'Tàu cao tốc khó làm gấp 5 gấp 10 ô tô, nhưng là chất xúc tác để công nghiệp Việt đi lên'

4 giờ trướcBài gốc

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam với tổng vốn đầu tư gần 70 tỉ USD đang dần bước vào giai đoạn hiện thực hóa, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của Việt Nam.

Dù dự án được Quốc hội quyết định triển khai theo hình thức đầu tư công, nhưng đề xuất đầy bất ngờ của Vinspeed (thuộc Vingroup) và Thaco đã mở ra kỳ vọng mới về việc các doanh nghiệp (DN) tư nhân tham gia vào dự án hạ tầng lớn của quốc gia, đúng vào thời điểm Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân vừa được ban hành.

Tuy vậy, đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam là dự án đặc biệt lớn về vốn và phức tạp về công nghệ, việc các DN tư nhân muốn làm chủ đầu tư vướng phải không ít băn khoăn.

Phóng viên Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với chuyên gia Nguyễn Minh Đồng (Việt kiều Đức) - người sở hữu hơn 20 bằng phát minh về ô tô và công nghệ chế tạo máy xoay quanh vấn đề này.

Đường sắt cao tốc - cú hích cho công nghiệp Việt

- Thưa ông, theo ông, việc triển khai đường sắt cao tốc có ý nghĩa như thế nào đối với Việt Nam hiện nay?

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Đường sắt cao tốc Bắc - Nam không chỉ là một công trình giao thông trọng điểm, giúp thúc đẩy kinh tế, mà còn là “nền móng” cho bước chuyển mình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tầm cao mới.

Dự án này tạo trục kết nối xuyên suốt Bắc - Nam, rút ngắn thời gian di chuyển giữa các đô thị lớn, dù không nhanh như truyền thông nói vì còn tùy thuộc vào số lượng trạm dừng, gia tốc, giảm tốc, đường hầm…, vận tốc trung bình sẽ khoảng 130 - 200km/giờ, trừ những chuyến Sprinter chạy thẳng không dừng. Cũng như máy bay có thể bay 1.100km/giờ nhưng phi công chỉ bay 880km/giờ để tiết kiệm nhiên liệu.

Điều này không chỉ kích thích du lịch, thương mại và dịch vụ mà còn giúp tái cấu trúc không gian kinh tế theo chiều dọc, hình thành các "cực tăng trưởng" mới dọc tuyến. Các thành phố trung chuyển có thể phát triển thành trung tâm logistics, giáo dục, công nghệ hoặc công nghiệp hỗ trợ, qua đó giảm áp lực lên Hà Nội và TP.HCM.

Một dự án đặc biệt lớn như đường sắt cao tốc Bắc - Nam cũng là cơ hội để thúc đẩy các DN phát triển ở nhiều lĩnh vực như xây lắp, vật liệu, tư vấn kỹ thuật, phần mềm, thiết bị tín hiệu - điều khiển, thậm chí vận hành và bảo trì. Nếu chính sách được thiết kế tốt, đây sẽ là bệ phóng để hình thành các DN lớn, đủ sức cạnh tranh trong các dự án hạ tầng lớn trong và ngoài nước.

Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam là cú hích để công nghiệp Việt Nam phát triển

Tôi cho rằng, một vấn đề quan trọng là dự án này có thể trở thành "cú hích" cho ngành công nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn. Các DN trong nước sẽ có cơ hội tham gia từ khâu khảo sát, thiết kế, thi công đến sản xuất linh kiện, đào tạo vận hành... và qua đó trưởng thành hơn.

Nếu tận dụng tốt, Việt Nam có thể biến quá trình nhập khẩu công nghệ thành cơ hội học hỏi, nội địa hóa, từng bước xây dựng nền tảng công nghiệp đường sắt hiện đại, ngay cả cho đường sắt đô thị mà Việt Nam sẽ xây dựng trong vòng 15 - 20 năm tới

- Ông có nói việc triển khai dự án đường sắt cao tốc là “cú hích” cho nền công nghiệp Việt Nam trưởng thành. Xin ông phân tích rõ hơn yếu tố này?

