện ảnh chính là cầu nối hữu hiệu nhất để mang văn hóa Việt ra thế giới.

Mỹ Hiền

Nguồn ANTG : https://antgct.cand.com.vn/so-tay/tai-sinh-van-hoa-dan-gian-bang-dien-anh-i761920/