Thẩm tra tài chính - ngân sách ở cấp xã Bài 1: Khẳng định vai trò của HĐND trong quản trị tài chính công

2 giờ trướcBài gốc

Khung pháp lý mới khẳng định vai trò của Ban HĐND

Ở cấp xã, Ban Kinh tế - Ngân sách của HĐND là cơ quan được phân công phụ trách các lĩnh vực quy hoạch, đầu tư, tài chính - ngân sách, cùng nhiều hoạt động kinh tế, hạ tầng, tài nguyên và môi trường trên địa bàn. Đây cũng là bộ phận chịu trách nhiệm thẩm tra các nội dung về tài chính - ngân sách (TCNS) trước khi HĐND xem xét, quyết nghị, bảo đảm mọi nghị quyết tài chính được ban hành đúng quy định, có căn cứ thực tiễn và pháp lý rõ ràng.

Theo Điều 27 Quy chế làm việc mẫu của HĐND xã, phường, đặc khu, quy trình thẩm tra được quy định chặt chẽ, có thời hạn cụ thể. Chậm nhất 15 ngày trước kỳ họp HĐND, cơ quan hoặc tổ chức trình dự thảo nghị quyết, đề án, báo cáo phải gửi hồ sơ cho ban HĐND được phân công thẩm tra. Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tổ chức phiên họp toàn thể, nghe cơ quan trình bày, thảo luận tập thể, lấy ý kiến các bên liên quan và thông qua bằng biểu quyết. Báo cáo thẩm tra phải nêu rõ quan điểm, kiến nghị của ban, gửi Thường trực HĐND ít nhất 5 ngày làm việc trước kỳ họp, đồng thời gửi cho cơ quan trình dự thảo để tiếp thu, hoàn thiện.

Là lĩnh vực khó, nhạy cảm và liên quan trực tiếp đến quản lý tài chính công, công tác thẩm tra tài chính ngân sách trước đây được thực hiện theo mô hình 3 cấp hành chính. Nay, khi chuyển sang chính quyền địa phương 2 cấp, hàng loạt văn bản mới được ban hành nhằm bảo đảm quá trình lập, giao và điều hành ngân sách được thống nhất, thông suốt từ khi vận hành đến việc lập dự toán năm 2026. Bộ Tài chính đã điều chỉnh quy định trong Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn. Trong đó, đề nghị các địa phương thực hiện Thông tư số 56/2025/TT-BTC về xây dựng dự toán ngân sách nhà nước năm 2026 và kế hoạch tài chính - ngân sách 3 năm 2026–2028.

Cán bộ công chức phụ trách tài chính ngân sách cấp xã tại Hà Tĩnh được tập huấn nghiệp vụ khi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Ảnh: Bình Nguyên

Với các nội dung đặc thù ở cấp xã chưa được đề cập trong Thông tư 56, như biểu tổng hợp kế hoạch thu - chi các hoạt động tài chính khác, Bộ Tài chính yêu cầu áp dụng Thông tư số 344/2016/TT-BTC về quản lý ngân sách xã và các hoạt động tài chính khác. Khi thẩm tra dự toán thu, Ban HĐND cần đối chiếu với các căn cứ pháp lý gồm: Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Quản lý thuế, các luật về thuế, phí, lệ phí và Chỉ thị số 14/CT-TTg ngày 28/5/2025 của Thủ tướng Chính phủ, bảo đảm thu đúng, thu đủ, sát thực tế.

Đối với dự toán chi, việc thẩm tra phải dựa trên Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đầu tư công, cùng các định mức, tiêu chí, chính sách chi do cấp có thẩm quyền quy định; đồng thời, xem xét việc thực hiện chủ trương sắp xếp bộ máy, tinh gọn chính quyền địa phương 2 cấp, ưu tiên chi cho chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, khoa học - công nghệ và cải cách hành chính. Ngoài ra, để bảo đảm tính toàn diện, Ban HĐND khi thẩm tra cần nghiên cứu đồng bộ các quy định liên quan về đầu tư công, quản lý - sử dụng tài sản công, cùng các hướng dẫn của Bộ Tài chính, HĐND, UBND tỉnh; Nghị định số 155/2025/NĐ-CP quy định về tiêu chuẩn, định mức sử dụng trụ sở, cơ sở hoạt động sự nghiệp và thực tiễn địa phương.