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Thực tế, công nghệ đường sắt cao tốc khó hơn làm đường ô tô gấp 5 - 10 lần. Công nghệ này là tổng hợp của cơ khí chính xác, luyện kim ở trình độ cao cũng như hệ thống công nghệ điều khiển tự động… Do đó, dự án này chính là chất xúc tác để nâng cao trình độ công nghiệp của Việt Nam. Khi chúng ta có được công nghệ luyện kim, cơ khí chính xác tốt… thì không chỉ làm đường sắt cao tốc mà còn ứng dụng làm được rất nhiều lĩnh vực mà hiện nay chưa làm được.

Ở góc độ công nghiệp và công nghệ, dự án này là một “hệ sinh thái công nghệ tích hợp quy mô lớn”, nơi hội tụ nhiều ngành kỹ thuật - công nghệ mũi nhọn với nhiều hợp phần công nghệ phức tạp.

Đơn cử, đầu máy và toa xe là thiết kế khí động học, động cơ điện công suất lớn, hệ thống truyền động; tín hiệu - điều khiển là công nghệ viễn thông, IoT, hệ thống kiểm soát tàu tự động, truyền dữ liệu thời gian thực; việc xây dựng hạ tầng như cầu cạn, hầm xuyên núi, kết cấu nền đường chịu rung chấn cao, chống lún sụt…

Đặc biệt, dự án này yêu cầu rất cao về cơ khí chính xác, kết cấu thép, linh kiện điện - điện tử, thiết bị công trình, vật liệu mới. Những ngành này vốn là “điểm yếu” lâu nay của Việt Nam và trình độ của chúng ta ở lĩnh vực này vẫn khá thấp.

Ví dụ nhỏ: cánh cửa của tàu đường sắt cao tốc phải kín như cửa máy bay, vì khi di chuyển với tốc độ cao, đi qua đường hầm nếu không kín có thể làm hỏng lỗ tai của khách hàng; hoặc thép làm ray thế nào, chế tạo bánh xe ra sao đều cần đến năng lực cơ khí chính xác cũng như luyện kim ở trình độ cao, mà qua dự án này chúng ta có thể dần dần nâng cao năng lực.

Việc thực hiện dự án sẽ giúp DN có căn cứ để chuyển giao, đầu tư công nghệ, R&D. Từ đây, có thể hình thành các cụm công nghiệp chuyên sâu, ngành công nghiệp phụ trợ cũng có điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn. Đây cũng là cơ hội thúc đẩy hệ sinh thái công nghệ số quốc nội, tạo điều kiện cho các startup công nghệ, các DN phần mềm và tự động hóa tham gia cung ứng giải pháp.

Việt Nam phải hợp tác với những công ty nước ngoài mà họ sẵn sang cầm tay chỉ việc truyền đạt công nghệ.

Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng

Một dự án tầm cỡ quốc gia như đường sắt cao tốc đòi hỏi hàng chục nghìn kỹ sư, chuyên gia, kỹ thuật viên có tay nghề cao. Đây là động lực rất lớn để nâng cấp chương trình đào tạo tại các trường đại học kỹ thuật, từ cơ khí, điện - điện tử đến tự động hóa, công nghệ thông tin… Qua đó, Việt Nam cũng có cơ hội hình thành một lực lượng kỹ sư “đủ sức xuất khẩu” sau khi dự án hoàn thành.

Điều quan trọng là phải có cơ chế “kéo DN trong nước vào cuộc chơi”, đặt mục tiêu nội địa hóa theo từng giai đoạn và gắn chặt với đào tạo nhân lực, chuyển giao công nghệ thực chất, thay vì chỉ “mua trọn gói” từ nước ngoài.

Thách thức lớn khi doanh nghiệp tư nhân làm chủ đầu tư dự án

- Gần đây, có hai tập đoàn lớn là Vinspeed và Thaco đề xuất làm chủ đầu tư dự án này. Xin ông cho biết quan điểm của mình.

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Việc hai tập đoàn tư nhân lớn của Việt Nam là Vingroup (thông qua Vinspeed) và Thaco đề xuất làm chủ đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam rất đáng hoan nghênh. Đây là tín hiệu mới trong cách tiếp cận đầu tư hạ tầng quốc gia, nhất là sau khi Nghị quyết 68 về kinh tế tư nhân được ban hành.

