Khoản 5 Điều 44 Luật THADS quy định người được thi hành án có quyền tự mình hoặc ủy quyền cho người khác xác minh điều kiện thi hành án, cung cấp thông tin về tài sản, thu nhập, điều kiện thi hành án của người phải thi hành án cho cơ quan THADS. Đối với các trường hợp thông thường, thời hạn xác minh là 10 ngày, kể từ ngày hết thời hạn tự nguyện thi hành án mà người phải thi hành án không tự nguyện thi hành thì chấp hành viên tiến hành xác minh.
Việc xác minh điều kiện thi hành án là cơ sở để chấp hành viên quyết định cách thức và biện pháp tổ chức thi hành vụ việc trong giai đoạn tiếp theo như: Có tài sản hay không có tài sản, là của cá nhân, tổ chức để thực hiện tổ chức thi hành án; thực hiện các biện pháp bảo đảm, kê biên, cưỡng chế thi hành án hoặc phân loại vụ việc sang diện chưa có điều kiện thi hành, ủy thác vụ việc, đình chỉ giải quyết hay lựa chọn khác,… việc xác minh chính xác sẽ giúp việc ra các quyết định về thi hành án có căn cứ, đúng pháp luật, bảo đảm cho bản án, quyết định được thi hành đầy đủ, kịp thời và đúng pháp luật.
Thời gian qua, Bộ Tư pháp đã quán triệt, chỉ đạo quyết liệt các cơ quan THADS thực hiện nghiêm việc xác minh, phân loại án bảo đảm chính xác, đúng pháp luật. Kết quả kiểm tra, tự kiểm tra cho thấy, về cơ bản, các cơ quan THADS đều thực hiện nghiêm túc công tác xác minh điều kiện thi hành án và phân loại việc THADS. Việc ban hành quyết định về việc chưa có điều kiện thi hành án bảo đảm đúng trình tự, thủ tục, chính xác, phù hợp thực tế.
Tuy nhiên, phản ánh của nhiều địa phương cho thấy, việc xác minh điều kiện thi hành án trên thực tế gặp rất nhiều khó khăn. Theo quy định tại khoản 1 Điều 44 Luật THADS quy định “người phải thi hành án phải kê khai trung thực, cung cấp đầy đủ thông tin về tài sản, thu nhập, điều kiện thi hành án với cơ quan THADS và phải chịu trách nhiệm về việc kê khai của mình”.
Trường hợp người phải thi hành án không kê khai đầy đủ, trung thực thì chấp hành viên cũng khó có thể tiến hành xác minh. Bởi, thông tin về tài sản do rất nhiều cơ quan nắm giữ, nó không chỉ là bất động sản mà còn là các động sản như ô tô, xe máy, tàu biển, liên quan cả đến chính quyền địa phương, đến ngành Công an, Ngân hàng…
Và trên thực tế mặc dù pháp luật đã có quy định trách nhiệm của các cơ quan liên quan trong việc cung cấp thông tin cho chấp hành viên khi thi hành nhiệm vụ nhưng thực tế thì việc có cung cấp hay không do người nắm giữ và việc cung cấp nhiều khi không kịp thời. Đó là chưa kể, nhiều trường hợp người phải thi hành án không hợp tác, không rõ nơi cư trú, nơi làm việc.
Trong điều kiện án dân sự ngày càng gia tăng về số lượng việc, tiền cũng như tính chất phức tạp thì chấp hành viên cũng phải chịu những áp lực không nhỏ trong những trường hợp phải “xác minh ngay”. Theo quy định tại khoản 1 Điều 44 Luật THADS: “Trong trường hợp thi hành quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời thì phải tiến hành xác minh ngay”. Như vậy, sau khi được phân công giải quyết thì chấp hành viên phải tiến hành ngay các biện pháp nghiệp vụ để xác minh. Nhưng việc xác minh chấp hành viên cũng phải phối hợp với các cơ quan, tổ chức liên quan để tiến hành các trình tự thủ tục xác minh. Trong khi đó, quyền hạn của chấp hành viên trong xác minh tài sản là rất hạn chế, chủ yếu là phối hợp.
Bên cạnh đó, hiện nay các bước, quy trình, thủ tục trong xác minh rất phức tạp, đòi hỏi sự chính xác, cẩn trọng cao. Do đó, chấp hành viên không chỉ là người giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ quy trình, thủ tục xác minh mà đòi hỏi nhiều kinh nghiệm nếu không rất dễ dẫn đến vi phạm, bồi thường, thậm chí là cả trách nhiệm hình sự.
Đặc biệt, hiện nay, việc sáp nhập các đơn vị dẫn đến khoảng cách địa lý xa hơn trong khi cơ sở vật chất nhiều nơi chưa đáp ứng được yêu cầu cũng gây khó khăn cho công tác xác minh điều kiện thi hành án. Việc chưa có cơ chế phân quyền rõ ràng cho các Phòng THADS khu vực, làm giảm tính chủ động trong quản lý, điều hành.
Ngoài việc sửa đổi các quy định liên quan đến thẩm quyền của chấp hành viên, liên quan đến trình tự, thủ tục THADS, trách nhiệm của các cơ quan trong công tác phối hợp... thì hiện nay để tiếp tục thực hiện tốt công tác xác minh điều kiện THA, chấp hành viên tích cực tổ chức xác minh ngay sau khi có quyết định thi hành án để phân loại và tổ chức thi hành kịp thời. Tiếp tục tập trung tổ chức thi hành dứt điểm đối với những vụ việc có giá trị phải thi hành lớn, những việc kê biên bán đấu giá nhiều lần nhưng không có người đăng ký mua. Đồng thời, đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong THADS để giảm bớt các quy trình thủ công và tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan.
Bình An