Từ hệ thống quy định mới có thể thấy, Nhà nước đã tái khẳng định vị trí trung tâm của HĐND cấp xã trong kiểm soát tài chính công. Việc không tổ chức cấp huyện khiến vai trò thẩm tra của Ban HĐND xã trở nên trực tiếp, thực chất hơn, đặc biệt ở khâu xem xét dự toán, quyết toán và phân bổ nguồn lực. Chính sự nâng cao về vị thế và trách nhiệm này đang góp phần củng cố kỷ luật, kỷ cương ngân sách, bảo đảm chi tiêu công minh bạch, đúng luật ngay từ cấp cơ sở.

Cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước

Điều đáng chú ý là trong mô hình mới, Ban HĐND không chỉ “xem” con số ngân sách, mà phải phân tích, nhận định và kiến nghị rõ ràng với Thường trực HĐND về tính hợp pháp, hợp lý của các khoản thu, chi. Các nghị quyết tài chính chỉ được HĐND thông qua khi đã có ý kiến thẩm tra bằng văn bản - một bước bắt buộc thể hiện trách nhiệm pháp lý rõ ràng của Ban HĐND. Như vậy, vai trò thẩm tra được nâng lên thành cơ chế kiểm soát quyền lực tài chính ở cơ sở, góp phần củng cố kỷ luật, kỷ cương ngân sách ngay từ cấp xã.

Song song với hoàn thiện khung pháp lý, Chính phủ và Bộ Tài chính cũng đặt ra yêu cầu bảo đảm tính liên tục, công khai và phối hợp trong công tác thẩm tra ngân sách. Theo hướng dẫn kèm theo Quyết định 15/2025/QĐ-TTg quy định về tiêu chuẩn, định mức sử dụng máy móc, thiết bị do Thủ tướng Chính phủ ban hành về xử lý tài sản công khi sắp xếp đơn vị hành chính, các địa phương phải hoàn thành kiểm kê, bàn giao, quyết toán ngân sách trước khi sáp nhập; đồng thời, tổ chức công khai kết quả để HĐND làm căn cứ thẩm tra.

Thực hiện yêu cầu này, nhiều địa phương, trong Quy chế phối hợp giữa HĐND - UBND từ khi vận hành đã ký kết trách nhiệm của UBND trong việc cung cấp hồ sơ, tài liệu cho Ban HĐND thẩm tra; cơ chế xác minh số liệu với Kho bạc Nhà nước; hình thức báo cáo tóm tắt kết quả thẩm tra để đại biểu HĐND thảo luận tại kỳ họp. Những quy định này giúp quy trình thẩm tra không bị gián đoạn, nhất là trong giai đoạn “chuyển tiếp tài chính” giữa các đơn vị hành chính cũ và mới.

Cùng với đó, yêu cầu công khai, minh bạch ngân sách xã được đẩy mạnh: báo cáo dự toán, quyết toán phải được niêm yết tại trụ sở UBND, thông báo trên cổng thông tin điện tử, đồng thời được gửi kèm hồ sơ phục vụ giám sát của Ban HĐND. Đây chính là nền tảng để đại biểu và cử tri giám sát, góp phần xây dựng chính quyền hai cấp vận hành minh bạch và hiệu quả.

Từ góc độ pháp lý, có thể khẳng định: khung quy định mới đã trao cho HĐND cấp xã vai trò trọng yếu trong kiểm soát ngân sách địa phương. Thẩm tra không chỉ là thủ tục tiền đề cho nghị quyết, mà là quá trình “lọc” thông tin, giúp HĐND quyết định đúng, giám sát trúng và bảo đảm từng đồng ngân sách được chi tiêu minh bạch, hợp pháp.

Lê Hồng Hạnh, Phó trưởng Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND phường Nam Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/tham-tra-tai-chinh-ngan-sach-o-cap-xa-bai-1-khang-dinh-vai-tro-cua-hdnd-trong-quan-tri-tai-chinh-cong-10394980.html