Tầm nhìn của người Rục

13 giờ trướcBài gốc

Xe 1, 2, 3 bánh

Tôi trở lại bản Ka Ai vào giữa tháng 7/2025 và chợt nhìn lên đỉnh núi Giăng Màn. Núi trong xanh giữa trời quang mây tạnh. Chỉ cần trên đỉnh núi xuất hiện những đám mây xám và âm u là trời đổ mưa và ngôi làng tôi đang tới sẽ bị cắt ngang bởi vài con suối.

Ông Hồ Xăng, 54 tuổi, người từng được anh em Bộ đội biên phòng cắm bản hướng dẫn từ việc cắt lúa, tới mang phơi, cách bảo quản, giờ được hỏi lại, ông Xăng nói “giờ tôi đẩy được cái xe rùa rồi đó”.

Những chiếc cầu thang gỗ để đi vào ruộng ở thung lũng Rục Làn, ngọn núi phía xa xa là địa danh Đà Lạt 1. Ảnh: Lê Văn Chương

Thì ra cán bộ biên phòng cắm bản ngoài việc tạo cho làng một cái view tuyệt đẹp là 5 ha lúa bên cạnh làng. Trung tá Phan Văn Năm, người đã nghỉ hưu từ năm 2023 và trước khi rời làng vẫn mời ông Xăng, ông Thoong và nhiều người đi ra núi để dạy cho cách hốt phân khô bón ruộng.

“Các anh nhớ, hốt phân đã qua trời nắng, không bị dính tay, bỏ vô chiếc xe này gọi là xe rùa, đẩy về nhà” - cán bộ Năm chỉ cho bà con.

Ông Hồ Xăng nghe xong thì nhiệt tình làm ngay. Người ta đi từng bước để hốt phân, còn ông thì làm như cái máy. Nhưng mà kìa, cái xe rùa sao chỉ có 1 cái bánh. Ông Xăng đẩy xe mà nó cứ lúc lắc như người say rượu. Rồi có lúc xe đổ kềnh ra bãi cỏ.

Chiều hôm đó về uống rượu với ông Hồ Thoong, ông Thoong nói “đúng là biên phòng, đi xe 4 bánh cũng được, mà xe 1 bánh cũng thạo”.

Nhưng rồi sau đó thì cái view bên cạnh làng trở nên đẹp hơn vì lúa có màu xanh mơn mởn. Ông Thoong nói với bà con rằng nhờ cái phân bò mà lúa không bị vàng lá. Thực ra chuyện để biến cánh đồng này thành một cảnh đẹp xanh mát bên cạnh làng Ka Ai, những người lính ở đây đã lọc đá ra khỏi đất trong suốt 17 năm trời.

Năm đầu tiên là vừa cuốc, vừa xúc từng giỏ đá khiêng ra ngoài, rồi năm sau và sau nữa, liên tục lọc đá để bây giờ chỉ còn một cánh đồng đất tơi xốp. Nhưng để cải tạo đất thì phải vận động đồng bào đi nhặt phân chuồng về bỏ vào cải tạo đất.

Giữa năm 2023, tôi gặp Trung tá Phan Văn Năm vào lúc anh đang tất bật dành khoảng thời gian cuối cùng của cuộc đời binh nghiệp để chia sẻ với người Rục. Anh Năm dậy từ sáng sớm để chỉnh sửa lại bánh xe máy cày. Vì đất ruộng khô nên anh phải lắp bánh lồng nan chéo và bánh lồng nan thẳng.

Trung tá Phan Văn Năm tranh thủ cày cho xong thửa ruộng trước ngày nghỉ hưu. Ảnh: Lê Văn Chương

Từ năm 2008, khi cánh đồng lúa nước ở bản Ka Ai được triển khai, người Rục được hướng dẫn cấy cày, nhưng cái gì đơn giản thì bà con nhớ, còn không thì quên. Riêng việc điều khiển chiếc máy cày ruộng chỉ có bộ đội mới làm được. Ông Thoong thường ngồi nhìn qua cửa sổ và nói “cái xe đó 3 bánh, 2 bánh như cái lồng, xe gì bộ đội cũng đi được”.

Ðà Lạt ở bản Rục

“Kia là Đà Lạt 1, đi qua cái eo là tới Đà Lạt 2 và vô trong nữa là Đà Lạt 3”, bà Cao Thị Điền nói điều này khiến tôi ngạc nhiên. Thì ra ở thung lũng Rục Làn của người Rục nằm ở bản Yên Hợp, Mò O, Ồ Ồ cũng có địa danh mang tên Đà Lạt.

