Thạc sĩ tâm lý học tại Mỹ giải mã cơn sốt 'nghiện' drama trên livestream của Gen Z

một ngày trướcBài gốc

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh: Từ góc độ tâm lý, việc hàng triệu bạn trẻ thức khuya theo dõi các livestream tranh cãi hoặc đối chất chuyện tình cảm của người nổi tiếng không đơn thuần là hành động giải trí, mà còn phản ánh những nhu cầu tâm lý sâu xa của họ.

Trước hết, đây là biểu hiện của nhu cầu kết nối và hòa nhập cộng đồng (sense of belonging and community). Khi tham gia bình luận, chia sẻ cảm xúc trong các livestream, giới trẻ cảm thấy mình thuộc về một tập thể nào đó, nơi họ được công nhận và chia sẻ quan điểm. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời đại mà sự cô lập ngày càng phổ biến và giao tiếp chủ yếu diễn ra trực tuyến.

Thạc sĩ, chuyên gia tâm lý não bộ Nguyễn Nam Anh, Viện Đại học California tại Davis, Mỹ.

Ngoài ra, nhiều bạn trẻ còn hình thành các mối quan hệ ký sinh xã hội (parasocial relationships) với người nổi tiếng hoặc influencer. Họ cảm thấy mình đang trực tiếp tham gia vào cuộc sống cá nhân của những người họ theo dõi, dù thực chất mối quan hệ này chỉ mang tính một chiều và không có sự tương tác hai chiều thực sự. Việc liên tục theo dõi drama tạo ra cảm giác gần gũi, thân thiết, như thể họ đang thấu hiểu và chia sẻ những cảm xúc của người nổi tiếng đó.

Một khía cạnh khác là việc trốn tránh thực tại và điều tiết cảm xúc. Trong cuộc sống hiện đại đầy áp lực từ học hành, gia đình, công việc và mối quan hệ cá nhân, những câu chuyện drama trở thành một phương tiện để người trẻ tạm thời quên đi những lo âu. Việc hòa mình vào các tình huống kịch tính của người khác giúp họ xoa dịu căng thẳng, giải tỏa cảm xúc tiêu cực một cách dễ dàng.

Bên cạnh đó, nỗi sợ bị bỏ lỡ (FOMO - Fear of Missing Out) cũng là một yếu tố quan trọng. Giới trẻ muốn được cập nhật liên tục những chủ đề nóng để không bị tụt hậu khỏi các cuộc trò chuyện, không bị "lạc lõng" giữa cộng đồng bạn bè. Việc nắm bắt nhanh các thông tin hot giúp họ cảm thấy mình đang hòa nhập, được chấp nhận và được đánh giá cao trong các nhóm xã hội mà họ tham gia.

Tóm lại, hiện tượng này không chỉ phản ánh nhu cầu giải trí nhất thời mà còn là biểu hiện của những nhu cầu tâm lý phức tạp như tìm kiếm sự kết nối, xác lập vị thế xã hội và giải tỏa cảm xúc.

Người trẻ có bị ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý và nhận thức khi theo dõi những nội dung mang tính drama, tranh cãi cá nhân không, thưa ông?

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh: Những nội dung mang tính drama, tranh cãi cá nhân luôn có sức hút đặc biệt đối với khán giả trẻ bởi chúng thường chứa đựng các yếu tố cấm kỵ, gây sốc, phân cực và bất ngờ. Các chủ đề này khơi gợi mạnh mẽ sự tò mò, kích thích trí tò mò và đánh thức những cảm xúc mãnh liệt như tức giận, ngạc nhiên, phấn khích hoặc bức xúc. Chính những cảm xúc mạnh mẽ đó tạo ra sự hấp dẫn khó cưỡng, khiến người trẻ dễ dàng bị cuốn vào vòng xoáy của drama và muốn theo dõi liên tục để cập nhật diễn biến mới.

Theo các nghiên cứu về tâm lý học thần kinh, những nội dung kích thích cảm xúc mạnh có khả năng kích hoạt các hệ thống dopamine liên quan đến cơ chế phần thưởng trong não bộ (dopaminergic reward circuits). Khi người trẻ tiêu thụ các nội dung drama trên mạng xã hội, não bộ sẽ tiết ra dopamine - một chất dẫn truyền thần kinh mang lại cảm giác hưng phấn và thỏa mãn. Cơ chế này khiến việc theo dõi drama trở thành một hành vi mang tính lặp lại, gần như gây nghiện.

Tuy nhiên, việc dành quá nhiều thời gian để theo dõi những nội dung tranh cãi có thể dẫn đến những hệ quả tiêu cực đối với sức khỏe tâm lý và nhận thức của giới trẻ. Trước hết, nó làm suy giảm khả năng tập trung và năng suất, khi não bộ liên tục bị phân tâm bởi các kích thích cảm xúc mạnh. Việc tiêu thụ thông tin drama quá mức cũng khiến người trẻ dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi, căng thẳng hoặc thậm chí là kiệt sức tinh thần (Burnout).

