Tăng thuế thuốc lá: Giải pháp cấp thiết bảo vệ sức khỏe cộng đồng

2 ngày trướcBài gốc

Ảnh minh họa: THX/TTXVN

Trong bối cảnh Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt tại Kỳ họp thứ 9 khóa XV bắt đầu ngày 11/6, các chuyên gia kêu gọi cần mạnh tay tăng thuế thuốc lá như một biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm thiểu tác hại lâu dài đặc biệt là với thế hệ trẻ.

Gánh nặng kinh tế và sức khỏe

Theo báo cáo của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam (2023), tổng chi phí y tế và thiệt hại kinh tế do thuốc lá gây ra ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,14% GDP – gấp 5 lần số thu ngân sách thu được từ ngành này. Những con số này cho thấy chi phí mà xã hội phải gánh chịu vì thuốc lá vượt xa lợi ích tài chính mà ngành này mang lại.

Không chỉ tác động tiêu cực đến sức khỏe cá nhân, hút thuốc còn ảnh hưởng đến năng suất lao động và chất lượng nguồn nhân lực. Hiện có khoảng 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá, đe dọa trực tiếp đến sự phát triển bền vững của đất nước.

Trẻ em tại Việt Nam đang phải lớn lên trong một môi trường bị bao quanh bởi thuốc lá. Tình trạng quảng cáo, trưng bày và bán thuốc lá diễn ra phổ biến xung quanh khu vực trường học, khiến trẻ em thường xuyên tiếp xúc với hình ảnh và sự hiện diện của sản phẩm gây hại này. Bên cạnh đó, việc người lớn hút thuốc tại nhà, ở nơi công cộng – thậm chí ngay tại các khu vui chơi dành cho trẻ em – khiến trẻ bị phơi nhiễm khói thuốc một cách thụ động và kéo dài. Nhiều cửa hàng còn bán thuốc lá lẻ từng điếu, giúp trẻ vị thành niên dễ dàng tiếp cận dù chưa đủ tuổi hợp pháp.

Nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (DEPOCEN) cho thấy, khói thuốc có thể gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng, trong khi nicotine ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ và khả năng học tập của trẻ. Ngoài ra, chi tiêu cho thuốc lá hiện chiếm gần 2% tổng chi tiêu hộ gia đình – một tỷ lệ không nhỏ. Đối với các hộ gia đình thu nhập thấp, khoản chi này có thể làm giảm đầu tư cho giáo dục và các nhu cầu thiết yếu khác, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền được học tập và phát triển toàn diện của trẻ em.

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị An, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho biết, tại Việt Nam có trên 40 loại thuốc lá nội địa được bán với giá dưới 10.000 đồng/bao – thậm chí còn rẻ hơn một hộp sữa nhỏ 180ml. Mức giá rẻ bất ngờ này khiến thuốc lá trở nên dễ tiếp cận, đặc biệt với thanh, thiếu niên và người có thu nhập thấp. Hệ quả là tỷ lệ hút thuốc tăng cao, kéo theo nguy cơ mắc các bệnh liên quan ngày càng lớn. Việt Nam vì vậy cũng nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Hiện nay, thuế thuốc lá tại Việt Nam chỉ chiếm khoảng 36–38,8% giá bán lẻ sản phẩm, thấp hơn rất nhiều so với mức tối thiểu 75% mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị để đảm bảo hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng thuốc lá. So với các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đang áp dụng mức thuế thuốc lá thuộc hàng thấp nhất. Cụ thể, Thái Lan đang áp thuế ở mức 78,6%, Philippines 71,3% và Singapore 67,1%.

Các chuyên gia đánh giá hành vi hút thuốc lá trong độ tuổi vị thành niên sẽ tiếp tục để lại hậu quả nặng nề trong vòng 10–20 năm tới, khi những người hút thuốc bắt đầu chịu các tác động lâu dài lên sức khỏe. Nếu không có biện pháp mạnh mẽ để điều chỉnh, như tăng thuế và kiểm soát giá thuốc lá, hệ thống y tế và kinh tế của Việt Nam sẽ ngày càng chịu thêm áp lực.

Từ ngày 1/1/2025, Việt Nam chính thức cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các chất gây nghiện có hại cho sức khỏe. Quyết định này được Quốc hội khóa XV thông qua ngày 30/11/2024, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.

Trước thời điểm lệnh cấm, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh 13–17 tuổi đã tăng mạnh, từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023; nhóm 13–15 tuổi cũng tăng gấp đôi chỉ trong một năm. Thuốc lá điện tử chứa nicotine và nhiều chất độc hại, gây tổn thương phổi, tim mạch và hệ thần kinh, đặc biệt nguy hiểm với thanh thiếu niên.

Lệnh cấm là bước đi quyết liệt nhằm ngăn chặn sự lan rộng của thuốc lá thế hệ mới, thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc bảo vệ sức khỏe người dân và hỗ trợ hiệu quả cho các chính sách kiểm soát thuốc lá, bao gồm tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm thuốc lá truyền thống.