Xứ Đà Lạt trên cao nguyên Lâm Viên đầy mây trắng, rừng thông và hồ nước trong xanh. Còn Đà Lạt của người Rục là những dãy núi đá vôi cao vút đầy bí ẩn. Bí ẩn là vì có những ngọn núi thẳng tắp và dù nằm gần bản nhưng con người không thể lên đó được.

Nhưng view đẹp nhất ở thung lũng Rục Làn không phải là Đà Lạt, mà là cánh đồng lúa nước có diện tích rộng 10 ha, suốt ngày vang lên tiếng ếch nhái. Ở những vùng quê khác, lũ ếch nhái chỉ kêu vào ban đêm hoặc khi trời sắp mưa.

Duy chỉ có ở thung lũng này lũ ếch nhái cứ hòa tấu bản nhạc bất tận cả ngày lẫn đêm một cách khá kỳ lạ. Cánh đồng này không giống bất cứ nơi nào, nó nằm sát trục đường của bản, phía trong là Đà Lạt, phía ngoài là hàng rào bằng cây rừng để ngăn trâu bò. Muốn vào ruộng thì phải đi một đoạn để tìm nơi được bắc một chiếc thang vượt bằng cây.

Ruộng của người Rục ở bản Ka Ai thì 99% công việc vẫn do lính biên phòng quản lý, người dân quản việc tới ngày thu lúa vào bao và mang về. Còn việc ở thung lũng Đà Lạt này đã giao dần cho người dân từ việc ủ giống, cấy, cày, tháo nước. Tiếng của người Rục rất khó học, vậy nhưng cán bộ đứng nói chuyện rất trôi chảy bằng tiếng Rục với bà Hồ Thị Táy, hướng dẫn bà cách làm đất, sau đó phiên dịch lại lời nói của bà Táy rằng, “dân bản cảm thấy rất vui và thích nhất là khi nhìn thấy cánh đồng lúa”.

Những người rời núi

Người Rục từng sống trong các hang động và giống như người nguyên thủy. Khi người Rục rời hang về sống tập trung tại các thôn bản thì vẫn gắn với nhiều chuyện mang màu sắc bí ẩn về phép thuật.

Cựu chiến binh Đinh Xuân Hàm, từng giữ cương vị Đồn trưởng các đồn biên phòng nằm trên tuyến biên giới miền Tây của tỉnh Quảng Bình cũ còn đưa cho tôi một cuốn sổ ghi chép các “pháp thuật” của người Rục và cho biết, bí quyết của người Rục đã giúp họ không bị rắn, rết, thú dữ tấn công trong thời gian họ nương náu ở hang đá.

Năm 2022, báo chí đưa nổi bật tin, cô học trò người Rục là Cao Thị Hằng, quê ở bản Mò O, Ồ Ồ thi đỗ vào Đại học Huế. Sau đó tiếp tục có thêm em Cao Xuân Lệ cũng thi đỗ vào Trường Trung cấp 24 Biên phòng tại Hà Nội.

Bà Cao Thị Bá, bà nội của Cao Xuân Lệ ngồi nhìn ra cánh đồng lúa xanh trước nhà và cho biết, nhờ có cánh đồng, có lúa ăn, nên không còn phải vô rừng chặt chuối, bắt nhái. Người dân bây giờ chỉ còn vô lèn bắt ốc đá để mang về bán, mỗi ngày cũng kiếm được số tiền đủ chi phí trong ngày.

Chị Hồ Thị Cúc, vợ của Bí thư Chi đoàn bản Ka Ai Hồ Điền, sống trong ngôi nhà bằng ván áp, thay vì sử dụng gỗ rừng. Ảnh: Lê Văn Chương

Nhà sàn của người Rục ở bản Ka Ai đều làm bằng gỗ ván. Nhưng bây giờ cán bộ tuyên truyền là không đốt nương rẫy, không săn thú rừng, không chặt cây. Vậy nên cán bộ làm gương trước. Gia đình anh Hồ Điền, Bí thư Chi đoàn Thanh niên thôn xây dựng nhà sàn bằng khung kẽm, ván lót quanh là ván ép chống chịu được nắng, mưa.

Ngôi nhà có màu sắc khác biệt này nổi bật gần cánh đồng lúa nước. Ông Hồ Thoong ngồi bên cửa sổ nhìn sang nói, “cha mẹ sinh ra, mình cũng không nhớ là bao nhiêu tuổi, tuổi của cha mẹ cũng không nhớ, không biết, nhưng mình biết bây giờ người ta bắt đầu làm nhà kiểu mới, không chặt cây rừng nữa”.

LÊ VĂN CHƯƠNG

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/tam-nhin-cua-nguoi-ruc-post1764429.tpo