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh (bên trái) hiện đang công tác tại UC Davis - Đại học California tại Davis.

Ngoài ra, khi thói quen tiếp nhận nội dung drama trở nên phổ biến, nó có thể làm giảm khả năng tương tác xã hội lành mạnh trong đời thực. Giới trẻ dần quen với việc tiêu thụ các câu chuyện giật gân, thay vì tập trung xây dựng và duy trì những mối quan hệ tích cực ngoài đời thật. Điều này có thể khiến họ cảm thấy khó khăn hơn khi giao tiếp, kết nối và phát triển các mối quan hệ xã hội thực tế.

Tóm lại, mặc dù việc theo dõi drama trên mạng xã hội có thể mang lại cảm giác thỏa mãn tức thời, nhưng nếu lạm dụng, nó sẽ gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến cả sức khỏe tâm lý và kỹ năng tương tác xã hội của giới trẻ.

Các hiện tượng mạng hoặc người nổi tiếng sử dụng livestream như công cụ để giải quyết mâu thuẫn, công khai những chuyện cá nhân có góp phần định hình xu hướng giải trí hoặc lối sống thiếu lành mạnh cho giới trẻ?

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh: Việc các hiện tượng mạng hoặc người nổi tiếng sử dụng livestream để giải quyết mâu thuẫn cá nhân là một hiện tượng khá phổ biến trong bối cảnh truyền thông xã hội hiện nay. Về mặt lý thuyết, công cụ này có thể mang lại hiệu quả tích cực nếu được sử dụng một cách khéo léo và có trách nhiệm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy phần lớn các trường hợp lại đang khai thác livestream theo hướng tiêu cực.

Khi những người có sức ảnh hưởng chọn cách công khai mâu thuẫn cá nhân qua livestream, điều đó vô tình khuyến khích giới trẻ giải quyết xung đột theo cách bốc đồng, thiếu kiểm soát. Các tình huống drama thường được đẩy lên cao trào bằng những phản ứng cảm xúc mạnh mẽ, thiếu sự cân nhắc thấu đáo, từ đó tạo ra một hình mẫu không lành mạnh cho người trẻ. Khi chứng kiến cách các influencer công kích lẫn nhau hoặc thao túng cảm xúc khán giả để giành lấy sự ủng hộ, nhiều bạn trẻ dễ hiểu lầm rằng hành vi này là cách thức bình thường, thậm chí hiệu quả để xử lý mâu thuẫn.

Hơn nữa, việc các hiện tượng mạng biến những vấn đề cá nhân thành công cụ thu hút sự chú ý còn lan truyền những giá trị sống lệch lạc. Giới trẻ, đặc biệt là những người đang trong giai đoạn hình thành nhân cách và quan điểm sống, có thể lầm tưởng rằng sự nổi tiếng hoặc thành công phải đi đôi với những câu chuyện drama giật gân, tranh cãi ồn ào hoặc các scandal. Điều này làm suy giảm khả năng phân biệt đúng - sai, làm mờ đi các giá trị cốt lõi như lòng tự trọng, sự tôn trọng người khác và khả năng giữ gìn các giới hạn cá nhân lành mạnh.

Ngoài ra, việc tiếp xúc thường xuyên với những nội dung mang tính tranh cãi, tiêu cực có thể tác động không nhỏ đến sức khỏe tâm lý của người trẻ. Những cảm xúc lo âu, căng thẳng, tức giận hoặc chán nản dễ dàng tích tụ khi người trẻ chìm đắm trong các cuộc cãi vã công khai trên mạng. Theo thời gian, điều này có thể dẫn đến tình trạng stress kéo dài, trầm cảm hoặc giảm sút sự tự tin trong cuộc sống thực.

Tất nhiên, cũng cần nhìn nhận rằng không phải mọi livestream giải quyết mâu thuẫn đều tiêu cực. Nếu được xử lý một cách khéo léo, mang tính giáo dục cao và tôn trọng người xem, livestream vẫn có thể trở thành công cụ hữu ích để truyền tải các thông điệp tích cực và nâng cao nhận thức xã hội. Nhưng tiếc rằng, những trường hợp tích cực như vậy rất hiếm, bởi bản chất của truyền thông xã hội hiện nay ưu tiên những nội dung giật gân, dễ gây chú ý để thu hút lượt xem.

Đâu là tiêu chí để người trẻ cân nhắc lựa chọn nội dung để theo dõi trên không gian mạng, thưa ông?

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh: Theo tôi, có một số tiêu chí mà các bạn trẻ nên cân nhắc khi theo dõi nội dung trên mạng xã hội:

Đầu tiên, cần ưu tiên những nội dung có giá trị giáo dục, mang lại kiến thức hữu ích hoặc khuyến khích sự phát triển tư duy, kỹ năng sống. Các bạn trẻ nên tự hỏi: "Nội dung này giúp mình học hỏi được điều gì? Nó có mang đến những giá trị tích cực hay không?" Điều này đặc biệt quan trọng trong một môi trường mà sự tiêu thụ thông tin ngày càng trở nên chóng vánh và thiếu chiều sâu.