Đề nghị 'tăng mạnh, tăng nhanh' thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá

Theo các chuyên gia, nhiều năm qua, việc tăng thuế thuốc lá đã được chứng minh tại nhiều quốc gia là một trong những giải pháp hiệu quả nhất nhằm giảm tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đây là chính sách mang lại lợi ích kép: vừa giảm gánh nặng bệnh tật do thuốc lá gây ra, vừa tăng nguồn thu ngân sách để đầu tư cho y tế và phát triển xã hội.

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, dự kiến được Quốc hội xem xét và thông qua tại Kỳ họp thứ 9 tới đây đề xuất áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá theo hai phương án: phương án 1 áp dụng mức thuế tuyệt đối bắt đầu từ 2.000 đồng/bao vào năm 2027, tăng dần mỗi năm để đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2031; phương án 2 áp dụng mức thuế tuyệt đối bắt đầu từ 5.000 đồng/bao vào năm 2026, tăng dần mỗi năm để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2031.

Cả hai phương án này đều được kỳ vọng sẽ tăng tỷ lệ thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ thuốc lá lên khoảng 59,4% vào năm 2030, gần đạt mức khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là 75%.

Theo tính toán của các chuyên gia, nếu áp dụng thuế tuyệt đối ở mức 5.000 đồng mỗi bao thuốc lá vào năm 2026 và tăng lên 15.000 đồng mỗi bao vào năm 2030, Việt Nam có thể giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách để đầu tư vào các chương trình y tế và phát triển xã hội. Phương án này sẽ giúp nguồn thu thuế tăng thêm 29.000 tỷ đồng mỗi năm vào năm 2030, tăng 169% so với kịch bản không tăng thuế.

Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương, Viện trưởng Viện Chiến lược và chính sách y tế (Bộ Y tế) cho biết, với thuốc lá, thuế là biện pháp nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu dùng, từ đó góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật, tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá. Thuế thuốc lá cần đủ cao để tạo tác động rõ rệt và bền vững. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, áp dụng thuế hỗn hợp (kết hợp thuế tuyệt đối và thuế tỷ lệ) giúp giảm tiêu thụ thuốc lá hiệu quả, đồng thời tăng nguồn thu ổn định. Mức thuế nên được điều chỉnh định kỳ theo lạm phát và thu nhập bình quân để duy trì hiệu quả lâu dài.

Có thể nói, tăng thuế thuốc lá giúp ngăn ngừa trẻ em và thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc, giảm lượng thuốc lá tiêu thụ, từ đó giảm phơi nhiễm khói thuốc thụ động, giảm chi tiêu gia đình cho thuốc lá, tăng khả năng đầu tư cho giáo dục và chăm sóc sức khỏe trẻ em, gia tăng nguồn thu ngân sách để tài trợ các chương trình y tế cộng đồng, giáo dục, phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, cần có chính sách hỗ trợ nông dân, người lao động trong ngành thuốc lá chuyển đổi sang các ngành nghề bền vững hơn như nông nghiệp thân thiện với môi trường và công nghiệp xanh, đảm bảo sinh kế ổn định.

Mới đây, trong buổi làm việc với đại diện Đảng ủy Chính phủ và các ban, bộ, ngành Trung ương về đánh giá kết quả thực hiện các nghị quyết của Trung ương về công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân và định hướng công tác thời gian tới, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Một xã hội khỏe mạnh không thể chỉ trông chờ vào bác sĩ. Phòng bệnh phải bắt đầu từ ý thức của mỗi người dân. Những yếu tố cơ bản của văn hóa lành mạnh đó là: Ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên, thể dục, thể thao, khám sức khỏe định kỳ; nói không với rượu bia, thuốc lá, chất kích thích; chăm sóc sức khỏe tinh thần, sống tích cực, yêu thương và chia sẻ... Đây chính là nền tảng cho một Việt Nam khỏe mạnh hơn trong tương lai.

Việc sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt lần này không chỉ là cơ hội để điều chỉnh chính sách tài khóa, mà còn là thời điểm mang tính quyết định để Việt Nam thực hiện bước tiến mạnh mẽ trong phòng chống tác hại của thuốc lá. Một chính sách thuế đủ mạnh, tăng nhanh và hợp lý sẽ góp phần ngăn chặn làn sóng hút thuốc trong giới trẻ, giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm, đồng thời tạo nguồn lực bền vững cho y tế và phát triển xã hội. Hơn lúc nào hết, đã đến lúc cần đặt sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ tương lai vì một Việt Nam khỏe mạnh, văn minh và phát triển bền vững.

Hạnh Quyên (TTXVN)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/xa-hoi/tang-thue-thuoc-la-giai-phap-cap-thiet-bao-ve-suc-khoe-cong-dong-20250604082247519.htm