Tuy nhiên, đây là một dự án đặc biệt lớn về vốn và phức tạp về công nghệ, hơn nữa, hầu hết các dự án đường sắt cao tốc trên thế giới đều lỗ và việc vận hành, bảo trì khá tốn kém. Ví dụ dự án đường sắt cao tốc ở Đức thì lỗ 2 - 4 tỉ, Trung Quốc cũng lỗ 1 - 2 tỉ USD mỗi năm, chi phí bảo trì mỗi cây số tuyến đường lên tới khoảng 200.000 - 300.000 USD/năm. Chưa kể, tổng mức đầu tư dự án này rất lớn, do đó với một dự án khó sinh lời, nếu giao DN tư nhân làm thì cũng khá là rủi ro.

Hai phương án đề xuất của Vinspeed và Thaco

Do vậy, các DN cần phải làm rõ phương án tài chính và triển khai, cũng như các bước chuẩn bị về chuyển giao công nghệ, nhân sự cụ thể. Tôi cho rằng cần một “bàn tay nhà nước thông minh” để dẫn dắt trong lĩnh vực này.

- Vậy theo ông, Việt Nam nên thực hiện dự án này theo mô hình nào?

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Theo tôi, Nhà nước nên làm chủ đầu tư và để các DN tư nhân Việt Nam tham gia các khâu, đồng thời liên doanh với các DN của nước ngoài để thực hiện dự án với cam kết chuyển giao công nghệ rõ ràng. Tất nhiên Nhà nước cần có những chính sách rất cụ thể và mạnh mẽ để hỗ trợ các DN Việt.

Thực tế, để làm chủ công nghệ (ai mà không thích) thì cần thời gian học hỏi rất dài với sự hướng dẫn của các nước sở hữu công nghệ. Đây cũng là cách mà Trung Quốc đã thực hiện để có được ngành công nghiệp đường sắt cao tốc phát triển như hiện nay.

Chúng ta vừa làm và phải vừa xây dựng hệ sinh thái công nghiệp. Việc xây dựng một ngành công nghiệp cơ khí chính xác, luyện kim… có thể phải tốn đến 50 - 80 tỉ USD, với thời gian nhiều chục năm, nhưng nếu không làm thì không thể phát triển. Đường sắt cao tốc chính là chất xúc tác để công nghiệp phát triển, còn nếu chỉ thuê người ta làm thì Việt Nam sẽ khó phát triển được như kỳ vọng.

Nhìn vào thực tế, ví dụ Honda sản xuất xe ở Việt Nam hơn 30 năm nay, nhưng đến nay chúng ta cũng đâu đã có được công nghệ sản xuất xe gắn máy đâu.

Trong phương án của Thaco đề xuất tôi cũng khá đồng tình với việc xây dựng khu công nghiệp cơ khí chế tạo và công nghiệp hỗ trợ, làm đầu mối để nhận chuyển giao và sản xuất các linh kiện. Tôi cho rằng dự án này là nền tảng để sau này chúng ta có thể phát triển thêm nhiều lĩnh vực khác như ô tô, đóng tàu, thậm chí cả máy bay trực thăng…

Đi tắt đón đầu một cách thông minh để chuyển giao công nghệ

- Ông vừa nhắc đến Trung Quốc như một ví dụ cho việc chuyển giao công nghệ và “làm chủ” công nghệ đường sắt cao tốc. Vậy theo ông, Việt Nam có thể học hỏi được gì?

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Để làm đường sắt cao tốc, Trung Quốc đã chuẩn bị trong hơn 30 năm. Họ có một chiến lược rất rõ ràng, đi tắt đón đầu một cách hiệu quả.

Họ mua công nghệ đường sắt cao tốc của Đức và hợp tác cùng DN Đức để học hỏi dần; họ gửi hàng nghìn kỹ sư sang Đức để học, sau đó về nước làm việc. Hiện nay công nghệ đường sắt cao tốc, kể cả đệm từ của Đức cũng đã được chuyển giao cho Trung Quốc. Công nghệ OTO, robot, máy bay của Trung Quốc cũng được copy từ Airbus...

