Thành quả 10 năm sầu riêng Việt Nam và mạch ngầm rạn vỡ

7 giờ trướcBài gốc

Đầu vụ sầu riêng, trên vùng sản xuất của Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, xã Pơng Drang, tỉnh Đắk Lắk, thương lái sầu riêng dập dìu tìm mối hàng. Chỉ có điều, năm nay giá đặt mua tại vườn chưa bằng 80% giá đầu vụ năm ngoái.

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông chia sẻ, mùa này cả thương lái và nông dân đều cẩn trọng. Tâm lý này không vì sức mua của thị trường suy giảm hay vì giá bán thấp. Họ dè chừng vì vấn đề dư lượng chất Vàng O, Cadimi có thể khiến xuất khẩu lại bị gián đoạn như hồi đầu năm.

Ông Lê Văn Thành, Phó Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp sạch Krông Pắc cho biết hơn 1/4 diện tích sầu riêng của hợp tác xã đã bị một đơn vị khác chiếm quyền đăng ký mã số vùng trồng.

“Việc này phụ thuộc vào Cơ quan quản lý nhà nước phải kịp thời phát hiện nguyên nhân tồn dư chất này, từ đó triển khai cho hợp tác xã, rồi mới phổ biến đến người dân. Hiện tại, bà con không biết nó tồn tại ở giai đoạn nào. Rất bị động”, ông Nguyễn Hữu Chiến nói.

Nỗi lo nghẽn xuất khẩu vì vấn đề dư lượng cũng đang đè nặng doanh nghiệp. Ông Vũ Quang Phúc, Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Trung Bảo Tín - doanh nghiệp chuyên xuất khẩu nông sản ở tỉnh Đắk Lắk cho biết, công ty đang rất thận trọng trong khâu thu mua, bảo quản và kiểm định. Nỗi lo này vẫn đang lớn dần khi sầu riêng vào chính vụ.

“Từ đầu năm đến nay, doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn, lượng hàng đi được không nhiều, thủ tục lại phức tạp và kéo dài. Đơn cử, có xe hàng chờ đến cả tháng, nhưng đến khi được thông quan thì hàng đã hỏng”, ông Vũ Quang Phúc cho hay.

Nhiều nông dân vẫn chưa từng được tập huấn hay cung cấp thông tin cụ thể nào về các chất vàng O, Cadimi, cũng như cách kiểm tra, xử lý ra sao.

Trong 1 thập kỷ qua, ngành sầu riêng Việt Nam đã phát triển với tốc độ chưa từng có, từ 32.000ha năm 2015 lên gần 180.000ha vào năm 2024, trở thành nông sản xuất khẩu chiến lược, kim ngạch vượt 3 tỷ USD. Tỉnh Đắk Lắk vươn lên đứng đầu cả nước với gần 39.000ha và vụ này đã có 41.000ha sau khi có thêm diện tích sáp nhập từ địa bàn Phú Yên.

Tuy nhiên, tăng trưởng “nóng” cũng đang tạo những “rạn nứt” âm ỉ. Ông Vũ Phi Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Nông sản Cao Nguyên (Sarita) lo lắng: Chất lượng canh tác không đồng đều, nhà vườn sản xuất theo kinh nghiệm là chính, người trồng không được trang bị kiến thức về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, vật tư đầu vào, là những yếu tố khiến việc đảm bảo chất lượng sầu riêng trở nên rất khó khăn.

“Thực trạng mở rộng vùng trồng hiện nay không đi đôi với năng lực canh tác thì rất mạo hiểm. Thứ hai là sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực không đồng nhất vì chúng ta không đặt chuẩn nào cho quy trình canh tác sầu riêng. Chúng ta cũng chưa có dữ liệu cập nhật từ các vùng trồng, cho nên việc tạo ra sầu riêng đúng quy chuẩn chất lượng là rất khó khăn”, ông Vũ Phi Hùng nêu thực tế.

Những tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc giảm đến 74% kim ngạch, thị phần cũng sụt giảm mạnh từ hơn 42% xuống chỉ còn 28,2%, đe dọa mục tiêu phát triển bền vững.