Thứ hai, việc lựa chọn nội dung cần dựa trên sự minh bạch và rõ ràng về nguồn gốc thông tin. Những nội dung có nguồn tin chính thống, được cung cấp bởi các chuyên gia có uy tín hoặc các tổ chức đáng tin cậy cần được ưu tiên. Điều này giúp các bạn trẻ tránh khỏi các thông tin sai lệch hoặc có mục đích thao túng cảm xúc.

Thứ ba, người trẻ cần hạn chế tiếp xúc với những nội dung tạo ra cảm xúc tiêu cực như lo âu, căng thẳng hoặc bất an kéo dài. Điều này không có nghĩa là hoàn toàn tránh né các vấn đề khó khăn trong xã hội, mà là biết cách chọn lọc thông tin một cách thông minh để không bị cuốn vào các vòng lặp của drama hay các tin tức giật gân.

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh cho rằng người trẻ cần ưu tiên nội dung mang giá trị giáo dục, minh bạch nguồn tin và tránh xa các nội dung tiêu cực, giật gân. (Ảnh minh họa bởi AI)

Bên cạnh đó, các bạn trẻ nên ưu tiên những nội dung đề cao các giá trị tích cực như lòng nhân ái, sự khoan dung, tôn trọng người khác, và tránh xa các nội dung cổ xúy bạo lực, phân biệt đối xử hay các hành vi lệch chuẩn xã hội.

Về mặt giải pháp, để khuyến khích giới trẻ hướng tới những giá trị tích cực, cần sự kết hợp từ nhiều phía: từ cá nhân, gia đình, nhà trường đến toàn xã hội. Trước hết, cần nâng cao năng lực hiểu biết kỹ thuật số (Digital Literacy) cho người trẻ, giúp họ phát triển tư duy phản biện và biết cách nhận diện những nội dung giả mạo, thiếu chuẩn mực. Vai trò của gia đình và nhà trường cũng rất quan trọng trong việc định hướng các giá trị sống đúng đắn và tạo điều kiện cho các bạn trẻ tiếp cận với những nội dung tích cực.

Ngoài ra, các nền tảng mạng xã hội cũng cần có trách nhiệm trong việc tối ưu hóa thuật toán để khuyến khích những nội dung lành mạnh, hữu ích thay vì chỉ chú trọng vào lượt xem hoặc sự tương tác dựa trên cảm xúc tiêu cực. Đây không chỉ là nhiệm vụ của riêng cá nhân mà cần sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía để tạo ra một môi trường mạng an toàn, tích cực cho thế hệ trẻ.

Cách nào để tận dụng sức hút của livestream hoặc các nền tảng mạng xã hội để truyền tải những thông điệp tích cực đến người trẻ?

Thạc sĩ Nguyễn Nam Anh: Để tận dụng tối đa sức hút của livestream và các nền tảng mạng xã hội trong việc lan tỏa những thông điệp tích cực đến người trẻ, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà truyền thông, người sáng tạo nội dung và bản thân khán giả trẻ.

Trước hết, các nhà truyền thông cần sáng tạo nội dung phù hợp với thị hiếu của Gen Z trên các nền tảng phổ biến như TikTok, Instagram,... Để thu hút sự chú ý, các nội dung cần ngắn gọn, sinh động, đồng thời khéo léo lồng ghép những giá trị tích cực.

Một điểm quan trọng khác là tạo cơ hội cho người trẻ tham gia sản xuất nội dung thông qua các thử thách hoặc chiến dịch truyền thông tích cực. Việc khuyến khích khán giả sáng tạo và lan tỏa những câu chuyện, thông điệp có ý nghĩa sẽ giúp tạo ra sự cộng hưởng mạnh mẽ, đồng thời thúc đẩy tinh thần trách nhiệm và tính tích cực trong cộng đồng.

Ngoài ra, hợp tác với các nhà sáng tạo nội dung có ảnh hưởng (KOLs, KOCs) cũng là một chiến lược hiệu quả. Những người này không chỉ đóng vai trò là cầu nối giữa thông điệp và khán giả mà còn góp phần định hướng xu hướng tiêu thụ nội dung lành mạnh, bổ ích.

Cuối cùng, cần chú trọng đến cách thức hiển thị nội dung, tối ưu hóa giao diện cũng như nghiên cứu thuật toán của các nền tảng mạng xã hội. Khi nội dung tích cực được phân phối hợp lý, người trẻ sẽ dễ dàng tiếp cận và hấp thụ các giá trị hữu ích hơn trong không gian mạng.

Trân trọng cảm ơn ông!

Ảnh: NVCC

Hiếu Nguyễn (Thực hiện)

Nguồn SVVN : https://svvn.tienphong.vn/thac-si-tam-ly-hoc-tai-my-giai-ma-con-sot-nghien-drama-tren-livestream-cua-gen-z-post1729902.tpo