Vì sao Trung Quốc lựa chọn Đức mà không chọn các quốc gia khác? Tôi cho rằng công nghệ của Đức ngoài chất lượng thì họ chuyển giao công nghệ khá “thật tình”, khác với nhiều quốc gia chỉ làm dự án mà không chuyển giao.

Tôi cho rằng nếu Việt Nam hợp tác sâu với Đức ở lĩnh vực này sẽ rất khả quan. Dù công nghệ đường sắt cao tốc của Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc… hiện nay rất phát triển, nhưng vấn đề quan trọng là khả năng được chuyển giao công nghệ đến đâu? Nếu hợp tác với Đức, tôi nghĩ rằng tỷ lệ Việt Nam được chuyển giao công nghệ sẽ cao hơn.

Trung Quốc vươn lên mạnh mẽ trong lĩnh vực đường sắt tốc độ cao

Với Việt Nam bối cảnh hiện nay, để làm chủ công nghệ là điều khá tham vọng. Đường sắt cao tốc là lĩnh vực cực kỳ khó. Ngay như Mỹ, hiện nay họ cũng chỉ nắm được 30% công nghệ sản xuất đường sắt cao tốc. Để làm chủ công nghệ thì cần thời gian học hỏi rất dài với sự hướng dẫn kỹ lưỡng của các nước sở hữu công nghệ.

- Vậy theo ông, với quy mô và yêu cầu kỹ thuật cao của dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam, Việt Nam cần chuẩn bị nguồn nhân lực như thế nào?

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Đường sắt cao tốc không chỉ là một công trình hạ tầng, mà là tổ hợp công nghệ tích hợp phức tạp, đòi hỏi sự tham gia của nhiều nhóm nhân lực có chuyên môn rất sâu, từ kỹ sư kết cấu, điện - điện tử, cơ khí chính xác, đến chuyên gia tín hiệu, công nghệ, vận hành hệ thống và quản lý rủi ro...

Tôi cho rằng cần triển khai theo hướng “vừa làm, vừa đào tạo, vừa chuyển giao công nghệ”, trong đó Chính phủ nên đặt hàng cụ thể với các trường đại học kỹ thuật để mở các ngành/chuyên ngành mới liên quan đến đường sắt cao tốc, có giáo trình hiện đại và hợp tác quốc tế.

DN Việt Nam phải có khả năng học hỏi và thực hiện khi được chuyển giao. Chúng ta cũng yêu cầu các nhà đầu tư, nhà thầu nước ngoài khi tham gia dự án phải cam kết chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực tại chỗ, thông qua các trung tâm mô phỏng, phòng lab thực hành, và chương trình học bổng kỹ sư Việt Nam sang học tập tại Nhật, Hàn, Đức...

Trong tương lai, cần hình thành một học viện đào tạo chuyên sâu về đường sắt, như ở các nước phát triển, để cung cấp nhân lực trung và dài hạn, không chỉ cho dự án Bắc - Nam mà còn cho cả hệ thống metro, logistic đường sắt, vận tải liên vùng sau này.

- Nói một cách ngắn gọn, ông kỳ vọng gì ở dự án này?

- Chuyên gia Nguyễn Minh Đồng: Đường sắt cao tốc không phải là dự án mang lại lợi nhuận kiểu “gà đẻ trứng vàng”, nhưng là chất xúc tác để ngành công nghiệp Việt Nam phát triển hơn.

Phía sau những con số đầu tư khổng lồ, thứ giá trị hơn cả, là cơ hội đưa công nghiệp Việt Nam thoát khỏi “bẫy lắp ráp”, tiến vào chuỗi giá trị cao cao hơn. Chính từ áp lực đó, động lực đổi mới sáng tạo sẽ được hình thành - đặt nền móng cho một kỷ nguyên phát triển mà khoa học công nghệ là trụ cột.

- Xin cảm ơn ông!

Trí Lâm (thực hiện)

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/tau-cao-toc-kho-lam-gap-5-gap-10-o-to-nhung-la-chat-xuc-tac-de-cong-nghiep-viet-di-len-233501.html