Ông Lê Văn Thành, Phó Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp sạch Krông Pắc bộc bạch, vấn đề chất lượng hay dư lượng mới chỉ là phần ngọn dễ nhìn thấy ở ngành sầu riêng. Thực tế hoạt động của hợp tác xã cho thấy, căn cơ bất cập nằm ở sự kém minh bạch, thiếu chuẩn mực của các quy trình, quy phạm. Vị Phó giám đốc này tiết lộ, năm 2023, khi Hợp tác xã làm hồ sơ đăng ký cấp mã số vùng trồng cho 200 hecta sầu riêng của mình, đã phát hiện có 57 hecta trong số này đã bị một đơn vị khác chiếm quyền đăng ký.

Ông Lê Văn Thành thất vọng khi cả chủ vườn và cơ quan chức năng đều biết rõ sự việc, bên chiếm dụng cũng đã thừa nhận, nhưng việc đòi lại quyền đăng ký đến nay vẫn chưa có kết quả: “Từ năm 2022 là họ đã làm mất rồi. Đến năm 2023, chúng tôi tiến hành làm thì không còn nữa. Mã vùng trồng giống như sổ đỏ của người dân. Người ta cầm đi mất như vậy bình thường thì không sao nhưng có chuyện gì xảy ra thì người dân chắc chắn phải chịu thiệt”.

Điểm yếu minh bạch trong ngành sầu riêng còn phủ bóng sang lĩnh vực sơ chế và đóng gói sản phẩm. Trong đợt tổng kiểm tra niên vụ 2024, cơ quan chức năng tỉnh Đắk Lắk đã phát hiện có doanh nghiệp dùng mã số vùng trồng không phải của mình để dán lên các thùng hàng xuất khẩu, trong khi doanh nghiệp khác lại mở thêm cơ sở đóng gói mà không đăng ký, không đảm bảo quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm…

Bà Nguyễn Thị Thành Thực, Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Nông nghiệp số Việt Nam cho rằng, xử lý tận gốc những bất minh trong ngành sầu riêng là rất quan trọng, để xây một ngành hàng vững từ cả pháp lý và đạo đức.

“Mã số vùng trồng là lý lịch, là tài sản của người trồng. Việc cấp mã vùng phải trở thành chỉ tiêu nhiệm vụ cụ thể của từng cấp chính quyền, từ cấp xã trở lên. Không thể để tình trạng như hiện nay, chính quyền ngồi chờ người dân, doanh nghiệp đến xin cấp mã số vùng trồng. Một vùng nông nghiệp chủ lực thì chính quyền phải chủ động hỗ trợ người dân thực hiện việc này”, bà Thực nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, những lô hàng bị trả lại do chất lượng và dư lượng đều phát sinh từ những điểm yếu về quy trình, quy chuẩn và minh bạch quản lý. Với loạt điểm yếu này, những tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc giảm đến 74% kim ngạch, thị phần cũng sụt giảm mạnh từ hơn 42% xuống chỉ còn 28,2%, đe dọa mục tiêu phát triển bền vững.

Bài toán đặt ra không chỉ là kỹ thuật canh tác, mà là cơ chế quản lý chặt chẽ và sự đồng hành thực chất giữa Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân, để xây dựng một chuỗi giá trị sầu riêng thực thụ - nơi người trồng, doanh nghiệp và Nhà nước cùng giữ vị ngọt bền lâu.

Bài viết cùng loạt bài: "Sầu riêng Việt Nam - Ngành hàng tỷ đô và hành trình khẳng định vị thế"

Bài 1: Thành quả 10 năm và mạch ngầm rạn vỡ

Bài 2: Xây mã vùng thực chất – Siết chặt chuỗi giá trị cho “Vua trái cây”

Bài 3: Tỉnh mới, xã mới, cơ hội mới để sầu riêng trở thành sản phẩm chiến lược quốc gia

Hương Lý-Đình Tuấn/VOV-Tây Nguyên

Nguồn VOV : https://vov.vn/kinh-te/thanh-qua-10-nam-sau-rieng-viet-nam-va-mach-ngam-ran-vo-post1219506.vov