Theo Bộ Công thương, tính đến năm 2025, Việt Nam đã ký kết và đang đàm phán 20 Hiệp định thương mại tự do (FTA), với 16 FTA đang thực thi, trong đó có các FTA thế hệ mới như: Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP); Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Vương quốc Anh và Bắc Ailen (UKVFTA)... Các FTA này đã mở ra thị trường rộng lớn hơn với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm khoảng 90% GDP toàn cầu.
Dữ liệu của Cục Hải quan (Bộ Tài chính) cho thấy, năm 2022, lần đầu tiên, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả nước vượt 730 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 371,3 tỷ USD; sang năm 2023, dù chịu ảnh hưởng của thương mại toàn cầu chậm lại, nhưng xuất khẩu vẫn đạt gần 355 tỷ USD. Kết thúc năm 2024, xuất nhập khẩu cả nước đạt gần 800 tỷ USD, trong đó xuất khẩu gần 406 tỷ USD.
Các FTA đã giúp Việt Nam gia tăng đáng kể kim ngạch xuất khẩu, với mức tăng trưởng hơn 20%, một số thị trường tăng hơn 30%, cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu chung.
Đánh giá về kết quả tận dụng cơ hội mở rộng thị trường, tăng kim ngạch xuất khẩu từ các FTA, Bộ Công thương nhận định là tích cực. Hoạt động xuất nhập khẩu đã cơ bản tận dụng, khai thác có hiệu quả cam kết mở cửa thị trường từ các FTA, xuất khẩu của Việt Nam sang hầu hết thị trường đã ký FTA đều tăng. Các FTA không chỉ giúp đa dạng hóa thị trường, giảm sự phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống, mà còn tạo cơ hội để DN Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Theo Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) Trần Thanh Hải, bên cạnh những thuận lợi, việc triển khai thực hiện các cam kết quốc tế mới cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các DN. Nhiều mặt hàng lợi thế của Việt Nam có tỷ lệ sử dụng C/O đạt từ 92 - 100% trong các FTA như: ngô, lúa mì, giấy các loại, phân bón, ô tô tải, một số sản phẩm sắt thép, các sản phẩm giày dép, dệt may… nhưng giá trị xuất khẩu chưa cao. Trong khi đó, hàng năm, Việt Nam phải đối mặt với khá nhiều các vụ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp...
Trao đổi với phóng viên, đại diện một DN chuyên xuất khẩu nông sản thừa nhận, tình trạng thiếu thông tin thị trường, những hàng rào kỹ thuật trong thương mại vẫn làm khó DN... Giới chuyên gia kinh tế cũng nhận định, việc khai thác các FTA hiện nay vẫn chưa tương xứng với tiềm năng do nhiều DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa vẫn thiếu thông tin về quy tắc xuất xứ, thủ tục ưu đãi thuế quan. Điều này làm ảnh hưởng đến khả năng tận dụng ưu đãi từ các FTA đã ký.
Năm 2025, Bộ Công thương đặt mục tiêu xuất khẩu tăng trưởng khoảng 12%, tương đương khoảng 450 tỷ USD. Mục tiêu này được đưa ra trong bối cảnh kinh tế toàn cầu phục hồi và Việt Nam tận dụng các FTA đã ký kết.
Để đạt được mục tiêu nói trên, giới chuyên gia cho rằng, các bộ, ngành cần phối hợp chặt chẽ với cộng đồng DN trong nước khai thác hiệu quả các FTA hiện có. Mục tiêu là nhằm mở rộng thị trường, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống và thích nghi với những chuẩn mực thương mại ngày càng cao.
Theo TS Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), DN cần nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua cải thiện chất lượng sản phẩm, đầu tư vào công nghệ, đổi mới mẫu mã, và đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm của thị trường FTA như tiêu chuẩn xanh của thị trường EU. “Đồng thời, tham gia các hiệp hội, ngành hàng và phối hợp với các hiệp hội để nắm bắt thông tin thị trường, giải quyết khó khăn và ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại. Chú trọng tuân thủ cam kết phi thương mại, đáp ứng yêu cầu về lao động, môi trường và phát triển bền vững để tránh rủi ro pháp lý hoặc bị kiện thương mại” – bà Trang nhấn mạnh.
An Bình